जाय जाल्यार ताणें मामलेदाराक अर्ज करून कळोवपाक जाय. अर्ज दाखल केल्याउपरांत मामलेदार फावो तो चौकशी करून निवाडो दिता.
जर भाटकारान मुंडकार रावता, त्या भाटाची दुसरेकडे अदलाबदल केली, भाट विकलें,घाण दवरलें ,भाडेपट्टेचेर दिलें वा दुसऱ्याचे सुवादीन केलें जाल्यार हातूंत मुंडकाराच्या हक्कांचेर कसलीच बादा येना.
कांय अपवादात्मक परिस्थितींत भाटकार मामलेदाराकडे अर्ज करून मुंडकाराची हकालपट्टी करपाक शकता-१) जर मुंडकारान आपले हक्क दुसऱ्याच्या नांवार सुवादीन केले वा २) मुंडकाराच्या घराब्यांतली एकूय व्यकती घरांत अखंडीतपणान दोन वर्सां रावना. मुंडकाराची इत्सा आसल्यार तो मामलेदाराकडे लेखी बरोवन दीवन मुंडकार हक्कांविशीं सोडचीट दिवपाक शकता.
मुंडकाराची इत्सा आसल्यार तो रावता तें घर भाटकाराकडल्यान विकतें घेंवक शकता. पूण ताणें तें घर विकतें घेवपाकूच जाय असो ताचेर दबाव हाडूंक मेळना. मुंडकार रावता तें घर आनी भोंवतणची सुवात सवलतीच्या दरान (१२ मार्च १९७६ ह्या दिसाचो बाजारभाव) विकत घेवपाक मुंडकारान मामलेदाराकडे अर्ज करपाक जाय. अर्ज करपी मुंडकार शेतकरी, कामगार वा गांवगिऱ्या वाठारातलो कारगीर आसत जाल्यार ह्या दरान ताका २०% सूट मेळटा. मुंडकाराक घराचो दर १० वर्सुकी समान हप्त्यांनी पावतो करपाची सवलत आसा. पूण सगळो दर एकाच फावटीन मुंडकार पावतो करत जाल्यार ताका सगळ्या दरांतल्यान १०%सूट मेळटा. घरासंबंदान थरयल्लो दर मुंडकाराक भाटकारक पावतो करतकच ताका मामलेदार विक्रीदाखलो दिता. त्या दिसा सावन मुंडकाराक ताचें घर तशेंच घरा भोवतणची सुवात हाचेविशीं सगळे मालकी हक्क फावो जातात.
मुंडकाराची अर्थीक परिस्थिती लक्षांत घेवन घर विकतें घेवपाक ताका सवलतीच्या व्याजान रिणां दिवपाची तजवीज सरकारन केल्ली आसा.तशेंच आयुर्विमा महामंडळ आनी हेर अर्थीक संस्थांक मुंडकाराक हाचेखातीर रिणां सरकार उपलब्ध करून दिता. दिवाणी कोर्टाचो कसलेच तरेचो जप्तेचो वा विक्रेचो हुकुम मुंडकाराच्या घराक लागू पडना.
