आदारिल्ली आसा. मागाशिल्ली येरादारी, निरक्षरता, वेगळ्यो वेगळ्यो भासो आनी जाती पातीचो भेद हाकालागून बँकांचें एकात्मीकरण करपाक खूब आडमेळीं आयलीं. भारतांत स्वातंत्र्य मेळ्ळ्या उपरांत लेगीत कांय तेंप मेरेन हांगा बँकींग आनी पयशे दिवपा घेवपाच्या हेर प्रकारांचेर सावकार आनी पतपेढी हांचो शेक चलतालो. आयज तांचो शेक खूब कमी जाल्लो आसा. सावकार आनी पतपेढी ह्या चालू खात्याचेर लोकांचे पयशे (deposit) घेतले, लोकांक रिणां दिताले आनी हेर वावरूय करतले. तांचे दिवप घेवप नेमूय सादे आशिल्ले. हालींच्या तेंपार मेरेन ते हुंडी (a credit instrument in the form of a promissory note) हे पद्दतीचो वापर करतलो. पूण ह्या रिणांचेर लोकांक खूब व्याज फारिक करचें पडटालें. हाका लागून भारत सरकारान ‘ग्रामीण सहकारी बँक’ हांचें पुराय भारतभर जाळें पातळावपाचो जोखमीचो वावर हातांत घेतलो. ह्या यत्नांक लागून सावकारी खूब कमी जाली. ज्या वाठारांनी बँकांचे नवे फाटे उक्ते करून, भारतांतल्या सगळ्या प्रदेशांतल्यो रिणाविशींच्यो गरजो पुराय करून आनी तेचपरी देशभर शिंवरून पडिल्ली संपत्ती केंद्रीत करून देशांतल्या उत्पादन कार्याक लावन विकास घडोवन हाडप हो भारत सरकाराचो मुखेल हेत जावन आसा.
बँकांचो वावर : बँकाचो वावर सादारणपणान चार वर्गांनी वाटून घाला. १) लोकांचे पयशे घेवन साठोवन दवरप, २) लोकांक रिणां दिवप, ३) गिरायकां खातीर एजंट जावन वावर करप आनी ४) हेर विंगड विंगड कामां करप.
लोकांचे पयशे घेवन सांठोवन दवरपाखातीर बँकेंत तीन प्रकाराचीं खातीं आसात १) चालू खातें, २) थीरखातें आनी, ३) बचत खातें. चालू खात्यांत केन्नाय पयशे दवरपाक आनी काडपाक मेळटात. गिरायकांनी मागणी करतकूच ह्या खात्यांतले पयशे परत करपाची जापसालदारकी बँकेची आसता. खातें चालू दवरपाखातीर थोडेतरी पयशे खात्यांत दवरचे पडटात. गिरायकांक आपलो वेव्हार बँकांवरवी सहजपणान करूंक मेळचो, हो ह्या खात्याचो मुखेल उद्देश आसा. थीर खात्यांत थरावीक रक्कम थरावीक तेंपाखातीर दवरतात. ही रक्कम तेंप सोंपचे पयलीं काडूक मेळना. जो कोण आपल्या थीर खात्यांतल्यान पयशे तो तेंप काबार जावचे पयलीं काडूंक सोदता, ताका त्या पयशांचेर खाशेल्या दरान व्याज मेळना. ह्या खात्याचेर हेर खात्यांचेर मेळपी व्याजापरस चड व्याज आसता. बचत खात्यांत खातें उगडपाखातीर साप कमी पयशे लागतात. ह्या खात्यांत पयशे कितलेय केपो भरपाक मेळटात. पूण जाय तेन्ना आनी ,र्यादे भायर काडूंक मेळना. ज्या लोकांचें उत्पन्न उणें आसतात, त्या भायर प्रसंगीक आनी विशिश्ट हेत दवरून केल्ली मासिक येणावळ, पेन्शन येणावळ, शिक्षण आदार, लग्न आदार अशींय ब खातीं आसात.
