Rothgeter/Kapittel 6

En Andrag

Dar nu seten de Dree – as de Frunslüd schenken un nippen –
Breet un fast annen Disch, un klæn'n un leten't sik smecken.
Nawer de smus' as en Kenner, de wähl dat Brod na de Rinn ut,
Snee den Kees' ute Merrt, un lę den Rohm oppen Kaffe,
Pröv blot Anna ęr Wurst un læv ęr Botter un Schinken.

Ehrbar eet während des de Bur ęr Vetter ut Bunsoh.
Ruhig is je de Art, doch seeg he klok uten Ogen,
Fast un sęker, en Mann, – nicht jüs opt Theater to wisen,
Oder in Rahm ünner Glas – oppen Hof awer ganz op sin Placken.
Wo de sin Ogen hin gat, dar seht se un lat sik ni dregen.
Saaten kennt de un Korn, mit Grund un Boden derünner,
Wischen kennt he und Dreesch, un't Vehwark æwer de Grasung.
Weet sin Brunen dat nich, de he leidt, un weer't an en Tweernsdrath?
Weet dat nich Knechen un Jung? Wenn he wit inne Feern æwer't Feld kumt,
Kikt se beid langs de Plog, ob de Fohr ok liggt na en Linholt.
Brok, Wald un Hölter un Busch de ligt em mit op sin Węgen,
Is't doch en Sünndagspläseer to sehn ob de Böken al grön' do't,
Un wenn de Nachdigal singt, twars deit he daræwer keen Feilschuß,
Wenn he jüs Reinke betrappt, de de Küken em stęhlt uten Grashof,
Awer he weet, wo se bu't, un hollt de Hæf vun ęr Nesten.
Æwrigens is he wat hart, sin Hann sünd grof, as en Rivholt,
Arbeidn is sin Bedriv, »sik sur don« seggt he mit Nadruck.
Arbeidn mutt em sin Knecht, sin Magd, un allens wat sin is,
Sur don mutt sik de Minsch, un schon' deit he höchstens sin Brunen.
Vader sęlig un Moder, wa hebbt de wirkt in ęrn Lęben!
Vader in Schün un opt Feld, un Moder in Kæk un in Keller!
»Flitig un ehrlich!« weer ęr Gebot un de ganze Verheißung.
Darmit keemn se ut't Bett, un darmit len se sik slapen,
Darmit recken se ut ęr Lęben lang: ehrlich un flitig!
Darmit lęn se sik hin getrost to den ewigen Slummer.
Wat man sunsten so lehrt inne Schol bi dat Ręken un Schriben,
Bi'n Katekismus un so – dat ward doch allens vergęten.
Nödig is dat je twars, un gut wat to lehrn un to węten,
Ok mutt en Christenminschen to Kark un holn an sin Globen:
Æwrigens Jeden sin Plicht de seggt sin Gewęten em sülben.

Ehrbar seet un de Bur bi sin Vetter to ęten un drinken,
Sprok darbi sik ni vęl, un blot sin Ogen de wannern,
Segen sik noch enmal um inne Stuv, wo he allens doch kenn dę,
Segen, wa sauber dat weer un ordentlich bet inne Ecken.
Un denn keemn se wul rum, un segen op Anna ęr Fingern,
Anna ęr rundligen Arms un op ęr Hals un ęr Bossen,
Wannern denn æwer ęr Kopp mit de Flechten dick uten Nacken,
Un denn na't Finster herut – denn Anna sprok mit sin Süster,
Hilt, as Mädens dat hebbt – oder harrn se vellicht wat Besunners?
Anna ęr Backen de glöhn, un iwrig sprok Peter sin Süster.
Ja as de Hunger man stillt, un de Mannslüd leten sik kragen,
Winken de Beiden sik to, un wannern herut na de Hofstęd,
Arm in Arm langs den Garn und harrn dat heemlich un wichtig.

