बला आनी अतिबला ह्यो विद्या अनुक्रमान भौतिक आनी अध्यात्मिक शक्ती दिवपी आसून तो विशिश्ट वैदिक मंत्रांचो चोमो आसुंये. बला विद्येंत दार्शनीक गिन्यान, बुद्दीची तीखसाण, भासाभाशेंत फिशालकाय हांचो आस्पाव जाता. कों. वि. सं. मं.
बलिप्रतिपदा : कार्तिक शुध्द प्रतिपदेक हेम नांव आसा. विक्रम संवताचो हो पयलो दीस. साडेतीन म्हुर्तांतलो हो अर्दो म्हूर्त. धर्मशास्त्रांत ह्या दिसाचीं कृत्यां सांगल्यांत तीं अशीं – सकाळीं न्हावन – धुवन नवे कपडे घालचे. गोरवांची पुजा करून, तांकां सजोवन तांची मिरवणूक काडची. त्या दिसा गायचें दूद काडिनासतना तें पाडकाकूच दिवचें. गोवर्धनाची पुजा करची. रस्तो बांदप, न्हंयेचेर घाट बांदप, तळी बांदप असलीं कामां करचीं. रस्सीखेंच हो खेळ खेळचो. सवायशिणीन आपल्या घोवाक ओंवाळचो. रातची बळीची पुजा करून दीपदान करचें. जुगार खेळचो. सामान्य लोकांनी गादयेर तांदळांनी बळीची आकृती काडून तिची पुजा करची. राजालोकांनी पंचरंग मंडलाचेर बळीचें पंचरंगी चित्र काडून ताची पुजा करची. नाचपदांच्यो कार्यावळी करच्यो ह्या दिसा रथयात्रा नांवाचें एक व्रत सांगलां तें अशें-
उमाशेक उपास करून प्रतिपदेच्या दिसा अग्नी आनी ब्रह्मा ह्या देवांक रथांत बसोवन तो रथ विद्वान ब्रह्माणांकडल्यान नगर भोंवतणीं भोंवडावंचो. मदीं मदीं थांबोवन ताका आरत दाखोवंची. हो रथ जे ओडटात, जे ताका आरत दाखोवन भक्तिभावान ताचें दर्शन घेतात तांकां पुण्यप्राप्ती जाता अशें म्हणटा. कों. वि. सं. मं.
बली : एक दैत्य. बली हो प्रल्हादाचो नातू आनी विरोचनाचो पूत. हो एक बळिश्ट राजा जावन गेलो. ताका विंध्यावली आनी अशना ह्यो दोन बायलो आशिल्ल्यो. अशनेपसून ताका बाणप्रभृती शंबर पूत जाले.
खर तपश्र्चर्या करून बलीन सामर्थ्य मेळयलें आनी सर्ग जिखलो. तेन्ना सगळे देव भिंयेले आनी आपापलीं रुपां – भेस बदलून पसार जाले. उपरांत बलीन प्रल्हादाक सर्गांत आपोवन घेतलो आनी ताका सर्गाचें राज्य आपणावपाक सांगलें. पूण प्रल्हादान स्वता राज्य घेना आसतना बलीचोच राज्याभिशेक करून, ताका धर्मान राज्य चलोवपाक सांगलें.
