pipila ka mga maghalantay sa mga hayop nakapanimahô ug bahò
sa minatáy; gisubay nila ug ilang hikit-an ang Katsilang tigulang
nga nadunot na ug nagabitáy sa sangá sa usá ka punoang dakit.
Kadtong Katsilaa, sa buhì pa, makahahadlok náng daan tungód sa
iyang halawóm nga tingog ug sa iyang kinataw-an nga hilum, apán
dihâ nga naghikog, na siyá, nakahukaw sa katulog sa mga babaye.
Ang mga alahas sa Katsilà ilang gipanalibáy sa subâ ug ang mga
sapút gisunog, ug sukád sa paglubóng sa minatáy sa punoan sa
dakit, walâ nay nangahas pag-agi didto. Usá ka magbalantay sa
hayop nga nangità sa usá niya ka mananap nga nawalâ, nagsu-
gilon nga nakakitâ siyág mga sugâ; nangadto ang mga ulita-
wo ug inagulò na ang ilang nabatì: Usá ka sinakit sa gugma,
kinsa, arón paglukmay sa dalagang matig-ag kasingkasing, na-
numpà nga mohigdà usá ka gabii niadtong kalibonán ug maga-
higót ug uwáy sa punoan sa dakit, namatay sa kalít nga hila-
nat nga mitakboy kaniya sa sunod nga adlaw niadtong gabii sa
iyang pagsaad. Dihâ pa gayúd ing daghang mga sugid nga mi-
naomao bahin niadtong kalibonán.
Walâ dangtig pilá ka bulan may nahiabút didto nga usá ka batan-on nga sa iyang panagway mailá nga kaliwat ug Katsilà, ug miingón nga siyá anák niadtong Katsilà nga na- gahikog. Mipuyô didto arón pagyutâ ug unyà nananúm dag- hang mga tagum. Si Don Saturnino maóy usá ka batan-on nga hilumón ug mangil-ad ug tarás, mabangís usahay, apán ma- abtik ug manggibuhaton kaayo: giparíl niya ang lubnganan sa iyang amahan nga talagsa da niyang duawon. Dihâ nga ha- taás na siyág panuigon, nangasawa sa usá ka dalaga nga taga- Manilà, ug natawo si Don Rafael, ang amahan ni Crisóstomo.
Sukád sa batà pa, si Don Rafael gihigugma na sa mga mag- babaul; ang iyang kinaadman sa pagpamaúl nga gidalá ug gi- panudlò didto sa iyang amahán, dalî da uyamut nga nasangyaw; nanglalin ngadto ang daghang mga tawo, nangabút ang daghang mga Insik, kadtong diyutayng pundok sa mga balay nahimong balangay ug gibutangán ug usa ka kura nga Indio; sa nadugay na, ang balangay nahimong lungsod, namatay ang kura ug gi- pulihan ni parì Dámaso, apán ang lubóng niadtong Katsilà, ingón man ang yutà nga himutangán, walâ hilabti. Usahay ang mga batà mangahas pagsuroysuroy sa kadaplinan niadtong