Ok de Männer in Stuv, as Ęten un Drinken værbi weer,
Læhn'n sik torügg inne Stöhl un keem allmählig int Snacken. –
Dat is doch nett innen Ort, seggt Peter de Vetter ut Bunsoh,
Mi is't jümmer'n Pläseer so rin to kam langs den Lannwęg,
Ræwer to fahrn æwern Markt un mal herummer to slendern.
Driftiger is hier dat Lęben un munterer all dat Bedriben.

Ja, seggt Nawer de Slachter, opmunterli is't innen Flecken!
Jeden Morgen frisch Brot, un frischen Braden des Sünndags,
Winters hebbt wi de Swin, un Fröhjahrstiden de Kalwer! . . .

Allens natürlich umsunst, lacht de Bur, un verschenkt dat ok wedder!

Nę, gewis ni! Umsunst is de bittre Dod, seggt de Slachter,
Lütten Verdeenst un Rulanz hollt Handel un Wandel lebennig!

Doch, verdeen', seggt de Bur, un kopen kann sik en Jeden,
Dat is de Sak de ik meen, dat Fortkam' ward jüm hier lichter.

Na, nu man to! seggt Nawer, nu snackt gar de Buren vunt Fortkam'!
Opkrigen mussen jüm seggn, dat ward jüm sur in dis Tiden!

Dar 's nich de Ręd vun uns Burn, weer do de Bunsoher sin Antwort,
Wer wat hett in dis Tid, kann węn, de mag sik wul bargen,
Ob he sin Lasten ok hett un am besten weet, wo em de Schoh drückt:
Awer Annerlüd ok wüllt lęben, un bęter as fröher.
Kum wo en Krüzweg föhrt, un weer't ok merrn inne Heiloh,
Sett sik en Krogweerth dal, un bu't en Kath mit en Infahrt,
Hollt sik en Buttel mit Rum, tein Glæs un en Anker mit Brannwin,
Un denn steit he vær Dær und gröt Een, wenn man heranfahrt:
»Nachbar! ęr Fahl weer int Borrnsch! un harr sik fast innen Lehm pett,
Tofälli war ik dat wis un heff em vun morgens heruthött!«
Mutten nich danken un holn un probeern en Glas ut den Buttel? –
Bessenbinner sin Hus, versteit sik, is in de Neegde,
Riisbessen bindt he ut Wicheln, de snitt he Nachts ut min Knicken
Un verkofft se mi Dags, un deit mi ok en Gefallen.
Denn bu't en Püttjer sik an, en Węwer söcht dar wat Egens,
Bald kumt en Hæker darto – un Nawer kofft den Taback dar,
Nu noch en Kræpel en Snieder, de Sünndags to Danz oppe Fleit spęlt,
Un en Zigeunerbagag' mit en Orgel – un klar is de Sippschaft!
Wovun lęvt se toletzt? ut Gefalln, vun de Nachbarn, de Buern –
Opkrigen mæt de je seggn, dat ward se sur in dis Tiden!

Nę, dar fęhlt uns de Drift, de Lüd de sünd nich betriebsam,
Hungert un lungert to vęl un lurt man jümmer opt krigen,
Allns schall gahn mit de Licht. Dat sammelt sik welke Kantüffeln,
Vader de fangt en paar Aal un steit den Dag anne Au rum,
Fru mast Summers en Swin vun de Bur sin Kaff un sin Affall,
Annereen gras't sik en Zieg an de Bur sin Wall un sin Wegen,
Meent noch wat rechtes to don un snackt vun hegen un sparen –
Alle so lickt se an uns, un alle læhnt se an uns sik,
Alle slau un politsch, un richtig klok doch so selten!

