बहुरूप्यांच्यो चालीरिती मराठा – कुणब्यांभाशेनूच आसतात. ते बहिरोबा, जानाई – जोखाई, खंडोबा ह्या देवांक भजतात.
समर्थ रामदासस्वामीचें बहुरूपी नांवाचें एक भारूड प्रसिद्द आसा तें अशें-
खेळतो एकला बहुरूपी । पाहतां अत्यंत साक्षपी रे ॥ धृ ॥
सोंगें धरितां नानापरी रे । बहुतचि कळाकुसरी रे ॥
दाखवी अनेक धाता माता रे । बोलतो अभिनव धाता रे ॥
सदा पडदे लाविसते रे ॥ फौजा सोंगांच्या दावितसे रे ॥
गातो नाचतो वाजवितो रे । त्यागकरतो. देतो घेतो रे ।
एसे हा भूमंडळी रे । पाहतां तयासि नाहीं जोडा रे ॥
अखंड खेळतो प्रगटेना रे ॥ पाहि उदंड तया दिसेना रे ॥
पाहों जातां अंतचि लागेना रे । दास म्हणे खेळता भागेना रे ॥
गुजरात, पंजाब ह्या प्रदेशांनीय बहुरूप्यांची वस्ती आसा. ताचेमदले कांय बहुरूपी ह्या वेवसायाबगर शेतकाम, वेतकाम हेय वेवसाय करतात. – कों. वि. सं. मं.
बळी : सादारणपणान दैवी आनी चड करून अतिमानवी शक्तीक वश करून घेवपाखातीर वा तिणें दिल्ल्या बऱ्या फळाविशीं उपकार मानपाखातीर ते दैवी वा अतिमानवी शक्तीक वस्तू दिवपाची चाल आसा. सजीव वस्तू अशे शक्तीक ओंपतात, तेन्ना ताका बळी दिवप अशें म्हणटात. बळी ओंपपाची क्रिया ही धर्मीक कर्मकांडाचो एक वांटो. भारतांत प्रचलीत आशिल्ल्या यज्ञ वा कर्मकांड वेळार यज्ञांत निर्जीव वस्तूची तशेंच सजीव जिवांची आहुती दितालो. सद्या भारतांत थळावे अतिमानवी दैवी शक्तीक कोंब, बोकडे, रेडे ह्या सारकिल्या सजीव जनावरांचो बळी दिवपाची चाल आसा. पुर्विल्ल्या काळआंत मनशांक बळी दिवपाची प्रथा आशिल्ली, अशें कांय धर्मीक ग्रंथांतल्या उल्लेखांवयल्यान समजता.
बळी दिवपाची प्रथआ कशी उत्पन्न जाली, हे विशीं अभ्यासकांनी विंगड विंगड उत्पत्त्यो मांडल्यात त्यो अशो – हर्बर्ट स्पॅन्सर हाच्या मतान मेल्ल्या मनशांच्या कबरींनी अन्न उदक दवरपाचे प्रथेंतल्यान देवतांक पदार्थांचो बळी दिवपाची चाल सुरू जाली. ई. बी. टायलर हाच्या मतान, देवांची कृपा प्राप्त करप वा ताचें दुस्मानपण उणें करपाखातीर दिल्ली देणगी, हें बळीचें आर्विल्लें स्वरूप आशिल्लें. विल्यम रॉबर्टसन स्मिथ हाच्या मतान बळीची प्रथा देवाक प्रथेंतल्यान निर्माण जाली. देवांच्यो गरजो मनशांभशेनूच आसतात, अशें मानून देवांक पदार्थ ओंपतात, अशें ई. ए. वॅस्टरमार्क हाचें मत. जाची शक्त उणी जाल्या त्या राजाक मारून ताच्या जाग्यार बळिश्ट अशा नव्या राजाक हाडपाच्या यात्वात्मक विधींतल्यान बळीची प्रथा सुरू जाली अशें, जे. जी. फ्रेझर हाचें मत आसा. फ्रॉयड हाच्या मतान बळीची प्रथा म्हळ्यार पुर्विल्ल्या काळांत घडिल्ले पितृहत्येची पुनरावृत्ती. ताच्या मतान त्या काळांत भुरघ्यांनी पितृहत्या केली, पूण उपरांत पश्र्चाताप जावन तंणी पशूबळीच्या रूपांत मेल्ल्या बापायकडेन समेट सादपाचो यत्न केलो.
