Tijdschrift voor Indische Taal- Land- en Volkenkunde, LVII

pabėlahna ) opat poeloeh ;
angkatna toekang pabělah,
angkatna parahne dalëm;
tihaug lajar meunang ngadjarėnang, 4
dikërong ) koe emrs binnrong, )
gebjar moekakeun lajar,
lajar topan ) kande) rogan, 7)
paněmboeng ") panembak %) angin;
da bangkit djoeroe moedina,
dampoeh djoeroe dajoengna;
pelag) djoeroe galahna,
tarik tanding mimis bēdil:
gantjang batan koeda něras,
siga poetjoek meunang noedjahkeun, ")
lapat-lapat lakoenn parahoe dalem:

1) Roeier, bg uitbreiding Yarengast, pa + belah, paguai k. geconstueerd als patani, patoekang, palika enz., waarin pa de uitoefening van een bedrijf aanduidt dus ona:-muan, nar, ier, -er, vertegenwoordigt. 2) Djarinang, ngadjarnang, bewerken bv. met scharen, joegoe, draaien, moeboet; uitbeitelen, snijden, ngoekir. k. 3) KerongKoreng, Jav. voor 't rijm op binarong, Kereng, de koret tan djónang, gestolde, ongokristalliseerde suiker - verder pop, brij. Dikareng, omgeven met lang, bout; hier overdrachtelijk! gebezigd voor taboer, opgelegd met, ingelegd met. K. 4) Barong, Inv. kwast of franje, bv. van geregen bloemen aan 't gevest van een kris; emas binarong; goud in franjen. K. b) Topan, oemboel-oemboel volgens de toekang pantoen. Misschien afgeleid van Holl. top: lajar topan, topzeil. K. 6) Kande, fijn göbang-weefsel. K. 7) Rog, Jay, schudding; rogan wapperen. K. 8) Témboeng, O. J.=gitik: panemboeng, klopper. K. 9) Tembak, Mal. 10) Schoon, welgemaakt, fraai, ord. 11) Gelijk een jonge spruit die men ergens tegen aan heeft gestooten. Deze beeldspraak is niet duidelijk, misschien bedeelt xij dat 200'n spruit dan openspringt en dus dat de skuit zou vooruit- schieten ongeveer als een straal waters, die opeens uit een

buburonan^[1] pada ngiring suka,
mileuleuyankeun anu jĕngkar.

Tunda.

Kacarioskeun Ratu Raden Rangga Sawung Galing, aji bakti Pangeran Mantaran Sari, sabudalna Ratu Bagawat Iman Sonjaya lajĕng makĕmpĕlan sarĕng sadaya paraponggawa mirĕmpag rek nyieun papatih, nya eta Ratu Bondan.

Ari Dipati Yang Manggala mah tĕtĕp jadi kamitua bae.

Dĕmi sĕlir-sĕlirna Ratu Bagawat Iman Sonjaya tea, nu pada ditinggal, hĕnteu aya nu digarwa ku ratu anyar tapi tarĕtĕp di karaton bae jadi pangiring ratu.

Di nagara Kuta Ngagangsa, sanggeusna diratuan ku Raden Rangga Sawung Galing nagara tambah kĕrta, leungit sagala pitĕnah. Tambah-tambah rea ponggawa ti sejen nagara nu pada daratang tina andon suka ngaula, sabab geus kongas ka mana-mĕndi karana ratu bageur sarta geus sareseh jeung mere maweh, rea budi jeung pangarti, tuwuh tandur hejo lembok, sakabeh kuring leutik hĕnteu kurang ku sandang, teu kurang ku pangan.

__________

MAHĀRĀJĀ ÇRĪ JAYABHŪPATI

Sunda’s oudst bekende vorst.

A. D. 1030.

Met twee afbeeldingen

Vijfde bijdrage tot de kennis van het oude Soenda^[2]

DOOR

C. M. PLEYTE.

De eer, het eerst de aaudacht op den in den titel genoemden heerscher van West-java gevestigd te hebben, komt toe aan Dr. J. L. A. Brandes.

