184
na . . . ¡saan nga ang-ang!” ket iso tay saan nga agngata a daydiay a indo adda darana, napipi, a dara ti kastila, nga
agtartaray kadagiti ur-urat na; ket no a wan masarakanna,
nupay kasano a regget ti nakein na a sumapol, iso tay ibagana
a kapututan ti japon: mangrugrugi idi a maibagbaga a ti
paggapuan ti uray no ania laeng a naimbag bassit nga adda
kadagiti pilipino, isuda dagiti japon wenno dagiti arabe.
Ken don Custodio, ti kundiman, ti balitaw, ti kumintang
parnuay ida dagiti arabe, a kas ti daydi kadanan nga abakada dagiti pilipino, ket iti daydi, saan nga agduada, numan
pay saan na nga ammo ti arabe ket dina met nakita daydi nga
abakada.
—Arabe, ket pudpudno unay nga arabe— kunkunana ken Ben-Zayb, iti timek a saan a umawat iti isusupiat;—no saan, insik, saan a sabali.
Sana inayon, a kumidday ti adda kayat na a sawen:
—Awan mabalin, awan rebbengna a bukod ken gagangay a parnuay dagiti indio, maawatanyo? Siak kayatko unay ida, ngem awan rebbeng a dayawen kadakuada, ta tumangsitda no kas, ket agbalinda a daksanggasat.
No dadduma, kunana:
—Napalalo ti ayat ko kadagiti indio, siak ti ama ken mangisaksakit kadakuada, ngem inasapol a tumunggal banag maikabil iti rebbengna a pagyanan. Addada nayanak a nairanta nga agbilbilin ket addada met nayanak a nairanta a pababaon; nalawag a daytoy a pudno, saan a mabalin a ibaga iti napigsa a timek, ngem maaramid nga awan ado a sarsarita. Ket kitaenyo, ti pamayan, bassit-usit laeng. No kayatyo a tengngelen ti Hi, ipapatiyo kenkuana a natengngel; iti umuna nga aldaw, into agkatawa, iti maikadua, into umingar, iti maikatlo, into agngata ket iti maikapat, into mamati. Tapno situtudyo laeng ti pilipino, masapol a ulit-uliten iti patinayon nga aldaw a iso, natudyo, ket ipapati met kenkua na nga awan kabaelan na. Maysa pay, ania ti pagpaayan ken kuana ti pammati nga iso adda kabaelan na, no agbalin met a daksanggasat? Patiendak, maysa nga aramid a kaasi ti panangtaginayon iti tunggal nabiag iti kasasaad a yanna; iso dayta ti yan ti urnos, timpuyog. Iso dayta ti sirib, ti siensia ti panagturay.
Ni don Custodio, no ti politika na ti sasawen na, saanen a mapnek iti sao nga arte. Ket no ibagana ti sao a panagturay, iyawatna ti ima na, ket ibabana iti kasinbaba ti maysa a tao a nakaprintumeng, nakakubbo.
