बँकेकडेन दवरूंक जाय, अशीं तांचेर बंधनां आसतात. हांचेर देखरेख दवरपाचें काम मध्यवर्ती बँक करता. हेर देशांतल्या हेर बँकांक रिणाची गरज आसल्यार मध्यवर्ती बँक काय अटींचेर तांकां रिण दिता. हाका लागून तिका बँकांची बँक अशें म्हणटात. देशांतल्या पतवेव्हाराचेर नियंत्रण दवरप तशेंच म्हत्वाची आनीक आंकडेवारी प्रसिद्द करप होय तिचो मुखेल वावर जावन आसा.
राश्ट्रीयकृती बँको हो भारतीय बँकींग पद्दतीचो एक म्हत्वाचो घटक आसा. १९६९ त भारतांतल्या १४ व्हड बँकांचें राश्ट्रीयकरण जालें. १९८० त आनीक ६ वेपारी बँकांचें राश्ट्रीयकरण जालें. समाजीक कल्ल्याण आनी राश्ट्रीय विकास घडोवन हाडप हो राश्ट्रीयकरणाफाटलो मुखेल हेत आशिल्लो. मागाशिल्ल्या वाठारांनी बँकांचे फांटे वाडोवप, बँकांचे साधनासामुवीचो उपेग शेतवड, लघुउद्देग, निर्यात, नव्या उद्योजकांक प्रेरणा आनी आदार दिवप, ह्या सगळ्यांचें म्हत्व मतींत घेवन बँकांचें राश्ट्रीयकरण केल्लें.
बँकांचो वेव्हार वेवस्थीत चलचो ह्या उद्देशान केंद्र सरकारान १९६९ त भारतीय बँकींग आयोगाची थापणूक करून बँकींग वेवसायांत सुसंगीकरण आनी तांची कार्यक्षमता वाडोवपाचें कार्य आयोगाचेर सोंपयलें ह्या आयोगाचेर शिफारशीवयल्यान १९७७ त बँकींग वेवसायांत ज्या कर्मचाऱ्यांचे भरतेखातीर राश्ट्रीय बँकींग सेवा आयोग सुरू केलो, अशो बँक सदृश्यन वित्त संस्था (Non Banking Institution) विशेश करून बचत आनी रीण वेव्हारांत, कांय प्रमाणांत उलाढ करता. भारतीय आयुर्विमा निगम, यूनीट ट्रस्ट ऑफ इंडिया सारकिल्ल्या संस्थावांगडाच बऱ्योच खाजगी स्वरुपाच्यो संस्था बँकसदृश्य वेव्हार करतात. –कों. वि. सं. मं.
बँटिक, लॉर्ड विल्यम हॅनरी कॅव्हँडिश : (जल्म १४ सप्टेंबर १७७४, लंडन, मरण १७ जून १८३९).
ब्रिटिशांच्या काळांतलो हिदुस्थानाचो पयलो गव्हर्नर जनरल (१८२७ – ३५). पोर्टलँडच्या सधन उमराव घराण्यांत ताचो जल्म जालो. ताच्या बापायचें नांव विल्यम आनी आवयचें नांव लेडी डॉरॉथी. ही दोंगांय राजकीय परंपरा आशिल्ल्या घराण्यांतलीं आशिल्लीं. मुळावें शिक्षण घेवन तो भूदलांत ‘कोल्डस्ट्रिम गार्ड्स’ हातूंत अधिकारी जालो (१७९१). फुडे रोकडेच ताका लेफ्टनंट कर्नल हो हुद्दो मेळ्ळो. काय वर्सां ‘ड्यूक ऑफ यॉर्क’ हाचो परिसहाय्यक म्हणून ताणें काम केलें. पिरायेच्या बाविसाव्या वर्सा तो ब्रिटीश संसदेचेर वेंचून आयलो. १७९९ त रशियन आनी ऑस्ट्रियन सैन्यांच्या मुखेल कँपार तो गेल्लो त्या वेळार फ्रेंचां वागंडा जाल्ल्या जायत्या झुजांनी आशिल्लो. १८०३ त गॉसढोर्डच्या सरदार घराण्यांतल्या लेडी मारी अँचसन हिचेकडेन ताचें लग्न जालें. त्याच वर्सा मद्रासचो गव्हर्न म्हणून ताची नेमणूक जाली. ह्याच