Zijn desbetreffende mededeeling dateert van 1890 en berust op den tekst van een beschreven steen, door den toemaligen Wadana van Tjibadak, Natadilaga, in het bosch aan den oever van de Tjijatih uabij de Leuwi kalabang ontdekt en vervolgens aan het Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen gezonden. Ouder No. 73 werd deze daarna in de afdeeling beschreven steenen upgenomen.

Gegeven de zeer verweerde oppervlukte van het document, een geelbraine, onregelmatig reehthoekige zandsteenplaat, moet men het bewonderen dat Brandes, trots de gebrekkige afdruk-methode van zijn tijd, erin geslaagd is, het stuk bijna zonder fouten te onteijferen, getuige de transcriptie daarvan door hem aan zijn toenmalige opgave tegevoegd.^[3]

Evenwel, hoezeer gering in aantal, wijzigt de tekst zich na herstelling der mistezigen toch zoodanig dat heet overbodig mag heeten, Brandes' afschrift daarvan te herdrukken. [ 228 ]202

In 1807 volgde, een weiuig meer stroomopwaarts van de Leuwi kalabang, de oatdekking van nog drie beschreven steenen, twee groote met meerdere regels tekst en een kleine met slechts enkele woorden.

De gelukkige vinder was de heer J. Faes, die ze toevallig aantrof in het bosch vau Bantar moentjang 1) nabij Tjibadak.

Meer heeft hij ter zake niet medegedeeld, doch een later persoonlijk in loco ingesteld onderzoek leerde mij. dat de plek, waar zij eertijds stondeu, een laag, met rivierkeien helegd buitje is, betwelk den naam van pangtjalikan, zetei draagt. Deze is te vinden in een krenpelboschje rechts van het boetpad naar de kampon Pangtjalikan, dat even voorbij den ijzeren brug over de Tjitjatih, links van den grooten weg naar Palaboehan ratoe afbuigt.

Oumiddellijk na het bekeud worden van deze steenvondst, werden de plaatseijke hoofden vanwege het Gnootschap aangezocht papierafdrukken van de inscripties te vervaardigen hetgeen echter, berhaalde proefnemingen ten spijt, niet gelukte.

Derhalve werden in 1899 de steenen zelf herwaarts opgestuurd 2).

Ook hier schijnt men al spoedig de ervaring te hebben opgedaan, dat het maken van een papierafdruk volgens het gewone procèdè, tot niets leidde, getuige de daarvan voorhanden proeven in de Verzameling afdrukken, die geen spoor van schrift vertoonen.

Blijkbaar heeft Brandes, in wiens handen het nieuwe materiaal uitteraard gesteld was, het daarbij echter niet gelaten; integendeel het invullen van een paar letters met gewone schrijtlinkt wijst er op, dat hij zelfs het onwogelijke tot verduidelijking van het opschrift heeft beproefd.

Nochtaus moeten al jizn pogingen daartoe wegans de uiterst geringe diepte van de karakters hebben gefaald,

_______________________________________________

.

1) Notulen Bat. Gen v. K. en W., 1897 2) Notulen, als boven, 1899, Onniiddellijk na het bekend worden van deze steenvondst,

werden

de

plaatselijke

aaugezockt

hetgeen

digen,

hoofden

eehter,

vanwege het Ctenootscbap

van de inseripties

papierafdrukken

vervaar-

te

herhaalde proefnemingen ten

spijt,

niet gelukte.

werden

Derhalve

Ook

1899

in

de

steenen

herwaarts

zelf

2

opgestnurd

).

bier

scbijut

men

spoedig de ervaring

al

te

hebben

opgedaan, dat bet maken van een papierafdruk volgens bet

gewone procede,

tot

niets leidde, getuige de

hauden proeven

in

de

Verzameling

daarvan voor-

afdrukken,

die geen

spoor van sebrift vertoonen. Blijkbaar

materiaal gelaten;

gewone tot

beeft

Braudes,

uitteraard

in

wiens

was,

gesteld

bet

banden bet uieuwe daarbij

eebter niet

integendeel het invullen van een paar letters met scbrijlinkt

wijst er op, dat hij zelfs bet onmogelijko

verduidelijking van het opscbrift beeft beproefd.

Nocbtaus uiterst

moeten

geriuge

al

diepte

1)

Notulen Bat. Gen.

a)

Xotulen, als boven, 1899,

t.

pogingeu

zijn

van

de

K. en

daartoe

karakters

V., 1897, biz. 15.

biz.

