सामान्य मुंगूस आनी ह. ऑरोपंक्टॅटस हें ल्हान भारतीय मुंगूस भारतांत सगळेकडेन दिश्टी पडटा. हे प्राणी स्वता तयार केल्ल्या बिळांत रावतात. तें आकारान ल्हान . पूण स्वभावान हिंस्त्र आसतात. ताचें तोंड अशीर, कान ल्हान, पांय आंखूड आनी शेंपडी ल्हान आसता. ताचे केंस गोबर कोराचे आसून तें भिरांकूळ जातकच ताचे केंस उबे रावतात आनी तें आसा ताचेपरस आकारान खुबूच मोटें दिसता. तें ल्हान प्राणी, हुंदीर, पक्षी, तांचीं तांतयां सोरोप , विंचू बेबकी आनी किटक खाता. केन्ना केन्नाय कंदमुळां आनी फळांय खावन तें रावता. ताचे दांत तीक्ष्ण आसून मांसाचे कुडके करपाक योग्य आसतात. मुंगूस सुटसटीत , शिटूक आनी धीट आसता. चडकरून तें आपल्या भक्ष्याच्या फाटीक लागून मागीर ताका
धरता . भक्ष्याचेर प्रत्यक्ष हल्लो करतना भक्ष्य बिळांत गेल्यार आपल्या तीक्ष्ण नाखटांनी बीळ उस्तून ताका धरता. ताचे कान ल्हान आसून ते बंद करूंक मेळटात. सोरोप हें ताचें आवडीचें भक्ष्य . नागासारक्या भिरांकुळ सोरपाक तें कांय न्ही करून धरता. सोरपाची तकली तोंडांत धरून ताची कवटी फोडून ताका मारप आनी अशें करतना ताचो वीशारी दांत आपल्याक लागाचो नाही देखून ते जतनाय घेता. सोरपाचें वीख मुंगुसाक घातक जावंक आकता. पूण सोरपाचें वीख मुंगूसाक भिनल्यार तें एका विशिश्ट प्रकारच्या झाडचीं (मुंगूसवाल) मुळां खाता आनी तेखातीर विखाचो ताचेर कांयच परिणाम जायना असो समज आसा. मुंगुसाच्या जिबेचो वयलो भाग खडबडीत आसता. आनी हातूंत सोरपाच्या वीखाचेर उपाय आसता अशी ब्रह्मदेशांत समजूत आसा. जमेका आनी मार्तीनीक ह्या वाठारांत व्हायपर जातीच्या सोरपाचो नाश करपाक, सोरोप मारपाक हुशार अशें ह. आरोपंक्टॅंटस हे जातीचें मुंगूस सोडिल्लें.
ह. एडवर्डसी हे जातीचें मुंगूस भारतांत सगळेकडे दिश्टी पडटा. गांवां लागचीं मेकळी मैदानां,रानां,घरांचीं पाखीं हातूंतय मुंगूस रावता.हाचे फाटीर एका आड एक अशे गाड आनी फिक्या रंगाचे पटे आसतात. ह. स्मिथी हें मुंगूस आकारान व्हड पूण रंगान ताबशें आसता. ह. आरोपक्टॅटस हें मुंगुस आकारान ल्हान पूण सोरोप मारपांत हुशार आसता. हें मुंगूस पुराय भारत, अफगाणिस्तान, बलुचिस्तान आनी इराण हांगा मेळटा. ह. फ्युस्कस हे जातीच्या मुंगुसाचो रंग तपकिरी आसता. हीं दक्षिण भारतांतले दोंगरावळींत ९०० ते १८५० मी. उंचायेचेर दिसतात. ह. व्हीटिकोलीस हें आकारान व्हड मुंगूस. हें रानांत मेळटा.तांच्या कानासावन खांदामेरेन काळे पट्टे आसतात. भारतांत सह्याद्रिचे वळींत तांची वसती आसा. ह. युरव्हा हें कुल्लयो खावपी मुंगूस ब्रह्मदेश , चान , मलाय आनी आसाम हांगा सुमार १९८०मी. उंचायेमेरेन तांची वसती आसा. हें मुंगूस उदकांत पेवंक शकता.
मुंगूस बिळां करून पंगडान रावता. मादीक दर खेरे दोन वा तीन पिलां जातात. सुमार सात म्हयन्यांत तांची वाड पुराय जाता आनी तें स्वतंत्र जीण जगूंक शकता. प्राणीसंग्रहांत दवरिल्लया मुंगुसाची पिराय ७ ते १३ वर्सां मेरेन आशिल्ली दिसून आयल्या.
आकारान सगळ्यांत व्हड (लांबाय सुमार १.५मी.) इजिप्शियन मुंगूस (ह. इक्न्युमॅान ) हें आफ्रिका आनी युरोपांत मेळटा जाल्यार अशक्त दांतांचें आनी वाळटी खावपी धवे शेरडेचें मुंगूस (इक्न्युमिया अल्बीकौडा). बेबकां खावन रावपी मार्श मुंगूस (अॅटिलॅक्स पॅलुडिनोसस) आनी तांबशा रगाचेर काळे पट्टे आशिल्लें पट्टेदार मुंगूस हीं आफ्रिकेच्या उदेंत आनी अस्तंत वाठारांत मेळटात, मीरकॅट (सरिकेटा सरिकेट्टा) हें बसक्या नाकाचें मुंगूस चानये वांगडा एकाच बिळांत रावता. मुंगुसाचें तोंड पळोवप शुभ असो समज आसा.
मुंजो: गांवांतल्या ब्राह्मणाचो एखाद्रो भुरगो मूज वा सोडमूज करचेआदीं मेलो जाल्यार ताका 'मुंजो' अशें म्हण्टात. ह्या मुंजाक पुरतात. हो मुंजो मानगुटीर बसता असो समज आसा. ताची बादा गांवाक जावंची न्ही देखून सगळ्या जातीजमातींचे गांवकरी एकठांय येवन प्रसाद घेवन वा घाडी हाचे वरवीं ताचो फाव तो बंदोबस्त करतात. ताका रावपाखातीर एखाद्रो माड वा झाड दितात. ह्या झाडाचेर देवस्पण करून ताका थंय दवरतात. हो माड चडसो तांबडो आसता आनी ताचे नाल्ल काडीनात. नाल्ल मेळळे वा काडलेच जाल्यार ते देवाक दितीत. हें झाड कसलेय अडचणीक लागून पडलें जाल्यार परत देवस्पण करून मुंजाक दुसऱ्या झाडाचेर दवरतात. गांवचे लोक वर्सांतल्यान एक फावट ताका होंट दवरतात आनी दिवो लायतात.
मुंडकार आनी मुंडकार कायदो : गोंय राज्य १९६१ वर्सा मेरेन पुर्तुगेज सरकाराचे राजवटीखाला आशिल्ल्यान गोंयात मुंडकाराविशीं पुर्तुगेज सरकारान २४ऑगस्ट १९१० ह्या दिसा संमत जाल्ले डिक्रीप्रमाण कांय नेम आंखून दिल्ले. उपरांत 'ले द मंदकारांत' (दिप्लोम लेजीसलेतीव नंबर १९५२) हो कायदो अंमलांत हाडलो. ह्या नव्या कायद्यान वट्ट १४
