२,००० वर्सां पयलींचो फातारन कोरांतिल्लो भव्य पुतळो आसा. म्हैसूरचें म्हैसूर विश्र्वविद्यालय खूब प्रसिध्द आसा. –सूर्यनाथ कामत
- कों वी. सं. मं.
म्होंवः फुलांतल्या मकरंदापसून म्होंवामूस जो चिकट आनी गोड द्रव पदार्थ तयार करता ताका म्होंव म्हणटात. विशिश्ट जातीचे मूस (मक्षिका) फुलांतलो मकरंद कण कण एकठांय करून तो आपल्या पोळ्यांत सांठयतात आनी मनीस ही पोळी एकठांय करून म्होंव तयार करतात. मकरंदांतल्या सुक्रोज हे शर्करेचें व्हड प्रमाणांत लेव्हुलोज (फ्रुक्टोज) आनी डेकस्ट्रोज (गदलुकोज) ह्या शर्करांत रुपांतर जाता. मकरंदांतल्या उदकाचें प्रमाणय कमी करतात आनी अशे तरेन मकरंदापसून म्होंव तयार जाता.
म्होंवांत साकरेचें वट्ट प्रमाण कितलें आसा हाचेर ताची प्रत थरता. जितलें साकरेचें प्रमाण वड तितली म्होंवाची प्रत उच्च समजतात. म्होंवाच्यो सादारणपणान तीन प्रती थरयल्यात, १) विशिश्ट गुणधर्म आशिल्ली प्रत, २) ‘ए’ प्रत, ३) प्रमाणभूत प्रत.
विशिश्ट गुणधर्म आशिल्ली प्रत – हें म्होंव पोळ्यांतल्यान यंत्रावरवीं काडटात. हें म्होंव नितळ आनी पारदर्शक आसता. ए प्रत – हें म्होंव पोळ्यांत सैमीक तरेन तयार जाता. हें म्होंव ६० से. तापमानाचेर दोट्टी कपड्यांतल्यान गाळूंक येता. प्रमाणभूत प्रत – हें म्होंवय सैमीक तरेन तयार जाता आनी वासापसून मुक्त आसता.
वेगवेगळ्या ऋतूंत वेगवेगळ्या वनस्तपींच्या फुलांपसून मेळपी म्होंवाक ते वनस्पतीचें नांव दिवपाची पद्दत खूब पुर्विल्ल्या काळासावन प्रचारांत आसा. वेगवेगळ्या फुलांच्या मकरंदापसून तयार जाल्ल्या म्होंवांत उण्याअदीक प्रमाणांत फरक आसता. भारतांत जांभळ, हिरडो, चिंच, कडुलिंब, संत्र, लारांज, गोळा, पिशा, व्हायटी, कारवी, आक्रा, म्हसंग, कारळा, तीळ, सांसवीण आदी वनस्पतींच्या फुलांपसून त्या त्या हंगामांत म्होंव मेंळूक शकता.
म्होंवामूस खंयच्या फुलाच्या मकरंदापसून म्होंव तयार करता हाचेर म्होंवाचें वर्गीकरण करतात. हातूंत एकेच खेपे दोन तीन झाडांच्या फुलांपसून म्होंव तयार करपी म्होंवामुसूय आसतात. म्होंव कशें एकठांय करतात हाचेवयल्यानय ताचें वर्गीकरण करतात. हे पद्दतीप्रमाण म्होंवाचे जे प्रकार मेळटात. ते अशे –
१) विलगीकृत म्होंवः केंद्रोत्सारक (केंद्रापसून पयस घालपी) प्रेरणेन, गुरुत्वाकर्शणान वा गाळण्यांत पोळयाचे फणयेंतल्यान काडिल्ल्या म्होंवाक हें नांव दितात. हातूंत जायते प्रकार आसात. १) जातूंत दृश्य स्वरुपांत साकरेचे स्फटिक नासतात अशें म्होंव २) जातूंत साकरेचें वा परिणामी म्होंवाचें घनीभवन जाल्लें आसता शें म्होंव.