143.

»

wegens de

bebben gefaald, [ 229 ]203

want nooit is nader door hem van deze steenen gerept geworden. noch is daaromtrent ook maar iets in ziju nagelaten papieren voorhanden.

Vermoedelijk heeft hij ze als onleesbaar beschouwd eu daarom voorloopig ook niet in het lapidarium opgenomen.

Na Brandes verscheiden in 1905, belast met de zorg voor de Archaeologische verzameling, heb ik de steenen echter alsnog van volgnummers laten voorzien, ten einde te voorkomen, dat zij zoek zonden kunnen raken: zij kregen de nummers D 96, D97, en D 98.

Vervolgens heb ik mijnerzijds alle mij bekende middelen uitgeput om tot leesbare coaterfeitsels van de teksten te komen, evenwel gelijkelijk te vergeefs, daar én de verweering van de beschreven oppervlakte, én de ondiepte van het schrift zich daartegen hardnekkig bleven verzetten.

Dit was des te tergender, omdat de letters door de eigenaardige verlichting van de plaats waar de steenen neerfezet waren, iederen ochtend gendrende een paar uren duidelijk zichtbaar werden op een afstand, maar onmiddellijk met den korrel van den steen vervloeiden zoodra men eenigszins dichter bij kwam.

Ook ik moest ten slotte mijn pogingen om iets aan die oude documenten te ontwringen, opgeven.

Zoo Stonden de zaken toen Dr. N. J. Krom mij in 1910 als conservator de Oudheidkundige afdeeling verving, en deze bleven ongewijzigd, totdat door hem van een studiereis door Voor-Indie volbracht, o.m. ook een nieuwe wijze van afdrukken van inscriptries werd medegebracht, welke een positief beeld daarvan, zwart op wit, verschaft.

Waar de proefnemingen daarmede, ook op zeer uitgesleten opschriften genomen, over 't algemeen voortreffelijke nitkomsten gaven, beval zich van zelf aan dit procédé eens op ooze steenen toe te passen.

De uitslag was verrassend, daar dadelijk bleck, dat althans D 96 en D 97 met eenig geduld, zonder fout te lezen zonder zijn.

Vervolgens heb ik mijnerzijds

om

uitgeput

komen,

leesbare

tot

evenwel

kregen de

zij

98. alle mij

eonterfeitsels

bekende middelen van de teksten

te

daar en de verwee-

gelijkelijk te vergeefs,

ring van de beschreven oppervlakte, en de ondiepte van het zich daartegeu hardnekkig bleven verzetten.

sclirift

Dit was des

te

omdat de

tevgender,

de eigen-

letters door

aardige verlichtiug van de plants waar de steenen neergezet

waren,

oehteud gedurende een paar uren duidelijk

iederen

werdeu

zichtbaar

op

een

afstand,

maar onmiddellijk met

den korrel van den steen vervloeiden, zoodra men eenigszins bij

kwam.

ik

moest ten

dichter

Ook

oude doeumeuten

te

slotte

mijn pogingen

aau die

J.

Krom

mij in

1910

conservator der Oudheidkundige afdeeliug verving, en deze ongewijzigd,

bleven

totdat

door Yoor-Indie volbracht,

van inscripties

afdrukken

door o.

Waar komsten

genomen, over

gaven,

beval

op onze steenen toe uitslag

96

zouden

een

studiereis

medegebracht,

op wit,

welke een

verscliaft.

de proefuemingeu daarmede, ook op zeer uitgesleten

opschriften

De

hem van

m. ook een nienwe wijze van

werd

positief beeld daarvau, zwart

D

iets

ontwringen, opgeven.

Zoo stonden de zakeu toen Dr. N. als

om

en

D

zijn.

’t

algemeen voortreffelijke

te passen.

was verrassend, daar dadelijk bleek, dat 97

uit-

zich van zelf aan dit procede eens

met

eenig

geduld,

zonder

altlians

fout te lezen [ 230 ]204

Dit was een moment. wat hoe lang niet hadden de wazige kwadraatletters ons getart?

Op D 98 toegepast. gaf de nieuwe methode evenwel geen voldoend resultaat, hoezeer de afdruk veel meer te zien gaf, dan ooit te voren was te onderscheiden geweest.