बळी दिवपाचो पदार्थ हो स्ता देवताच आशिल्ल्यान तो खावप म्हळ्यार देवतेचें भक्षण करून तिची शक्त प्राप्त करप बळी म्हळ्यार जें देवतेकडल्यान मेळ्ळें, तें तिकाच परत करप, बळीक लागून मनशांक देवावांगडा जेवपाक मेळटा, बळीक लागून पिडा करपी देवतेक आपलेपसून पयस दवरपाक मेळटा, बळी म्हळ्यार देवतेक दिल्ली लांच, बळी म्हळ्यार देवतेकडेन केल्ली कबलात, अशे बळीविशीं कांय जाणकारांचे विचार आसात.
पुरयत, राजा, जमातीचो मुखेल, कुटुंबाचो मुखेल असो कोणूय बळी दिवपाचो विधी करता. व्यक्ती स्वताचे वतीन स्वताच बळी दिवंक शकता. स्वता देवांनी बळी दिल्ल्याच्यो कांय पुराणकथा मेळटात. आत्मबलिदान हें सगळ्यांत श्रेश्ठ मानतात. पूण तें दरेकल्याक शक्य नाशिल्ल्यान पर्यायी बळींची प्रथा निर्माण जाली. राजाचे बदलेक राजकुंवराचो, मनशा बदला जनावरांचो बळी दिवपाची प्रथा सुरू जाली.
मनशाक लागपी सगळ्यो वस्तू देवतेक बळी म्हणून दितात. चड करून रगत, फळां, वस्त्र, भआंगराच्यो वस्ती, कड्डण, शिजयल्लें अन्न, म्होंव, दूद, सोरो, उदक ह्यो वस्तू बळी म्हणून ओंपतात. स्वता देचतेचोय प्रतिकात्मक बळी दितात. देवतेक बळी दिल्लो प्राणी म्हळ्यार स्वता ती देचताचआसता, अशें एक मत आसा. दुसऱ्या मताप्रमाण तो प्राणी म्हळ्यार देवतेचो दुस्मान आसता आनी ताका मारून ताचेर सूड घेवप जाता. देखीक – इजिप्तांत दर वर्सा ओसायरिस देवतेखातीर दुकर मारतात. जे . जी. फ्रेझर हाच्या मतान तो दुकर म्हळ्यार स्वता ओरिसायरिसूच आसता. कांय जाणांच्या मतान तो ओसायरिसाचो दुस्मान.
पारशी लोकांमदी विंगड विंगड देवतांक बळीचे विंगड विंगड अवयव ओंपतात. तिबेटांतल्या बौद्ध देवतांक पांच इंद्रीयविश्यांचो बळी दितात. त्यो वस्तू अशो – हारसो, संगीतवाद्या, वासाचो पदार्थ, साकरेचे पदार्थ आनी रस्मी वस्त्र. तंत्रीक देवतांक कवटी आनी काळीज, जीब, नाक, दोळे आनी कान हांच्यो प्रातिकात्मक आकृती ओंपता.
बळी दिवपाचे पद्दतींत, बळी दिवपाचो पदार्थ वेदीचेर दवरप ही मुखेल पद्दत. तशेंच उज्यांत वा उदकांत उडोवप, पुरप, जिवो मारप ह्यो हैर पद्दतीय आसात. कांयकडेन बळी दिवंचेपयलीं, दिक्षा घेवन अवभृथन्हाण घेवंचे पडटा. बळी दितकच आंगाक रगत लावप, जावप, न्हावप तशेंच गांवांत वा घरांत वचप ना, अशे विधिनिशेधूय आसात.
पर्याय बळी दिवप आनी देवतेक बळी दिल्लें अन्न लोकांनी खावप, ह्यो गजाली अर्थीक प्रभावाक लागून घडल्यो आसूं येतता, अशें रेमंड फर्थ हाचें मत आसा. समुदायावतीन बलिदान आनी सहभोजन हांचेखातीर जमातीचो एकचार सादता. बलिदानाक लागून दुस्मान काबार जाता, दैवी
