बँको, ५) ग्रामीण बँको, ६) बचत बँकि, ७) उद्देगीक बँको, ८) विनिमय बँको.
बँकाच्या सगळ्या प्रकारांत ‘वेपारी बँक हो प्रकार सगळ्यांत पोरनो आसा. वेपारी बँको ह्या मुखेलपणान वेपारी संस्थांक अर्थीक आदार दितात. ह्यो बँको लोकांकडच्यान वेगळ्या वेगळ्या रुपांत पयशे घेवन ते सुरक्षितपणान सांठोवन दवरपाची हमी दितात. हे पयशे सादारणपणान मागणी करतकूच परत दिवपाचे आसतात. कांय रक्कम तांचो खाशेलो तेप सोंपतकूच परत करपाची आसता. ह्यो बँको, आपली पूंजी आनी हेरांनी सांठोवन दवरिल्ले पयशे गरज आशिल्ल्यांक रिण म्हूण दितात वा गुंतवणूक करपाक वापरतात. पूण गिरायकांनी मागणी करताकच तांचे पयशे व्याजासकट तांकां दिवंचे पडटात. हाका लागून रीणां दितना वा गुंतवणूक करतना बँक फकत अल्प मुदत खातीर रिणां दिता. वेपाराखातीर लागपी पयसो हो सादारणपणान कांय तेपाखातीरूच आशिल्ल्यान वेपारी संस्थांचे नदरेन ह्यो बँको खूब फायदेशीर थरतात.
भारतासारकील्ल्या ज्या देशांची अर्थीक स्थिती शेतवडीचेर आदारिल्ली आसता. थंय शेतकी बँकांची खूब गरज आसता. शेवडीच्या वेगवेगळ्या कामांखातीर शेतकामत्यांक आदार दिवप हें शेतकी बँकांचें मुखेल काम. सारें, बीं, शेतवडीचीं अवजरां आनी हेर वस्तू विकत्यो घेवपाखातीर बँको शतकामत्यांक रिणां दितात.
हालींच्या तेंपार चडशा सगळ्या वाठारांनी सहकारी (Co - operative) बँको दिश्टी पडटात. ह्यो बँको सहकाराच्या तत्वांचेर संघटीत केल्ल्यो आसतात. आपल्या सदस्यांच्यो अडचणी पयस करप, तांकां अर्थीक आदार दिवप हो ह्या बँकांचो मुखेल वावर. सहकारी बँको चडकरून गांवगिऱ्या वाठारांनी वावुरतात. व्हड कारखाने, सरकारी कचेरी ह्या सारकिल्ल्या सुवातींनी कामगारांच्यो सहकारी पतसंस्था आसतात. भूयविकास बँको ह्यो शेतकामत्यांक जमनीच्या आदाराचेर चड मुदतिचीं रिणां दितात. नव्यो जमीन विकत्यो घेवप, बांय खणप, बांद घालप तशेंच ट्रॅक्टर आनी हेर अवजारां विकतीं घेवपाक हीं रिणां दितात. गांवगिऱ्या वाठारांनी उदरगत घडोवन हाडपाखातीर ग्रामीण बँकांची थापणूक करतात. ह्यो बँको शेतकामत्यांक हेर कारागिरांक तशेंच कुटीरोद्देग आनी लघुउद्देग हांकांय रिणां दितात. उणें उत्पन्न मेळपी लोकांक बचत आनी काटकसर करपाची संवय जावंची म्हूण बचत बँकीची थापणूक करतात. तेच परी देशाचो उद्देगीक विकास घडोवन हाडपाखातीर उद्देगीक बँकांचो खूब उपेग जाता. भारतांत उद्देगधंद्याक आदार दिवपाखातीर उद्देगीक अर्थपुरवण म्हामंडळ हांची थापणूक केल्ली आसा. परदेशी चलनाचो वेव्हार विनिमय बँको पळयतात.