Er moest dus iets op gevonden worden om het papier. dat hoe dun ook, toch altidj iets van de scherpte der omtrekken doet verloen gaan, uit te schakelen.

Dit is ten slotte gelukt door den steen zelf uiterst voorzichtig, gelijk bij het plaatdrakken. Met goed nitgewreven drukinkt te tamponeeren, waardoor de kleine eursiefletter, waarmede deze bebeiteld is, grij-grauw ni een zwart veld kwam te staan en de zekerheid verkregen werd dat nu ook deze inscriptie met eenige inspanning grootendeels zou te onteijferen wezen. 1)

Zulks is dan ook kunnen gebeuren en gelukking. want zoolaog D 98 een gesloten loek was, werd op grond van den lengte van den tekst, twitig regels. ondersteld dat deze iets zeer bizonders moest inhouden. terwijl juisthet tergendeel gebleken is. Het is toch het miust belangrijke stuk, aangezien het niets anders behelst and het uit Kern's geschriften welbekende vervloekings formulier, waarmede de koningan van het oude Java schenders van door hen gestichte heiligdommen, verleeude vrijgronden en andere gewijde ourden plachten te bedreigeu

verleende

oorden jdachten

Men

gebracht.

tampon,

worde

stcmpele

verkregen daar

bjj

is.

hier

zij

sedert nog

al

net zou

lung,

tut

Dit vonlert veel

ondiepe

inseripties

de

tj)d,

de

tjjd

dour

goed

meer goede uitkomsten heoft

g route, belle, harde zeemJederen

te

Moet men

gew eiischte grnad van zwartheid duc-li

afborstelen

te bewerkstelligen.

overhaasting

bljj

ve uitgesloten,

geringste uvermaat van inkt ook de liet

het ge tarn pun eerde deel met een

dat de inkt oprfroogt en duardoor is

gewijde

met een minimun terdege daarmede uitgewreven inkt

letters duet volloopen.

men

andere

under de aandaeht van bulanghebbendon

gebruike een niet

steeds

en

bedreigen.

te

Waar deze werkwjjze

1)

opgeleverd,

en

vrijgronden

work onderbreken, dan bedekke

orhtigen dock oin te voorkomen,

niu« iljjk

is

te er jjderen.

met warm water en ginene zeep

Dit laatste in

kurten [ 231 ]Page:Tijdschrift voor Indische Taal- Land- en Volkenkunde LVII.pdf/244 [ 232 ]Page:Tijdschrift voor Indische Taal- Land- en Volkenkunde LVII.pdf/245 [ 233 ]Page:Tijdschrift voor Indische Taal- Land- en Volkenkunde LVII.pdf/246 [ 235 ]Page:Tijdschrift voor Indische Taal- Land- en Volkenkunde LVII.pdf/248 [ 236 ]

Transcriptie van D 98.

Plaat 2.

952.

Indah ta kita kaming hyang härn

pürbba

dnkşinn paçcimn uttara madya agniyu neri
ti bayabya aiganya tirddhadah rawi paçi patoln jala

pat wang

hutīsanāpah bhnyu nkūça tejn sanghyang mahorītra

saldhyn dwaya yakşa raksa

sa piçten preta sura garuda graha kinara mahorage

catwarra lokapila

yama baruņa kuwera bīgawa mwang putra dewatu

pañoa kupika nandipwara mahakaln du

rggadewi ananta surindra anakta hyang kalamstyu garu

bhuta sangprasiddha milu mannrira

umasuki sarwwajanm at régnyakën iking sapatha sa-

maya sumpah pamangmang ni lěbu ni pa

duka haji i sunda irikita kamung hyang kabeh.

pakit

dya umalapa ikan.

i sanghyang tapak ya patyananta ya kamung hyang denta

t patiya siwak kapalnnya cucup ntēknya belah dadanya

innm rahnya

rantau asusnya wekasakën prātantika

i sanghyang kabeh

tiwat hann wwong baribari çila irikang iwak i sang-

hyang tapak apan [ 237 ]Page:Tijdschrift voor Indische Taal- Land- en Volkenkunde LVII.pdf/250 [ 239 ]Page:Tijdschrift voor Indische Taal- Land- en Volkenkunde LVII.pdf/252 [ 240 ]Page:Tijdschrift voor Indische Taal- Land- en Volkenkunde LVII.pdf/253 [ 241 ]Page:Tijdschrift voor Indische Taal- Land- en Volkenkunde LVII.pdf/254 [ 242 ]Page:Tijdschrift voor Indische Taal- Land- en Volkenkunde LVII.pdf/255 [ 243 ]213

