Asocio … qua invitas publike ni, ciencisti, parolar Esperante en la kongresi, aceptar artikli en Esp. en ciencala revui, e juntar ad omna artiklo redaktita en nacionala linguo sa rezumo en Esperanto? Lor on povas nur astonesar [miri], ke la kritiki di ni e di altri esas repulsata quale enmixado en interna aferi… »
Pri la kimera pretendo di kelka Esperantisti, enduktar ja nun Esperanto en la lerneyi, So Brugmann expresas opiniono tre forta e saja : « Pro ke la Esperantala gramatiko bezonas ankore fundamentala revizo… e ke (quo esas ankore plu grava) la Esp. vortaro, ne sole pri la vorto-provizo, sed precipue anke pri frazeoloio, mem por la max simpla komuniki, ankore longatempe ne posedos la necesa finiteso e kompleteso, pro ke do hike multo ankore esas en fluanta diveno, esas klara ke, se Esp. ja nun esus enduktata en la lerneyi, la plubonigi pose eventonta konstitucus la max granda danjero por la permano di la tuto ». Certe esas grandega malsajajo dicar, quale kelka konservemi : « Ni devas unesme obtenar la oficiala adopto di Esp. da la guvernanti e sa endukto en la lerneyi; pose on povos sen danjero reformar e plubonigar olu ». La guvernanti ya ne aceptos linguo reformota o reforminda, sed nur linguo tute definitiva, do reformita.
So Brugmann facas nur un rimarko pri linguala detalo; il kritikas la vorto patrino, malgre sa defenso da So B. de C. « pro ke la patrino, konsiderata quale nuancizo di la patro, esas ulo tute kontre-raciona e kontre-intelekta ». Ca opiniono semblas erora : nam derivajo ne esas sempre o necese simpla nuanco di la primitiva vorto : ol povas diferar esence de ol, e mem expresar sa rekta kontrajo : co eventas aparte kun la prefixo mal —, pruntita tamen de la naturala lingui : malbela, malhonesta, malhabila, e c. ne esas « nuanci » di la koncepti bela, honesta, habila; same patrino ne esas « nuanco » de patro, pro ke ol derivas de la radiko de patro. La argumento pure sentimentala di So Br. falas avan ica simpla rimarko. Cetere li penas justigar la detala objekti di sa kolego Prof. Leskien, pri qui ni parolos plu tarde.
Prof. Leskien konstatas, ke, segun So B. de Courtenay ipsa, kelka soni o songrupi en Esp. prizentas ne malgrava malfacilesi a tuta granda populi; So B. de C. respondis a tala objekti, ke suficas, ke Dro Zamenhof e sa adepti interkonsentas pri ca detali : la cetero de l’ homaro povas dicar nulo, sed devas kutimeskar e lernar ica detali, mem se li esas malkomoda por li. A ca argumento Prof. Leskien respondas frapante : « Tale Dro Z. kompozas linguo artificala, qua devas uzesar quale internaciona helplinguo da omna klasi de homi por omna pensebla skopi di komunikado; ula nombro de instruktiti ed ne-instruktiti esas kontenta pri ol, quale ol esas, adoptas ol e penas por difuzar olu. Omnu, qua staras exter ca societo, esas stranjero, e devas nur klozar la busho, se ca speco de mondlinguo ne plezas ad ilu, quankam il apartenas anke a ca mondo, qua devas ol adoptar ».