Vetter, seggt Meister darop, du strikst din Lüd mitten Theerquast.
Dit Colonistengeslecht dat hebbt wi eerst recht innen Flecken.
Gah mal de Straten herut, un wenn der ok sæben inn Ort sünd,
Jümmer dat Enn is en Mæhl un de Windsäck wahnt dar herummer!
Scheerenslipers ęr Plog, Opköpers vun Plünn un vun Knaken,
Vun ol Koppergeschirr, as ik oftmals bruk un ęr afnęhm,
Wenn't nich Hęhlers un Dev – de Sębenbinners de hus't dar,
Mus- un Röttenfallmakers un Hak- un Öschfabrikanten,
De se bögt oppe Strat int Gahn, un sökt wat sik finn lett.
Dat is de Slach innen Ort! Oppen Dörpen dar sünd se so arg nicht,
Dar is de Luft to gesund, de Guden weegt dar doch æwer,
Knecht un Diern vunnen Lann de sünd noch jümmer de echten.

Awer se ward nix bi uns as Knechen un Dierns, seggt de Vetter,
Alle Gelęgenheit fęhlt, se sünd Maschin' und se blivt dat,
Hier, en Mann de der will, de kriggt den Kopp uten Busch rut.
Weer't ni de Bäcker ann Pohl? Du hest em je sülben mit hölpen –
De nun wahnt as en Prinz, un leep as en Jung hier to bęteln?
Nawers lehn em en Platz op en Jahr, wo en Aben he opsett,
Teglers borgen em Steen, en Möller dę Męhl oppen Værschuß:
Darmit bäcker he los, un mak sin Brot, dat't en Lust weer.
Nu is allens sin egen un he en Mann de der wull hett.
Dat makt de Drift inne Stadt, oppen Lann is so wat ni mægli.
Gar nu, de der nich wüllt, wer kann de dwingn oder driben?
Winters ligt de herum en Christenminschen ton Jammern,
Værjahrs waßt ęr de Moth en Flitigen redi ton Arger.
Weern wi Burn uns man enig, en Warkhus harrn wi ok nödig.
Ik hefft vun morgen besehn, oppen Art kunn wi dat ok maken.
Wer nich will un nich mag – hier kann man de Slechten doch meistern!
Hier is doch Ordnung to holn, und de Jugend verdarft der ni gänzlich!

Bliv mi weg mit dat Hus, seggt Lampe, dat is mi en Arger!
So wat kennt Ji man nich, dat schafft min Dagen nix Gudes!
Ob dat grot oder lütt, en ruges Hus oder en glattes –
All wat dar rin kam' deit oder rut kumt, dat is verdorben.
Ordnung makt man dar licht in Wör, in Stunn un de Arbeit,
Awer dat Hart un Gemöth dat geit to Schann un in Scharten,
As op en Miststell wasst dar nix as Netteln un Kliben
Wat du ok plantst un sei'st, un de Kinner verdarft inne Wurtel.