Op grond van het feit dat, volgens de beschreven steenen, alle uit de omgaving van het huidige Tjibadak afkomstig, het Heiligdom van den Voetprent bovenstrooms van den daariu afgepaalden vrijgroud gelegen heeft, boud ik dezen batoe tapak voor den vertegenwoordiger van dat sanetnarium,Sanghyang tapak geheeten, waarvoor ook de hooge ligging daarvan pleit. Immers men denkt hierbij aan den batoe tapak op den henvel Koleangkang nabij den oever van Tjikaniki in het land djamboe. Daarop toeh zijn de voetprenten aangebracht van koning Purnawarman, vorst van Tarumanagara, zooal onder die afbeeldingen staat geschreven

kierbij

aan den batoe tapak

op den keuvel Koleangkak nabij den oever van de Tjikaniki land

het

in

Djamboe.

Daarop

toch

zijn

de

voetprenten

aangebracht van koning Purnawarman, vorst van Tarumanagara, zooals onder die afbeeldingen staat geschreven. Sehrift schijnt, betgeen wel

steen

ontbreken

te

voorwerp

nog

tot

jammer

op den Pfirbakti-

is,

waar evenwel de omgeving van toe

onderzocbt

niet

is

geworden,

dit

blijft

de mogelijkheid bestaan, dat deze meer herbergt dan op het

oogenblik bekend

verrichten,

is.

heb

Persoonlijk

maar

de'

ik

getracbt

ten

deze

het

noodige

tocht in het steile bergterrein

is

te

mij te

machtig geworden, zoodat ik dezen, voordat het doel bereikt was, heb moeten opgeven.

De Chef van den Oudheidkundigen Krom, met deze omstandigheid mij de zaak door leden van

Dr. N. J.

in kennis gesteld, beloofde

daaraan verbonden perso-

het

neel te zullen lateu nagaan,

Dienst,

maar toen daaraan uitvoering

zou

gegeveu

dat,

naar aanleiding van den oorlog in Europa, beperking

worden,

verscheen

het Gouvernementsbesluit

van de dienstreizen voorschreef, tengevolge waarvan ook het onderzoek van den Pgrbakti moest uitgesteld worden.

Daardoor komen

wing

van

brengt

en

luidt: in

van

het

hetwelk,

952

Sunda,

wij

thans van zelf

geschiedkundige

(jlaka

kortelijk

een nadere bescboudat steen

D

73

nog eens samengevat, aldus

vereeuwigt Jayabhupati, de Grootkoning

een overwinning, behaald op zijn Javaansehen

tegenstander Haro Gowardhana

Op

tot

gegeveu,

Wikrama Uttnnggadewa.

het huidige tijdstip zijn geen andere oorkonden, waarin

Na sidroe aneuk miet gasien ngön meuseukin. Jeuep-jeuep uroe dijih jirabé keubeue, hana sapeue na bak badanji, meung ija pi tan.

Bak siuroe kheun aneuk miet laén, "Katém kah, hai Meuseukin, jeunoe kubôh keu nujum keumalön?" Seuôt Si Meuseukin: "Ulôn h'an jeuet keu nujum, hana éleumèe", kheun aneuk miet nyang le: Meung ka katém, bak that lé, hana peue, jeuet cit. Kamoe nyoe nyang jak ceumeucue, gata nyang kalön-kalön; pat nyang kamoe som, mupeugah bak gata. 'Oh watèe na ureueng nyang geumadöh jak mita ureueng keumalön, jeuet kamoe kheun bak ureueng nyan gata nujum, nyang that trôih mata”.

