मेक्सिकोच्या संगितांत पयलींच इटालियन संगीत ऑपेरा संचांच्या आनी संगीतकारांवतीन आयलें. ह्या काळांतलो अँजेला पेराल्ता हो पुराय युरोपखंडांत नामना मेळोवपी पयलो मेक्सिकन गायक आसा.एकुणिसाव्या शेंकड्यांच्या शेवटाक कार्लेस मेनेसेस हाणें सिम्फनी वाद्दादांची स्थापणूक करून स्वरेंळ पद्दतीच्या संगिताक मेक्सिकोंत लोकप्रियता मेळोवन दिली. विसाव्या शेंकड्यांत तातूंत हेर युरोपीय प्रवाह येवन भरसले.
बैलांझुजी हो मेक्सिकोचो राश्ट्रीय खेळ आसा.मेक्सिको शारांत बैलाझुजीचीं दोन रिंगणां आसात. तातुंतले ‘प्लाझा दे तोरोस मॉन्युमेंटल’ हें जगांतलें सगळ्यांत व्हड आसून तातूंत ५०,००० प्रेक्षक बसूंक शकतात आनीक सुमार ३५ बैलांझुजीचीं रिंगणां देशांत आसात. तशेंच मेक्सिको शारांत सॉकराखातीर ‘अझटेका स्टेडियम’ हें व्हड मैदान आसून तातूंत १,०५,००० प्रेक्षक बसूंक शकतात. ‘जाई अलाई’ हो हँडबॉलाभशेनचो एक खेळूय मेक्सिकोंत लोकप्रिय आसा. बेसबॉल, सॉकर फुटबॉल, व्हॉलीबॉल, पेंवप ह्या खेळांचोय मेक्सिकोच्या लोकप्रिय खेळांभितर आस्पाव जाता.
नाताळ पयलींच्या णव रातींक ‘पोसादा’ नांवाचो उत्सव मनयतात. पिनाता म्हळ्यार माती आनी कागदापसून तयार केल्लीं आयदनां आसतात. ह्या आयदनांक एकेकदां प्राण्यांचे आकार दितात. पिनतांत मिठाय, फळां, खेळ असल्यो वस्तू दवरून तो वयर हुंबकळायतात. ल्हान भुरगीं दोळ्यांचेर पट्टी बांदून आनी हातांत बडी घेवन तो आळीपाळीन बडयेन फोडपाचो यत्न करतात. तो फुट्टकच, भुरगीं त्यो वस्तू एकठांय करतात. नाताळा उपरांतचे बारावे रातीक जाण्टे लोक आपल्या भुरग्यांच्या बुटांनी भेटेच्यो वस्तू दवरतात. अशा उत्सवा वेळार भरपी जात्रो आनी मेळावे खाशेल्या आकर्शणाचे आसतात.
भास आनी साहित्याः मेक्सिकन साहित्या परंपरेंत ऑझटेक, माया आनी हेर भारतीय जमातींच्या लोकवाडमयाचो व्हड वांटो आसा. हें लोकसाहित्या आतां स्पॅनिश भाशेंतल्यान उजवाडाक आयलां. तातूंत पुराणकथा, धर्मीक विधींच्यो काणयो, परंपरीक वैद्दीक, शेती, सणपरब ह्या गजालींचो आस्पाव जाता. वसाहतकाळांत, कोर्तेझान स्पेनाच्या राजाक बरयल्लीं पांच पत्रां प्रसिध्द आसात. वसाहतींच्या मोहिमांचो इतुहास सांगपी ग्रंथूय ह्याच काळांत जाले. सतराव्या शेंकड्यांतलो मानवतावादी कवी बेर्नार्दे द बालब्वेना हाणें मेक्सिकोच्या सैमाचें आनी लोकजीणेचें सोबीत वर्णन केलां. ह्याना आलार्कन हो सतराव्या शेंकड्यांतलो नामनेचो नाटककार आसा.