Æwrigens læv ik den Ort, un mutt em læben un leef hebbn,
Seggt he un wisch sik den Kopp, as wisch he Arger un Sweet af,
Mennigeen gift he sin Brot, un mennigeen gift he sin Freiden.
Weer ik nich hęr versla'n, wull weet wadenni mi 't gan weer?
Blotarm keem ik hier an, nix um un nix inne Taschen,
Nix oppen Liv as min Hemd, un nix innen Kopp as min Ogen,
Blot en vergnöglich Hart un gesunne Arms, un den Willen.
Warrn wull ik wat, dat weer't, un dat weer all min Gewisses.
Wi keem'n ęben torügg ut Frankrik, dar weer ik mit węn,
Harr dar min Saken belęvt un makt un dan as de Annern.
Dat gung mennigmal hart, vun een Ort jümmer na'n neegsten,
Hunger un Kummer bi an, un Gefahr vær Lęben un Knaken.
Mennigeen full der bi rum, de Kugeln weern nich dat Argste,
Starben weer nich dat Slimmst. Wa wünsch ik oft, dat ik dot weer!
Awer int Abendquarteer, denn wusch un snee ik min Likdorn,
Dat ik man lopen kunn, un dat sure Lęben man opheel.
Værwarts muß wer der kunn, un wi keemn un denn lepen de Annern,
Denn wi keemn as de Fiend, doch ębn son arm Lüd as de lepen.
Nöß, warum, wuß Keeneen. Doch lehr man starben un lęben.
Dat is de Krieg. – Mit enmal do seten wi hungrig in Fręden.
Awer ik dach: Par bleu! Twee Hann, keen Fiend noch Kommando –
Dat muß wunnerli kam, wenn't nu keen sęker Quarteer gev!
Also ik frisch oppen Węg un arbei, wo ik wat finn dę,
Arbei bi dissen un jen', bi Kramer herum un bi Hæker.
Abends leep man denn wat, un keem in allerlei Hüser,
Junk un frisch asen weer, un vertell vun Kriegen un Fahrten.
So ok leep ik der oft bi en blinnen Mann uten Elsaß,
Josep sän wi to em, blinn Josep oder de Gürtler.
Weer en absunnerli Mann, de geern mit junge Lüd umging,
Weer so wat vun en Docter un harr wat Fremds inne Utręd –
De hör geern vun den Krieg un all min Fahrten un Snacken.
Mennimal war he denn lud un röhm den Held Bonaparte,
Oder he war ok mal week un sprok vun to Hus un den Elsaß,
Gut un fram as he weer. Ik muß em öfter wat lęsen
Ut en Bok mit Gesängn un de Psalm un de Sprüch uten Sirach.
As de so na un na hör vun min Arbeidn un min Gedanken,
Seggt he mal: Lampe, wat meenst? du hest Geschick to den Handel!
Ja awer handeln! wat denn? Doch wuß he dar ok en Rath to.
Nu beschrev he mi dat, Tinnknöp to geten, as sülwern,
Un as dat endli gelung, ok Spangn un tombacken Broschen.
Denn dat kenn he genau un harr noch Forms un Gereithschop. –
Dat weer min lütten »Fangan!« Ik bunn min Knöp in en Snuppdok,
Spangn un Broschen darto un wanner to Lann, »oppen Handel.«
Nu, dat gung ni so gau, un gung nich allens pläseerlich,
Awer dat gung; ik verkoff un kreeg wat Geld un Bekanntschaft,
Noch mehr Moth un Courage. Ik sett min Knöpen bi Dutzend
Reegwis oppen Papier, min Spangn un Broschen in Schachteln,
Stell mi to Markt Sünnabnds en Disch un en Stockschirm deræwer,
Eerst bi de Karkhofsmur – un leet der lachen de Lust harr,
Wenn 't ok de Goldsmid weer, de mi frag na Löth un Karaten:
Krat du man los! dach ik, de Krætigen sünd nich de Taagsten!
Aller Anfang is sur! En Narr, de sik schu't vær de Afgunst!
Nam is nix as en Blam, lat em Lothgeter seggn oder Gęlsmid –
Ehrlich is de Bedriv! »Kamt Lüd, so sä ik, un kopt man!« –
Kopen dęn se. Un bald, so harr ik en Bod mank de annern,
Dicht bi den Goldsmid bito. – Genog, en Rothgeter war ik,
– As je de Meisten mi nömt, Gęlgeter is doch dat Wort sunst –
Lehr dat zünftig mal na in Friedrichstadt na de Gebrüken.

