रसायनीक पदार्थ, सारें, साकर, रबर उत्पादनां हीं मुंबय म्हानगराचीं मुखेल उद्देगीक उत्पादनां आसात.
येरादारीच्या मळार मुंबय शार खूब फुडारिल्लें आसा. रस्तयांचे आनी रेल्वेमार्गांचे यारादारीक हांगा बरेंच म्हत्व आसा.हे विशीं ह्या शाराचो पांवडोय बरोच उंच आसा. रसत्याच्या आनी रेलवेमार्गावयल्यान शेजारच्या राज्यांकडेन आनी देशाच्या हेर मुखेल शाराकडेन मुंबयचे संबंद जोडल्यात.शाराभितर रस्त्यांची आनी रेल्वेची बरी वेवस्था आसा. साबार विमान कंपन्यो देशाभितर आनी संवसारीक हवाई मार्गांचेर येरादारी करता.भारतांतल्यान विमान येरादारीच्या मळार मुंबय विमानतळ सगळ्यात म्हत्वाचो आसा. मुंबय बंदर खूब व्हड वांटो मुंबय बंदरांत्ल्यान आयत वा निर्यात जाता. मुंबय ही भारताच्या नौदलाची म्हत्वाची सुवात आसा.
मुंबय हें देशी आनी परदेशी टपालसेवा दिवपी सगळ्यांत पोरनें आनी मुखेल केंद्र आसा.भारतांतले सगळ्यात व्हड तार कार्यालय मुंबयक आसून देशाभितरली आनी आंतरराशट्रीय वेवस्था ताचेंवरवीं चलता. टेलेक्साचीय वेवस्था हांगा आसा. दूरध्वनीच्या मळार मुंबय शार पुराय देशांत मुखार आसा. प्रसार माध्यमांचे (रेडिआ,टी.व्ही.,वर्तमानपत्रां) बाबतींत हें शार खुबूच गिरेस्त आसा.
नाटक, चित्रपट, चित्रकला, शिलपाकला, नाच, गायन-वादन, खेळ ह्या कला प्रकारांचे चळवळींत हें शार अग्रेसर आसा. हांगाचे चित्रपट वेवसाय हो देशांत तसो परदेशांत नामना जोडून आसा.
मुंबय हें भारताच्या राजकीय, शिक्षणीक,समाजीक, संस्कृतीक, अर्थीक चळवळीचें एक मुखेल केंद्र. ताचे भुगोलीक रचणुकेक लागून आनी थंयच्या प्रसारमाध्यमाच्या तशें संस्थांच्या सुविधांक लागून आधुनिक भारताच्या वेगवेगळ्या मळावयल्या वाटचालींक मुंबयकडसून व्हड योगदान मेळ्ळां. रॉंयल एशियाटीका सोसायटी (१८०५), सर जे.जे.स्कूल ऑफ आर्ट (१८५७), मुंबय विद्दयापीठ १९५७, प्रार्थना समाज १८६७, आर्यसमाज १८७५, जुओसेफिकल सोसायटी १८७५, भाभा अणुसंशोधन संस्था (१९६७), हाफकीन संस्था, टाटा समाजीक विज्ञान संस्था, टाटा मूलभूत संशोधन संस्था, प्रीन्स ऑफ व्हेलस म्युझीयम, जहांगीर आर्ट गॅलरी, नेहरू खगोलशास्त्र अभ्यास केंद्र, वानखडे स्टेडियम, ब्रॅबॉर्न स्टेडियम, म्हालक्ष्मी रेसकोर्स, कमला नेहरू पार्क, जिजामाता पार्क ह्यो मुंबयच्यो आघ संस्था आधुनिक काळांत लेगीत नामना जोडून आसात. माउंट मॅरी चर्च, हाजी अली दर्गेा, घारापुरी कान्हेरी लेणी, गॅट व्हे ऑफ इंडिया, मरीन ड्रायव्ह, गिरगांव चौपाटी, जुहू वेळ, तारापूरवाला मत्स्यालय, येसल् वलर्ड हीं कांय पयर्टन स्थळां मुंबयचें आकर्शण जावन आसात.