२) फण्यांतलें म्होंवः हें म्होंव फण्यांतच तयार जाता आनी तें बाजारांत अशे तरेन धाडटात. १) चवकोनी वा काटकोनी. चवकोनी आकाराचें म्होंव भरिल्ल्या फण्याचे कुडके (हाचे हेर आकारय आसूंक शकतात). २) म्होंवान भरिल्ली पुराय फणी. ३) विलगीकृत म्होंव आनी म्होंवान भरिल्ल्या फणयांच्या कुडक्यांचें मिश्रण.
म्होंव हें गोड, दाट, आर्द्रताशोशक द्रव आसून ताजें आसतना अर्दपारदर्शक आनी थीर दवरल्यार अपारदर्शक आनी कणिदार आसता. म्होंवाचो रंग धवो, गडद तपकिरी वा काळो आसता. ताची रूच सौम्य ते उग्र अशी वेगवेगळ्या स्वरुपाची आसता. ३८ से. चेर म्होंव हून केल्यार ताची दाटसाण कमी जाता. ४९ से. च्या वयर मात घटसाण कमी जावचें प्रमाण उणें आसता. डेक्स्ट्रिनयुक्त म्होंव हेर तरेच्या म्होंवापरस खूबच दाट आसता. ओसाड वाठारांतल्या हीदर वनस्पतीपसून मेळयल्ल्या युरोपीय म्होंवाची दाटसाण तें फकत धवळतकच बदलता. हें म्होंव तीर दवरल्यार जेलीवरी जाता आनी धवळल्यार पातळ जाता. म्होंवांत सादारणपणान वामवलनी शर्करा मेळटात. जाल्यार मकरंदांत मात दक्षिणवलनी शर्करेचें प्रमाण चड आसता. मकरंदाचें म्होंवांत रुपांतर जाता आसतना म्होंवामूसांकडल्यान वामवलनी शर्करा तयार जाता.
रसायनीक गुणधर्मः म्होंवांत उदक, शर्करा, अम्लां, खनिज द्रव्यां, एंझायमां, जीवनसत्वां आनी हेर घटक आसतात. शर्करा – म्होंवांत डेक्सट्रोज आनी लेव्हुलोज ह्यो मोनोसॅकेरायड तरेच्यो शर्करा चड प्रमाणांत मेळटात. तशें पळयल्यार म्होंवांत पंदरायेक तरेच्यो शर्करा दिसून येतात. ह्यो सगळ्योच शर्करा मकरंदांत आसतना. पूण एंझायमाच्या आदारान जेन्ना मकरंदाचें म्होंवांत जाता तेन्ना त्यो तयार जाता आसुंये.
अम्लाः म्होवांत सायट्रिक, मॅलिक आनी सक्सिनिक हीं अम्लां चड प्रमाणांत आनी फॉर्मिक आनी ऍसिटिक हीं अम्लां कमी प्रमाणांत मेळटात. म्होंवाची रूच कांय प्रमाणांत तातुंतले अम्लतेचेर आदारीत आसता.
खनिज द्रव्याः म्होंवापसून मेळपी राखेचें प्रमाण ०.१७ आसता. म्होंवांत खनीज द्रव्याचें प्रमाण खूबच कमी आसता. पोटॅशियम, क्लोरीन, गंधक, कॅल्शियम, सोडियम, फॉस्फरस, मॅग्नेशियम, सिलिका, सिलिकॉन, लोकण, मँगनीज, तांबें हीं खनीज द्रव्यां मेळटात.
एंझायमाः इनव्हर्टेज (सॅकॅरेज वा सुक्रेज) हें म्होंवात मेळपी सगळ्यांत म्हत्वाचें एंझायम. तेभायर म्होंवांत डायास्टेज वा अँलिलेज हेंय एंझायम मेळटा.