'Oh lheueh jibôh keu nujum, yôh nyan beudoih ban dum rakan Si Meuseukin, jijak cue areuta gob, keubeue gob. Phôn-phôn jiteumèe saboh keubeue, lanja jijak som bak saboh teumpat; ka jipeugah bak Si Meuseukin, pat nyang jisom. Lheueh nyan di ureueng nyang geumadöh nyan jijak mita keubeueji keudéh keunoe, hana ék meuteumeung. Yôh nyan jijak keumalön, han cit na ék meuteumèe. Bak jijak-jak nyan meuteumèe ngön rakan Si Meuseukin. Kheun ureueng geumadöh: "Lôn ka gadöh saboh keubeue. Ka padum droe nujum lon jak keumalön, han cit ék meuteumèe. Pat na taleungo nujum, nyang ceudaih? Tapeugah bak ulôn, hai po!" Teuma seuôt rakan Si Meuseukin: "Nyan pat na sidrde nujum ceudaih that keumalon, lom ngon trôih mata!

Barang ningali ka handap, beh aja nagara ngalĕndong di tĕngah, egar di loearna, agrong di djerona: pantĕs koedoe geulis poetrina, gagah ponggawana.

Ladjĕng Raden Bagawat Imĕng Sondjaja sarĕng panakawan tea toeroen ti mega manoenggoel ka aloen-aloen.

Amprok sarĕng noe djaga lawang, djĕnĕngan loerah Kĕleng pangantjingan. Raden Bagawat Imĕng Sondjaja teh nanja ka ki loerah Kĕleng, saoerna: "ieu tĕh, nagara naon djeung saha noe kagoengan?"

Walon ki loerah: "ieu teh noe dingarankeun nagara Ramboet pala, ari noe kagoengan djĕnĕngan Raden Dĕmang Djajamantri, saderekna poetri Nji Amĕng Lajar."

Ladjĕng Raden Imĕng Sondjaja pĕrmisi ka ki loerah rek ngadeuheus ka noe kagoengan nagara.

Ti dinja indit disarĕngan koe loerah Kĕleng.

Ari Raden lmĕng Sondjaja asoep ka paseban tjalik dina lampit koening sarta ki loerah hatoeran ka Raden Dĕmang Djajamantri ngoeningakeun jen aja semah geus tjalik di paseban.

Sanggeus Raden Dĕmang Djajamantri ngadangoe pihatoeran loerah Kĕleng, geuat bidjil ka paseban sarĕng katingali semah teh keur tjalik dina lampit koening, ladjĕng Raden Dĕmang Djajamantri njaoer ka loerah Kĕleng, saoerna: "eta mah lain semah dore-dore, hĕnteu pantĕs ditĕmonan koe kami." [ 510 ]Page:Tijdschrift voor Indische Taal- Land- en Volkenkunde LVII.pdf/523 [ 511 ]

paranti narimbang atma,
awak koneng diedengkeun,¹⁾
awak lĕndjang dipidangkeun,
pipina dilĕning-lĕning,²⁾
tarangna diloenang-loenang,³⁾
ngala loemat ti bah⁴⁾ tarang,
reana salawe lambar,
ditĕtĕl koe pigeulangan,
dikael koe djaridji kiwa,⁵⁾
da ĕmboeng digĕloeng djoetjoeng.⁶⁾
bisi padjahkeun indoeng-indoeng,
teu batan gĕloeng paranti,
gĕloeng tĕtĕl gĕloeng singgĕl,
teu batan⁷⁾ gĕloengna konde,
tĕtĕngĕr gĕloeng tjawene,
meunang njoesoet koe koeroeöem,⁸⁾
meunang ngeset koe wawangen,
baoe dedes bade rase,
baoe mĕnjan kawalagar,⁹⁾
seungitna sapangbĕdileun.

Saparantosna dangdan, ladjĕng bidjil ka paseban bari mawa lĕmareun.

↑ Buron, Jav.
↑ De vierde was: Poernawidjaja's Hellevaart. Tijdschr. v. Ind. T.-, L.- en Vk., 1914, blz, 365 vv.
↑ Notulen Bat. Gen. v. K. en W., 1890. 15.

[1] Buron, Jav.

[2] De vierde was: Poernawidjaja's Hellevaart. Tijdschr. v. Ind. T.-, L.- en Vk., 1914, blz, 365 vv.

[3] Notulen Bat. Gen. v. K. en W., 1890. 15.

[1]

[2]

[3]