भारतांतल्या सगळ्यांत पोरन्या तीन विद्दयापीठांतले मुंबय विद्यापीठ ह्या शारांत आसा.
साबार प्रादेशीक आनी धर्मीक संस्कृतीचे लोक हांगा एकठांय आयिल्ले दिशटी पडटात. हाका लागून हांगा खंयचेय एकेच संस्कृती ही विगंड विगंड प्रकारांच्या लोकांक आपणावन घेता. ह्या लोकांच्यो भासोय वेगळ्यो वेगळ्यो आसात. मराठी ही शाराची मुखेल भास आसा. मराठी वांगडाच गुजराती आनी हिंदी भाशांचोय हांगा वापर जाता.
मुकेश:(जल्म: २६जुलय १९२३,दिल्ली; मरण:२८ऑगस्ट १९७६,डिट्रॉइट,अमेरीका).
नामनेचो हिंदी चित्रपटांतलो पाश्रर्वगायक. पुराय नांव मुकेशचंद्र माथुर. १९३९ त मॅट्रिक जातकच ताणें थोडो तेंप दिल्लीच्या बांधकाम खात्यांत नोकरी केली. एक दीस दिग्दर्शक हरिष हाणें मुकेशाचें गायन आयकलें आनी ताणें ताका मुंबय आपोवन व्हेलो. ‘निर्देष’ (१९४१) ह्या चित्रपटांत ताका पयली भुमिका मेळ्ळी. ‘दुखसुख’(१९४२) आनी ‘आदाब अर्ज’ (१९४३) ह्या चित्रपटांतय मुकेशान भुमिका केल्यो. फुडें १९५१त ‘मल्हार’ १९५३ त ‘माषुका’ आनी १९५६ त ‘अनुराग’ हे तीन चित्रपट मुकेशान स्वता तयार केले.
मुकेशान आपलो आवाज ‘मूर्ती’ (१९४५) ह्या चित्रपटाक पयलेच खेप दिल्लो आसलो तरी , पाश्र्र्वगायक म्हूण तो ‘पहिली नजर’ (१९४५) ह्या चित्रपटाक लागून लोकप्रिय जालो. अनिल विश्र्वास हाणें स्वरबध्द केल्लें ‘दिल जलता है तो जलने दो’ हें तातुंतलें सैगल –शैलीचें पद सगळ्याक आवडलें . तेन्नासावन मुकेश चित्रपट-सृश्टींत पाश्र्र्वगायक म्हूण नामनेक पावलो.
मुकेशान आपलो आवाज मोतीलाल, दिलीपकुमार, करण दिवाण, भारतभूषण, देव आनंद, जयराज अशा कितल्याशाच नामनेच्या अभिनेत्यांक दिला. राजपकपूरच्या ‘नीलकमल’ (१९४७) ह्या पयल्या चित्रपटा सावन आनी आर.के.स्टुडिओंतल्या राजकपूरच्या चडशा चित्रपटांक राज कपूराक मुकेशानूच आवाज दिला. अनिल विश्र्वास ,नौशाद,एस्. डी. बर्मन, रोशन,गुलाम हैदर,खैयाम,लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल आनी शंकर-जयकिशन ह्या संगीतकारांखातीर मुकेश गायला.
‘आवारा’(१९५१), ‘अनाडी’ (१९५९), आनी ‘पहेचान’ (१९७०)ह्या चित्रपटांतल्या पाश्र्र्वगायनाखातीर मुकेशाल ‘फिल्मफेअर’ इनामां मेळिल्लीं. हातुंतलीं सगळींचं पदां शंकर-जयकिशान हांणी स्वरबध्द केल्लीं.
मुकेशान मराठी,गुजराती,पंजाबी,बंगाली भाशेंतूय पदां गायल्यांत. ताणें ५००परस चड चित्रपटांत सात हजारांवयर गीतां गायल्यांत. मुकेशाच्या आवाजांत संत तुलसीदासाच्या ‘रामचरितमानस’ च्यो ८एल्.पी. ध्वनीमुद्रिकाय
