dili si San Antonio ang giliwatan, kon dili ang Birhen kun
si San Miguel. Usa ka ig-agaw ni Kapitan Tinong, bantugang pilosopo nga nakasag-ulo sa Amat¹ nagatuo nga ang mga hiyas
ni Maria Clara didto magagikan sa kabituonan sa langit.
Si Maria Clara, nga gimahal sa tanan, nagatubo taliwala sa mga amoma ug mga pangga. Ang mga prayle mohagwa kaniya kon sa mga pasunding sul-oban siya ug saput nga maputi, butangan ug mga bulak sa ulo, tauran sa bukobuko ug mga pako nga maggilakgilak ug magabitbit duha ka buok salampati nga pulos maputi, hiniktan ug mga tina- bas nga tagumon. Si Kapitan Tiyago nga nabuang kaayo sa iyang anak tungud sa pagkangaya ug pagkatabian, nag- samot lamag pasalamat sa mga santos sa Obando ug motam- bag sa iyang mga higala nga mamalit silag mga tawo-tawo nga maanindot aron panamkonan sa ilang mga asawa.
Sa mga lungsod nga maigang, ang batang babaye nga mopanuigon nag napulog-tulo kun napulog-upat ka tuig, ma- hingkod na sa kabuot, sama sa usa ka bulak nga sa gabii piyuos pa ug sa pagkabuntag manghaklad na sa iyang gihay. Sulod niining panahon sa pagkabalhin sa kinaiya sa usa ka babaye, puno sa kahibulongan ug mga malumong pagbati, sinugyotan sa kura sa Binondo, si Maria Clara misulod sa bea- terio sa Santa Catalina aron didto tudloan sa mga mongha ni- anang mga maayong pamatasan nga pinasubay sa hagip-ot nga mga lagda sa tinuhoan. Nagalagok ang luha sa mga mata, si Maria Clara nanamilit kang pari Damaso ug sa iyang bug- tong higala ug kadula sa gamay pang bata, nga si Crisbstomo Ibarra, kinsa migikan usab dayon padulong si Uropa. Milung- tad siyag pito ka tuig didto niadtong kombinto kansang mga pumopuyo makakita lamang sa gawas kon mopasilang sa mga gawang inalihan sa sinapawng mga tukdog nga puthaw, ug ngani binantayan pa gayud sa Madre-Escucha.¹
Si Don Rafael ug si Kapitan Tiyago nga nakasabut sa pa- naghigugmaay sa duha ka batan-on ug tagsatagsa kanila adunay mga hunahuna alang sa ilang kaugalingong kaayohan, nagkasa
___________
(1) — Biblia ni Torres Amat, arsobispo sa Tarragona, usa ka lalawigan sa Espanya.
- Kolehiyo sa mga madre.
(1) — Madreng magsunod-sunod sa mga kolehiyala ug magbantay sa ilang panlihok.