रीण दिवप हो बँकेचो दुसरो म्हत्वाचो वावर. बँक आपल्या गिरायकांक (मनीस आनी संस्थांक) वेवसाय, घरबांदावळ, वाहन खरेदी, शिक्षण आनी हेर उत्पादन कार्याखातीर रीण दिता. रीण दिता आसतना बँक रीणकाराच्या नांवार खातें उगडटा आनी ताचेर रिणाचे पयशे जमा करता. उपरांत रिणाकारी आपले गरजेप्रमाण चेकांवरवीं पयशे काडूंक शकता. रीण दिवचे पयलीं बँक रिणाचो हेतू कितें ? रीणकाऱ्याक हें रीण फारीक करपाची आस्पत आसा कांय ना ह्या सगळ्या गजालींचो विचार करता. विस्वासांतल्या मनशांक ल्हान रीण रोकडेंच मेळटा. पूण व्हड रिणां मालमत्तेच्या आदाराचेरूच दितात. रीण दिता आसतना बँक आनी रीणकार हांचेभितर कायदेशीर कबलात जाता. रीणआच्यो सगळ्यो अटी ते कबलातींत बरयल्ल्यो आसतात. अशा रिणांचेर तीन प्रकार आसात. १) सर्वसादारण रीण २) पतरीण वा तारण रीण आनी ३) अधिकर्ष (overdraft) रीण
बँक आपल्या गिरायकांखातीर एजंसीचेंय काम करता. गिरायक विकप्याकडच्यान उदार म्हाल घेता तेन्ना, विकपी गिरायकाच्या नांवान ‘म्हालाची अमूक किंमत अमूक दिसांभितर आपल्या दिवंची’ अशी हुंडी काडटा. विकप्याक हुडीची मुदत काबार जायमेरेन पयशांखातीर रावप शक्य ना जाल्यार तो बँकेकडेन हुंडीच्या बदलाक पयशे दिवपाची मागणी करता. हुंडी योग्य आनी हुंडीचे पयशे मुदतीउपरांत वसुल जावपाची खात्री आसत जाल्यार बँक व्याजाचे पयशे कापून उरिल्ली रक्कम हुंडीधारकाचे सुवादीन करता. बँक गिरायकांची एजंसी म्हण काम करतना, गिरायकांचे चेक, ड्राफट, हुंडी आनी हेर प्रतिज्ञापत्रांचे पयशे वसूल करता. एके सुवातेसावन दुसरे सुवातेर पयशे धाडपाचेंय काम ती करता.
गिरायकाक परदेशी चलन मेळोवन दिवप, कर्जरोखे विकपाखातीर हमीदार, संस्था म्हूण काम करप, गिरायकांच्यो मोलासीक वस्तू सुरक्षित दवरप, वेपार आनी उद्देदधंदे हांची म्हायती एकठांय करून ती गिरायकाक सांगप, भोंवडेकारांखातीर ‘ट्रॅव्हलर्स चेक’ मेळोवन दिवप हीं कामांय बँक करता.
बँकांचे वर्गीकरण : संवसारांतल्या सगळ्या बँकींग पद्दतिची धर्ती सारकी आसा. पूण विंगड विंगड देशांतल्या बँकांच्या वेव्हारांत फरक दिश्टी पडटा. बँकांची मालक, बँकांचें स्थान, बँकांचें कार्य आनी हेर आदाराचेर बँकांचे वर्गीकरण करूं येता. पूण बँकांच्या कार्याप्रमाण तांचें वर्गीकरण करप योग्य थारता. एकूच बँक विंगड विंगड प्रकारांचीं कार्यां करूंक शकता. हाका लागून बँकेच्या मुखेल कार्याच्या आदारार तांचे वर्गीकरण करचें पडटा.
सादारणपणान बँकांच्या कार्याप्रमाण तांचें वर्गीकरण अशें करूं येता. १) वेपार बँको, २) शेतकी बँको, ३) सहकारी बँको, ४) भूंयविकास