Ja, de lütt Ort is sacht gut, un de Weg weer nich æwel to wandeln!
Darvær dank ik den Herrn! – Un he rich de Ogen na baben. –
Gev dat ok Disteln un Dorn: dat gev ok Rosen un Früchten.
Mähli dat wassen to sehn, un bęten bi bęten to planten,
Jümmer wat drister dat Hart, nu jümmer dat Köppelsch wat friher:
Dat's en Pläseer op den Weg, dat ward nich Jedereen baden!
Endlich en Hus wat Een hört, un en Fru so gut se man söcht ward –
Ja ik dank dat den Herr!
                                      Un doch, ik mag ni recht wider!
Twars de Arbeit is gut un hollt Een frisch un bewęglich,
Un as de Warkeldag geit, so geit' en so dägli ok værwarts,
Awer so recht mit de Lust, dat'en morgens man lurt oppe Dämmern,
Fröhlich röppt mit den Hahn un dat Hart een lenngt na de Arbeit,
Wo man nachtens vun drömt– so will't nich mehr in dat Öller.
Ja weer min Fru mi man blębn oder harr ik en Sæhn inne Warkstęd!
Süh! de Welt is in Drift, un mit to kam ward jümmer surer!
Dar hört Kräften darto de junk sünd, Hæpen un Ehrgeiz,
Un de feilt mi nagrad. Mi argert de lumpen Fabriken
Un de Gesellen darto, Fabrikgut, ęben so lumpig!
Weerth un Würdi geit to Grunn, un Kunst un Ehr in dat Handwark,
Luter Lothgeterie nagrad un Kanngeters Sippschaft!

Wenn ik noch denk an de Tid – un Meister war wedder gedüllig –
As ik en Plogjung weer, de Pęr hal, fröh, ute Wischen –
Jüs son Paar Brune as din – ik dach daran as ik se borrn dę –
Wa denn de Felder dar legn, de Köhbeest grasen un bölken,
Wa dat damp ute Saat un rük ut't Holt un de Knicken –:
Jümmer denk ik mi denn, ik much min Hüschen verkopen,
Wischen, un wat ik hier heff, un min Olendeel ruhig geneten
Eenerwęgns still oppe Geest, ant Holt, bi Schruben un Hastęd,
Wat man ut Finster hier süht, un wo ik öfter so hinkik.

»Denn kamt mit na Bunsoh!« seggt do de Vetter mit Nadruck,
Richt sik op vunnen Disch, un reckt den Meister de Hand hin,
Dat sik Nawer verfehr, de Slachter, un ok inne Been keem
Mit en verwunnert Gesicht, as de Koh kikt op en Gewitter.
»Kumm! un din Anna bring mit! un treckt bi mi in min Hüsen!
Gut schüllt jü't hebbn oppe Welt as't en ehrligen Minschen kann maken!«

De sik nu awer verwunner, weer Lampe; as slog der en Blitz in,
Jüs mank de Tassen hendal – un he flog to höch as bedunnert.
Seggn kunnt harr he wul nix, dat stunn in sin Ogen to lęsen,
Awer dat weer ok ni nödig, denn Anna keem mit de Süster
Jüs herinner in Dær. Mit en Blick verstunn se wat los weer,
Hochroth glöhn ęr de Backen, de Ogen lepen ęr æwer,
Stromwis lepen ęr Thran, un se stunn as muß se sik anholn.

»Anna, du geist wul nich mit!« seggt do de Vetter, as wuß he,
All wat he wünsch weer entwei, so düster klung wat he seggn dę.

Antwort gev em sin Süster: »Se deit't ni Peter, se kann ni!
All wat ik bę: węs tofręden!« un fat em un strak em de Backen.

Awer dat klung eerst trurig, as Anna sä, ruhig un lisen:
»Peter, wa gut ik di bün, dat denkst du nu nich. Awer sunsten
Kann ik nix seggen un don as min guden Vatter sin Willen:
Seggt he, ik schall, denn is't gut, doch lewer lat mi hier bliben!« –

As dar en Wagen wegfohr ünnern Bom bi Lampe sin Husdær –
Kürwagen, achter mit Korf, twee Brune dervær as twee Hingsten,
– Schattig weer dat al warn, un Schummern leeg oppe Gastwurth –
Wunnerlich still war dat do! Dat klung noch t'rügg dær de Schummern,
Denn, as weer dat verweiht, un Nacht de deck sik deræwer.
Nawer sä: Anna Gunnacht! Gunnacht Nawer Lampe! So gung he. –
Un achter Vader un Dochder dar slot sik de Dær mit den Drücker. –