आयल्यात. 'रजनीगंधा' (१९७४) ह्या चित्रपटातल्या पाश्र्र्वगायना खातीर केशाक राशट्रीय इनाम मेळिल्लें. भावनाप्रधान पदां सरळ, सोंप्या सुरांत म्हणप, हें मुकेशाच्या गायनाचें खाशेंलपण आसा. लता मंगेशकारवागंडा गायनाचे कार्यावळीखातीर अमेरिकेंत गेल्लो आसतना काळजा आताकान ताका मरण आयलें.
मुक्तच्छंदः आर्विल्ले काव्यरचनेचो एक प्रकार . हाका इंगलीशं भाशेंत Free Verse अशें म्हणटात. फ्रेंच कवितेच्या मळार १८८० च्या दशकांत व्हर्स लिब्रे अशी एक चळवळ उदयाक आयली. ग्यूस्ताव्ह कान लाफॉर्ग, रॅंबो हे प्रतीकवादी कवी हे चळनळीचे जनक अशें मानतात. कवितेक परंपरिक छंदोरचनेच्या बंधनांतल्यान मुक्त करून उलोवपांत घोळपी भाशेच्या सभावीक लयेक कवितेंत प्राधान्य दिवपाचो यत्न हे चळवळींतल्या कवींनी केलो. हे चळवळीन प्रभावित जाल्ल्या टी.एस्.इलिपट, एझरा पाउंड, टी.ई.ह्यूम, एफ्.एस्.प्लिंट, रिचर्ड ऑल्डिंग्टन ह्या कवींनी इंग्लीश काव्यांत फ्री व्हर्स ची कल्पना विसाव्या शतमानाचे सुरवेक रूढ केली. एमी लोएल, कार्ल सॅंडबर्ग, विल्यम कार्लास विल्यम्स, इ.इ.कमिंग्ज, स्टीव्हन स्पेंडर, वॉलिस स्टीफ्न्स ह्या कवींनी आपापल्या काव्यप्रकृती प्रमाण मुक्तछंद-रचनांचे वेगवेगळे प्रयोग केले. इंग्लिशेखेरीज हेर युरापीय भासांतूय मुक्तछंदात्मक काव्य व्हडा प्रमाणांत निर्माण जासां. जॉर्ज एल्.बोर्जेस (अर्जेटिना), सॅं-जॉंन पॅर्स (फ्रांस), बेर्टेल्ट ब्रेक्ट (जर्मनी), जूझेप्पे उंगारेती (इटली), फेदेरिको गार्सीआ लॉर्का(स्पेन), व्हल्दीम्यीर मायकोव्हस्की (राशिया) ह्या कवींचो ह्या संदर्भात उल्लेख करू येता.
मुक्तछंदाची चळवळ आर्विल्ल्या काळांत उदयाक आयली. अशेच तरेची बंधमुक्त काव्यनिर्मिती स्वच्छंदतावादी कवींनीय केल्या. देखीक – कोलरिजचें 'ख्रिस्ताबेल' हें काव्य (१९१६).अमेरिकन काव्यांत इमर्सनान अशे प्रयोग केले. व्हॉल्ट व्हिटमन हाणें Leaves of the Grass(१८८५) हें काव्य आवाजाप्रमाण आरोह-अवरोहात्मक आंदोलनांचो वापर करून बरयलां.
मुक्तछंद हो काव्यनिर्मितीचे आंतरिक गरजेंतल्यान निर्माण जाल्लो एक नवो छंद अशे म्हणू येता. पयलींची छंदोबध्द कविता गेय आनी श्रवणीय आशिल्ली. तर मुक्तच्छंद हो दोळ्याक आनी मनाक आवाहन करपी असो रचनाप्रकार जावन आसा.मुक्तछंद खाशेले शैलींत वाचल्यार तांतुतल्या लय-तालाचो अणभव येता. अनियमित पूण गतीमान आनी एकसारकी अशी तालबध्दता (Rhythm), तोल (balance), शब्द रचनेंतलीं आरोह-अवरोहात्मक आंदोलनां(Cadence) आनी लय(tempo) हीं मुक्तछंदात्मक पघरचनेचो मुळांवीं तत्वां अशें सादारणपणान मानतात.मुक्तछंदांत कवीक अभिव्यक्तीचें स्वातंत्र्य आसता. मुक्तछंदाची बंडखोरी तालाआड नासून तालाचेर वृतबध्दतेंत जे कडक निर्बंध घाल्यात तांचेआड आसा. अक्षरांचो आनी चरणाचो आंकडो ,तालाचीं खाशेलीं आवर्तनां हांचेसारकिल्या सांकेतिक आनी साचेबंद निर्बंधातल्यान मुक्त जाल्लो धंद तो मुक्तच्छंद अशें म्हणूं येता. मुक्तच्छंद हो यमकासयत वा यमकविरयत असो दोनूय तरेचो आसूं येता. पूण तें यमक सभावीकपणान येवंक फाव. कोंकणी धरून सगळ्याच भारतीय भाशांनी मुक्तछंदाचे कवितेची निर्मिती जाल्ली आसा. हाचो सदंर्भ ते ते भांशेच्या साहिल्याचे नोंदींत दिल्लो आसा.