कायदयाच्या तिसऱ्या आनी चवथ्या विभागांत मुंडकार तंटे सोडोवपाविशीं पद्दत आनी मामलेदाराचे अधिकार हाचेविशीं तरतुदो आसात. मुंडकार हक्कां संबंदान उपरासपी प्रश्न वा तंटे सोडोवपाचे अधिकार फकत मामलेदार न्यायालयाक दिल्ले आसात. मामलेदारा ह्या अधिकाऱ्याची सरकार नियुक्ती करता. दिवाणी न्यायालयांक मुंडकार तंट्याविशी प्रश्न हाताळपाचे अधिकार नात. एकाद्र्या दिवाणी तंट्यांत न्यायलयामुखार मुंडकार प्रस्नाविशीं कसलोय मुद्दो निर्माण जालो जाल्यार तो थारावपाक दिवाणी न्यायाधिशान मामलेदाराक आदेश दिवंचो अशें कायद्यान प्रयोजन केल्लें आसा. मामलेदारामुखार मुंडकाराविशीं तंटे सोडोवपाची पद्दत दिवाणी न्यायलयीन प्रक्रियेपरस सोंपी आनी सुलभ जावन आसा. तंट्यांचो निकाल बेगोबेग लागचो आनी मुंडकारांचे अर्थीक परिस्थितीचेर ताण पडचो न्हय हे नदरेन वकिलांक मुंडकार तंट्यांनी भाग घेवंक मेळना. पूण अर्जदाराक कायध्याचें गिन्यान नासत वा तो अशिक्षीत आसतवा तंट्यांन काय म्हत्वाच्या कायद्याविशीं प्रस्न उप्रासत जाल्यार मामलेदार पक्षकारांक वकिलांचो सल्लो घेवपाची मेकळीक दीता. मामलेदारान दिल्ल्या निवाड्याआड उंचेल्या पांवड्यावयल्या अधिकाऱ्यांकडे अपील वा रीवीजन करपाची तरतुदूय कायद्यान केल्ली आसा. हे हक्क गोंय राज्यान उपजिल्ह्याधिकारी , जिल्हाधिकारी ,अतिरिक्त जिल्हाधिकारी, प्रशासकीय लवाद हांकां दिल्ले आसात.
मुंडकार कायद्दाचें वेवस्थीत रीतीन पालन करपाखातीर १९७५ वर्सा सरकारन गोंय, दमण आनी दीव (हकालपट्टेसावन संरक्षण) नेम तयार केल्ले आसात. त्या नेमांनी मुंडकारांनी मामलेदाराकडे अर्ज दाखल करपाची पद्दत , मामलेदारान भाटकाराक भरपाय दितना मतांत घेवपाचे घटक , मुंडकारान घर विकतें घेवपाच्या अर्जाचें स्वरूप, घर विकतें घेतना हप्तयांची पावती करपाची पद्दत, ह्या बारीक-सारीक गजालींचो तपशील आसा.तशेंच मामलेदारान चवकशी करपाची पद्दत, साक्षीपुरावे घेवपाची पद्दत तांतूत आस्पाविल्ली आसा.मामलेदारान निवाडो दितकच ताचें पालन केलेंना जाल्यार गुन्यांवकारी व्यक्तीचेर कारवाय करपाचे अधिकार मामलेदाराक दिल्ले आसात.
गोंय राज्यांत दर एका तालुक्यांत मामलेदाराची नेमणूक केल्ली आसा.तशेंच मामलेदारांच्या आदाराक जोड-मामलेदारांची नेमणूक केल्ली आसा,जांकां मामलेदाराचे अधिकार दिल्ले आसात.
पुरक नोंद:कुळ कायदो.
मुंडा :बिहारांतली एक आदिवासी जमात.छोटा नागपूर,पालामाऊ (डाल्टनदांज), हजारीबाग, रांची आनी सिंगभूम (छैबास ) ह्या वाठारांनी मुंड लोकांची वसती आसा.
'मुंडा' ह्या शब्दाचो अर्थ भूमिपती असो आसून ते लोक स्वताक हरोको म्हळ्यार मनीस आनी आपल्या वंशाक 'होरो' म्हळ्यार मानव अशें म्हण्टात.
मुंडाच्यो भूमिज-मुंडा,खंगर-मुंडा,कोंकपाट-मुंडा अशो तीन उपजमाती आसून त्यो संकरांतल्यान निर्माण जाल्यात.मुंडाचो समाज कुळांचेर आदारून आसात. हीं कुळां सुमर ३२४ आसात. ह्या कुळांक स्वतंत्र गणाचिन्नां आसून मुंडा लोक आपल्या बावट्याक खूब सांबाळटात. सणा-परबेक वा भौशिक दबाज्यावेळार हे बावटे लायतात.
शारिरिक नदरेन ही जमात सादारणपणान द्रविडवंशी आसली, तरी तिची ऑस्ट्रोआशियाई भाशासमुहांतली मुंडारी भास कोलारियन वा