बलीन इंद्राची संपत लुटली. ती दैत्य लोकांत व्हरतना दर्यांत बुडली. ती भायर काडपाखातीर देवांनी समुद्रमंथनाचो उपक्रम केलो. पूण विष्णून देवाक सांगलें, बलीच्या आदाराबगर तुमच्या हातांतल्यान समुद्रमंथन जावंचेंना आनी तुमचेभितर तितली ताकद ना. तेन्ना देव बलीसरेन गेले आनी ताचो आदार मागलो. तें मान्य केलें. उपरांत देव – दैत्य ह्या दोगांयनी मेळून समुद्रमंथन केलें. तातूंतल्यान जें अमृत आयलें, तें दैत्यांक दिना आसतना देवांनीच घेतलें. दैत्यांक राग आयलो. तांणी देवांवांगडा झूज केलें. ह्या झुजांत बलीन इंद्रावांगडा झूज केलें. ह्या झुजांत इंद्रान, बलीचेर वज्र मोखून मारून बलीक जिवो मारलो. उपरांत उरिल्ल्या दैत्यांनी मेल्ल्या बलीक अस्ताचलाचेर व्हेलो. थंय शुक्राचार्यन संजीवनी मंत्रान बलीक परतून जिवो केलो आनी ताचेकडल्यान ‘विश्र्वजित’ नांवाचो यज्ञ करून घेतलो. त्या यज्ञनारायणान प्रसन्न जावन बलीक दिव्या रथ, भांगराचें धोणू, दोन अक्षय्य भाते आनी दिव्य शंख दिलो. प्रल्हादान ताका सुकना तसली माळ आनी शुक्रान दिव्य शंख दिलो. उपरांत बलीन परतून सर्गाचेर आक्रमण करून सर्ग जिखलो. त्या वेळार सद्याचो काळ आमकां बरो ना अशें समजून देव सर्गांतल्यान भायर सरले.
नर्मदेचे देगेर भृगुबच्छ (भरुच) ह्या क्षेत्रांत बलीन अखेरचो अश्र्वमेध केलो. ह्या यज्ञांत बलीन भरपूर दान दिलें. तेन्ना इंद्र विष्णुकडेन गेलो आनी ताणें कासोय तरी बलीक काबार करपाक विनयलें. तेखातीर विष्णुन अदितीच्या पोटांत बटू वामनाच्या रुपांत जल्म घेतलो. उपतांत तो बलीच्या यज्ञाच्या माटवांत आयलो. ताणें बलीच्या कर्तृत्वाची आनी दानाची खूब तोखणाय केली. बलीन ताका आसनाचेर बसोवन ताची पुजा केली आनी ताका किदें जाय तें मागपाक सांगलेम. तेन्ना बटून ताचेकडेन तीन पावलां जमीन मागली. शुक्राचार्याक हे मागणेंत कितेंय तरी कपट आसतलें अशें दिसलें. देखून ताणें बलीक आगरो करून सांगले, ‘तूं हाका तीन पावलां जमीन दिवं नाका. हो तुचो दुस्मान, विष्णु, बटूचें रूप घेवन तुजो नाश करपाक आयला.’ तेन्ना बलीन सांगलें, ‘विष्णुजर म्हज्या दाराचो याचक जालो, जाल्यार ताका हांव कसलेंय दान दितलो.’ बली आपलें आयकना शें दिसतकच शुक्राचार्यान रागान बलीक शाप दिलो, ‘तूं स्वताक शाणो समजून म्हजी आज्ञा आयकना तेखातीर तूं राज्यभ्रश्ट जातलो.’ तरीय बलीन वामनाच्या हातार तीन पावलां जमनीचें उदक सोडलें. उदक सोडिनाफुडें वामन एकदम व्हड जालो. ताणें दोनूच पावलांनी सगळें त्रिभूवन घेतलें. आतां तिसरें पावल खंय दवरूं अशें विचारतकच बलीन आपली तकली ताचेमुखार बागयली. वामनान तिसरें पावल ताच्या माथ्यार दवरलें. रोकडेच गरुडान बलीक गरुडपाश घाले. बलीची ती दशा पळोवन ताचो आजो प्रल्हाद हाणें बलीखातीर विष्णुक आळयलो. उपरांत वामनान गरुडाक सांगून बलीचो पाश सोडयले आनी ताका सात पाताळांतल्या सुतलांत वचून रावपाक सांगलें. तशेंच विष्णुन ताका फुडें सांगलें, ‘सुतलांत आपूण तुचो व्दरपाल जातलो आनी म्हजें चक्र तुजी राखण करतलें. आयज सावन हे तिथीक लोक तुजी पुजा करतले, वामनाची आज्ञा मानून बली सुतलांत गेलो. उपरांत वामनान शुक्राकडल्यान ताच्या यज्ञाची समाप्ती केली आनी बलीच्या अनुचर दैत्यांक धावंडावन घालून, पृथ्वीचें राज्य मनुपुत्राक दिलें.