मुक्त विध्यापीठ: अपरंपरिक पद्दतीन शिक्षण दिवपाची वेवस्था आशिल्लें आर्विल्ल्या काळांतलेंय एक खाशेलें अशें विद्द्यापीठ. अशे तरेचें विद्द्यापीठ सुरवेक बाराव्या शतमानांत इटलींतल्या बोलोन्या हांगा विद्दाथर्यांनी स्थापना केल्ले. तातुंतले शिक्षक विद्दाथर्यांनी नेमिल्ले आनी शिक्षकांचे वागणुकीचे आदर्शुय विद्दाथर्यांनीच घालून दिल्ले. शिक्षक वर्गांत उसरां आयले वा तांणी थरयल्लीं व्याखाना वेळार घेतलींना, जाल्यार विद्दयाथींच तांकां ख्यास्त दिताले.
शिक्षणतज्ञांच्या मताप्रमाण १९६४ त अमेरिकेंतल्या बर्कली हांगा विद्दाथर्यांच्यो ज्यो दंगली जाल्यो, तातूंत हालीच्या मुक्त विद्द्यापीठांचो उगम आसा. आपणें विद्द्यापीठांतल्यान भायर पडचें आनी आपलें स्वताचें अशें एक मुक्त विद्द्यापीठ स्थापन करचें, अशें बर्कली हांगाच्या विद्दाथर्यांनी आपल्या जाहीरनाम्यांत अशें म्हणिल्लें, आपल्या समाजाच्या प्रस्नांकडे संबंदीत आशिल्लयो पूण विद्द्यापीठाच्या अभ्यासक्रमांत आस्पावंक नाशिल्लयो गजाली आनी प्रस्न हांचेविशीं चर्चा करप, तांचो अभ्यास करप आनी त्यो वेव्हारांत हाडप, हेंच मुक्त विद्द्यापीठाचें मुखेल ध्येय आशिल्लें. जंय संवाद आसा, उक्तेपणान चर्चा आसा,भावनांची उत्कटता आसा,निपक्षपाती वातावरण आसा, येवकार, सभा, चळवळी, संमेलनां, प्रेम हांची जीण आसा, तें विद्द्यापीठ म्हळयार मुक्त विद्द्यापीठ.
मुक्त विद्द्यापीठाचे चळवळीक लागून तरनाटें मन सर्जनशील मार्गाक लागलें. १९६० ते १९७० ह्या काळांत अमेरिकेंत कितलींशींच मुक्त विद्द्यापीठ उदयाक आयलीं.२३ जुलय १९६९ दिसा ब्रिटनांतल्यान मुक्त विद्द्यापीठाचो पयलो कुलगुरू लॉर्ड क्राउथर हाणें आपल्या भाशणांत म्हणिल्लें की मुक्त विद्द्यापीठ हें खऱ्या अर्थान मुक्त आसता. तातूंत अभ्यासक्रम, परीक्षा, नेम, वरां, शिक्षक-विद्यार्थी सभा, सत्र-काळ ह्या सगळ्यांचेर कसलेंच बंधन नासता. मुक्त विद्द्यापीठाचें स्वरूप बदलपी आनी अशाश्र्वत आसा, अशें कांय शिक्षणतज्ञांक दिसता. समाजधारणेक पर्याय दिवपाची मुक्त विद्द्यापीठाची कल्पना महत्वाकांक्षी आसा, अशें कांय शिक्षणतज्ञांक दिसता