काळांत टिपू उपरांत ब्रिटिशांचो शेक वाडत आशिल्लो. अशा वेळार बेळ्ळूरच्या हिंदू शिपायांनी टिपूच्या भुरग्याच्या आदारान बंड केलें. हातूंत यत्या ब्रिटीश अधिकाऱ्यांक मरण आयलें. तेन्ना इस्ट इंडियेच्या संचालकांनी बँटिकाक जबाबदार धरून १८०७ त परत आपयलो. इंग्लंडाक वतकच ताका मेजर जनरल हो हुद्दो दिवन पुर्तुगालाक धाडलो. ताणें सर जॉन मूर आनी आर्थर वेलस्ली ह्या नामनेच्या सेनानींच्या हाताखाला काम केलें. फुडें १८११ त नेपल्सांत राजदूत म्हणून ताका धाडलो. तरी थंय ताका गव्हर्नर म्हणून काम करचें पडलें. १८१४ तो कांय काळ जेनोआंत आशिल्लो. त्या वेळार ताणें पोरन्या १७९७ च्या प्रजासत्ताक संविधानाचें पुनरुज्जीवन केलें. हाका लागून टोरी शासनाचो ताचेवयलो पुराय विश्र्वास गेली आनी ताका बारा वर्सा बेकार रावचें पडलें. ह्या काळांत तो कांय वर्सां इटालीक आशिल्लो. १८२७ त जॉर्ज कॅनिंग इंग्लंडाचो प्रधानमंत्री जातकच ताणें बँटिंकाचो आदलो वावर लक्षांत घेवन ताची बंगालाचो गव्हर्नर जनरल म्हणून नेमणूक केली (१८२७).
आपल्या धा वर्सांच्या काळांत ताणें जायती म्हत्वाची उदरगत केली. सुरवेक ताणें शाकीय खर्चांत काटकसर केली, लश्करांतल्या नोकरांचो भत्तो उणो केलो आनी वायव्य सरहद्द वाठारांत जमीन महसुलाची पद्दत चालू केली. लागवडीखाल आशिल्ले जमनीचेर कर बसयलो. सतीचेर चालीचेर ताणें कायद्यान बंदी हाडली. तेचपरी ताणें ठगीची चाल बंद केली (हातूंत यात्रेकारांक त्रास दिवन तांकां जिवे मारताले). १८३१ – ३७ ह्या काळांत ताणें तीन हजार ठगांचो बंदोबस्त करून तांकां ख्यास्त दिली. जांणी आपली चूक मान्य केली, तांकां जमीन शेत दिवन उद्देगाक लायले. ताणें इंग्लीश भाशेचें माध्यम थरोवन फार्सी आनी संस्कृत भासांचो शासनांतलो वापर उणो केलो. कलकत्त्यांत ताणें मानवी वैजकीचें शिक्षण दिवपी एक संस्था स्थापन केली. काचार, कुर्ग आनी जैंतिया हीं संस्थानां ताणें बरखास्त केलीं आनी तांचो ब्रिटीश राज्यांत आस्पाव केलो.
ताचे कारकीर्दींत इंडिया कंपनीचे चीनावांगडा आशिल्ले वेपारी संबंद बंद जाले. कंपनीचें वेपारी स्वरूप वचून तीराज्यकारभार करपी संस्था जाली. नवे सनदेप्रमाण गव्हर्नर जनरल ऑफ बँगॉल हो हुद्दो वचून गव्हर्नर जनरल ऑफ इंडिया हो हुद्दो चालू जालो. तशेंच गव्हर्नर जनरल जे कायदे करता ते मद्रास, मुंबय हांगच्याय शासनांक लागू करप जाले. नव्या चार्टर अँक्ट प्रमाण इंग्लंडाचे अख्यत्यारींत आशिल्ल्या जनतेंतल्या कोणाकूच वंश, धर्म, वर्ण वा जल्माची सुवात हांच्या नांवाखाला नोकरी नाकारप जावंचेंना हें धोरण पयलीं बँटिंकान चालीक लायलें. बायलांच्या शिक्षणाचेर ताणें भर दिलो. तशेंच जायत्या खाजगी संस्थांक आदार दिलो.