दुसऱ्या म्हाझुजाच्या तेंपार साबार राश्ट्रांक आंतरराश्ट्रीय थरांचेर अर्थीक वेपारांत खूब वायट परिणाम सोंसचे पडले. हाका लागून आंतरराश्ट्रीय चलन सहकार्य, विदेशी वेपाराचो विस्तार आनी आंतरराश्ट्रीय रिणांचो रितसर उपेग करपाखातीर आंतरराश्ट्रीय संस्थेची गरज भासपाक लागली. १ मार्च १९४७ दिसा ‘आंतरराश्ट्रीय चलन निधी’ हाची थापणूक केली आनी उपरांत ‘जागतिक बँक’ (World Bank) हे बँकेची थापणूक जाली. जागतिक बँक ही आंतरराश्ट्रीय चलन निधी हाची पूरक संस्था म्हूण कार्य करता. सदस्य राश्ट्रांच्या पुनर्रचणूक कार्याक आनी अर्थीक विकासाक आदार करप, भांडवलाचो आंतरराश्ट्रीय वेपाराक प्रोत्साहन दिवप आनी सदस्य राश्ट्रांभितर शांततायेन अर्थवेवस्था स्थापन करपाचे नदरेन फावो तें वातावरण निर्माण करप हो हे बँकेचो मुखेल वावर. आशियाई विकास बँक ही आशियाई राश्ट्रांक आदार दिता. विकासन शील सदस्य राश्ट्रांक रिणां दिवप, तंत्रीक आदार दिवप, तेचपरी अर्थीक विकास आनी सहकार्य निर्माण करप हे तिचें मुखेल कार्य आसा.
एकावयवी बँकींग, शाखा बँकींग, समूह आनी साखळी बँकींग हे बँकींग रचणूकेचे मुखेल प्रकार आसात.
एकावयवी बँकींग पद्दतींत बँकेचें एकूच कार्यलय आसता. हें कार्यालय बँकेचीं सगळीं कामां करता. शाखा बँकींग पद्दतींत बँकेचें एक मुखेल कार्यालय आसता आनी हेर कडेन तिचे साबार फांटे आसतात. समूह बँकींग पद्दतीक ‘गट बँकींग’ अशेंय म्हणटात. हे पद्दतींत एक धारक कंपनीची थापणूक करता. ही कंपनी कांयबँकांचे भाग विकते घेवन त्या बँकांचे भागेली जातात. अशे तरेन धारक कंपनी ह्या बँकांचेर नियंत्रण दवरूंक शकता. धारक कंपनीचो मार्ग सोडून हेर खंयचेय पद्दतीन जेन्ना कांय बँको एकठांय येतात, तेन्ना साखळी बँक अस्तित्वांत येता.
‘भारतीय रिजर्व बँक’ ही भारताची मध्यवर्ती बँक, १ एप्रिल १९३५ त अस्तित्वांत आयली. तिचे राश्ट्रीयकरण १ जानेवारी १९४९ त जालें. ती देशाचे काम करता. समाजाचें आनी राश्ट्राचें हीत सादप हो तिचो मुखेल हेत जावन आसा. चलनी नोटी काडप, बँकांची बँक म्हूण वावर करप, तशेंच सरकारी बँक, देशांतल्या पतवेव्हाराचेर नियंत्रण दवरप हें ह्या बँकेचें मुखेल काम.
सरकाराचे वतीन नोटी काडपाची मक्तेदारी (Monopoly) भारतीय रिजर्व बँक हिका दिल्ली आसा. देशाची अर्थीक स्थिती आनी सरकारी धोरण लक्षांत घेवन देशांत कितल्यो नोटी प्रचारांत आसच्यो, हाचो निर्णय भारतीय रिजर्व बँक घेता. मध्यवर्ती बँकेच्या नोटी काडपाच्या अधिकारांचेर कायद्यान निर्बध घाल्ले आसतात. कागदी चलनाचो आदार म्हूण कांय प्रमाणांत भांगर, रुपें आनी सरकारी कर्जरोखे मध्यवर्ती बँकेत राखीव दवरपाची गरज आसता.
देशांतल्या हेर बँकांनी आपल्या सांठ्यांतली कांय रक्कम मध्यवर्ती