एकुणिसाव्या शेंकड्यांत मेक्सिकन कादंबरीचो जल्म जालो. अल्ता मिरानो ह्या भारतीय कादंबरीकाराची 'द झार्के' ही नामनेची कादंबरी आसा. एकुणिसाव्या शेंकड्च्या शेवटाक निकाराग्वांतलो कवी रूबेन आसा. दारीओ आनी फ्रेंच प्रतीकवादी हांच्या काव्याचो परिणाम मेक्सिकन कवितेचेर जालो. विसाव्या शेंकड्यांत मेक्सिकन कवितेचो चड विकास जालो .१९३० उपरांत देशआंतल्या त्याकाळच्या राजकीय घडणुकांचेर कथा-कादंबऱ्यो बरोवपी लेखक फुडें आयले. १९४० उपरांतच्या काळांत दावे विचारसरणीच्या लेखकांचें, कथा, उपहास-विनोद सारकीलें साहित्या उजवाडा येंवक लागलें. ह्याच शेंकड्याच्या शेवटाक कांय लेखिकाय फुडें सरल्यो. रोझ्रार्ये कास्तेयानोस हिणें भारतीय लोक आनी चडकरून बायलांच्या कार्याविशीं लिखाण केलां.
मेघदूतः म्हाकवी कालीदासाचें संस्कृत खंडकाव्य. ताची श्लोकसंख्या वेगवेगळे प्रतींत ११०, १११, ११७, ११८, १२० अशी वेगवेगळी मेळटा .पूण अधिकृत प्रतीप्रमाण ती १११ आसा. कोणा एका यक्षाक कर्तव्यचुतीक लागून कुबेरान शाप दिवन एका वर्साची हद्दपारीची शिक्षा केली. रामगिरीचेर विरहाचे आठ म्हयने ताणें कशेतरी काडले. आषाढाच्या पयल्यादिसा पावसाच्या कुपांक (मेघाक ) पळोवन ताका आपले बायलेक रकाद धाडपाची कल्पना आयली. हे फाटभुंयेचेर कुपांक विनवणी, भोंवडेचोमार्ग, अलकेंतल्या घराच्यो कुरवो आनी विरहान व्याकुळ जाल्ले यक्षाचे बायलेचें वर्णन, तिका धिराचो संदेश अशी काव्यकथेची मांडावळ आसा.
पुर्वार्धांत रामगिरी ते अलका ह्या मार्गाचें वर्णन करतना भुगोलीक वाठार, शारां, न्हंयो, दोंगर, सवणीं आदींचीं चित्रां अचूक म्हायती दिवन ताणें साक्षात उबीं केल्लीं आसात. ह्या वर्णनांतलें खरेंपण अलका आनी यक्षभूमी हांच्या, अदभूत रम्यतेंत शेणटा. पूण यक्षाचे बायलेची मनशाळी मूर्त आनी तिची बोलकी विरह व्यथा हांचो भावसत्याकडे परत मेळ जाल्लो दिसून येता. संवेदनशील मानवी काळजाचें हें भावनीक सत्य हेंच मेघदूताचें काव्यरूप.
मेघदूतांतलो दर एक श्लोक चित्रावरी सोबीत आसा. खूबकडेन ताणें सैमाचीं चित्रां पितारल्यांत. पूण ताका मनशाच्या भावनांची झालर आसा. यक्षाचे बायलेच्या चित्राणांत सामीक रंगाची चौकट ताणें भावमूर्तीक दिल्या. मोगाची उत्कटता आनी विरहाची व्यथा हांगा भावनेची मोवसाण खासा सोबीत उतरांची देग घेवन परगटायल्या. मदीं मदीं शृंगाराचे रंग थोडेभोव उतांग जाल्ले दिसतात. हातूंत मुखेल केंद्रबिंदू विरहाची भावना जावन आसा. ताचेवांगडा गंभीर चाल म्हळ्यार सुरावट आनी लय हांचो सोबीत मेळ साधून आयला.
मेघदूताचे अणकार वेगवेगळ्या भाशांनी जाल्लो आसा. देखीक एच्. एच्. विल्सन हाचो इंग्लीश पद्य अणकार (१८१३), माक्स म्यूलर हाणें केल्लो जर्मन पद्यअणकार (१९४७), ए.ग्वेरिनॉट हाचो फ्रेंच अणकार (१९०२), मराठींत कृष्णशास्त्री चिपळूणकर (पद्यरत्नावली, १८६५), बा.ल.अंतरकर(मेघदूत छाया, १९०५) हांणी अणकार केल्ले आसात.
