आनी किंयार्वाण्डा ह्यो ऱ्वाण्डाच्यो राजभासो. देशांतले चडशे लोक तोमन पंथाचे आसात. मुळाव्या आफ्रिकी धर्माप्रमाण चलपी लोक साप्प उण्या प्रमाणांत आसात. मुळावें शिक्षण इगर्जेंतल्यानूच दितात. बुटारे शारांत विद्यापीठ आसा. सात ते चवदा वर्सांपिराये मदल्या भुरग्यांक शिक्षण फुकट आनी सक्तींचे आसा.
-कों. वि. सं. मं.
रविकिरण मंडळः १९२० च्या अदमासाक मराठी कवितेक काव्यनिर्मिती आनी काव्यसादरीकरणाक एक नवो रुपकार दिवन, मराठी कविता सामान्य मनशामदींय लोकप्रिय करपाक वावुरपी मराठी कवींचो एक पंगड.
ह्या मंडळाची स्थापना १९२३ वर्सा जाली. ह्या मंडळांत स्थापणुकेवेळार श्रीधर बाळकृष्ण रानडे (१८९२- १९८४), मनोरमाबाई रानडे (१८९६-१९२६), माधव ज्युलियन (१८९४-१९३९), यशवंत (१८९९-१९८५), गिरीश (१८९३-१९०३), ग.त्र्यं. माडखोलकर (१८९९-१९७६), द. ल. गोखले आनी दिवाकर (१८८९-१९३१) अशे वट्ट आठ वांगडी आशिल्ले. दिवाकर हें मंडळ सोडून गेल्या उपरांत ते सुवातेर विठ्ठल दत्तात्रय घाटे (१८९५-१९७८) हो ताचो वांगडी जालो. मंडळांत सात दादले आनी एक बायल आशिल्ली देखून ‘अरुंधतीवांगडा सत्पर्षी’ हें मंडळाचें प्रतीक जालें आनी तें मंडलाच्या पुस्तकांचेर छापूंक लागले.
दर आयतारा कोणाय तरी एकल्यागेर एकठांय येवन कविताचे वाचन वा गायन करप आनी तांचेर भासाभास करप हो तांचो परिपाठ आशिल्लो. ताकाच ते ‘सन – टी - कल्ब’ म्हण्टाले. ह्या सन – टी – कल्बा चेंच फुडाराक ‘रविकिरण मंडळ’ जालें.
रविकिरण मंडळाचें दायज तशें पळोवंक गेल्यार केशवस्तुती परंपरेन आस्पावपी आशिल्लें. मात ही परंपरा काळामानाप्रमाण अदीक धाडशी जाली. व्यक्तीस्वातंत्र्य आनी समाजीक सुदारणांचो पुरस्कार तांनी केलो. पूण तो साधनरुपांत जायनासतना साध्यरुपान जावपाक लागलो. प्रेमभावनेचो आविश्कार राधाकृष्णाच्या आदारान करिनासतना, सरळपणान जावपाक पावलो. तातुंतु प्रेमभावना ही अशरिरीणीय आसूंक शकता हेंय काव्यांतल्यान उक्ते जावंक लागले. तेभायर सर्वसामान्य मनशाक रविकिरण मंडळांतक्या कवींच्या कवितांतल्यान आपल्या भावभावनांचो आविश्कार दिशिल्ल्यान ती कविता कविकुलाभायर पडून सर्वसामान्य शिकिल्ल्या मेरेनय पावली. काव्यगायनाचे प्रथेक लागून हे गजालीक आदार मेळ्ळो.
ह्या मंडळान एकठांय येवन काव्यरचना करपाचो प्रयोग केलो. अभिव्यक्तीच्यो विंगड विंगड तरा आनी पती कवींनी आदारल्यो, आनी रूढ केल्यो. पयलींसावन थोडेंभोव बरयिल्ल्या ‘सुनित’ मंडळांतल्या कवींनी वेगवेगळ्या आंगांनी आनी वेगवेगळ्या तरांनी (म्हळ्यार विंगड विंगड वृत्तांतल्यान) थीर केलें. मेकळ्या दिसपी सुनीतांतल्यानय कसलेंय कथासुत्र गुंथलें. भावगीत हें आपलेपुरतें, स्वतंत्र, स्वयंपूर्ण आसता तरीय तातुंतल्यान कथा गुंथून खंडकाव्याचें रूप ताका दिवपाचो प्रयोग जालो. मोग होच मुखेल विशय आसपी गझलींत हेर विशयय व्यक्त जावंक लागले. जानपदांचीं चित्रां रंगोवपी जानपदगीतां लोकप्रिय जालीं. रविकिरण मंडळा पयलींच्या काळांत चुकून वा अर्दकुटीं दिसपी समाजीक खंडकाव्यां, दीर्घ आनी पुरायपणान बरोवंक लागले. मंडळाचो एक वांगडी कवी यशवंत हाणें छत्रपती शिवराय (१९६८) हें म्हाकाव्यूय बरयलें.
मंडळांतल्या कवींनी पयलीं सामुहीक आनी उपरांत वैयक्तिक कवितांझेले काडले आनी खंडकाव्यां उजवाडायलीं. श्री. बा. रानडे आनी ताची घरकान्न मनोरमाबाई रानडे, वि.द.घाटे, द.ल.गोखले, ग.त्र्यं. माडळखोलकर हांणी थोड्यो कविता बरयल्यात. तरीय काव्यलेखनांत अदीक वांटो माधव ज्युलियन, यशवंत आनी गिरीश हांचो आसा. ह्या मंडळांतल्या कवींनी गद्य बरोवपय केलां. वि.द.घाटे हाणें उमेदीन काळांतूय आपूण जावन कव्यलेखनाचो निरोप घेवन गद्य बरोवप सुरू केलें. माधव ज्युलियनाचें पांडित्याचें मपडण दाखोवपी ‘छंदोरचना’ (१९२७, १९३७), यशवंताचें समीक्षात्मक ‘रामदासः एक अभ्यास’ (१९६५), आनी वि.द. घाटे हाचीं ‘नाट्यरूप महाराष्ट्र’ (१९२६), ‘नाना देशातील नाना लोक’ (१९३३) ही आर्विल्ली शिक्षणिक पुस्तकां, तशेंच ‘काही म्हातारे व एक म्हातारी’ (१९३९) सारकेली व्यक्तिचित्रणात्मक पुस्तकां आनी ‘दिवस असे होते’ (१९६१) हें ग. त्र्यं. माडखोलकर हो पत्रकार, कादंबरीकार आनी समिक्षक म्हणून नामनेक पावलो. दिवाकरान नाट्यछटा बरयल्यो.
‘किरण’ (१९२३) हें मंडळाचें, दिवाकराच्या नाट्यछटासकट उजवाडाक आयिल्लें पयलें गद्य-पद्य पुस्तक. ताचे फाटोफाट मंडळाचे काव्यविशयक विचार निबंधांच्या रुपान उक्ते करून सांगपी ‘काव्यविचार’ (१९२४), तशेंच ‘उषा’ (१९२४), ‘शलाका’ (१९२५) आनी ‘प्रभा’ (१९२७) हे मंडळाच्या नांवान उजवाडाक आयिल्ले कवितांझेले. मधुमाधव (१९२४) हो माधव ज्युलियन आनी वि.द. घाटे ह्या दोगांयच्याय कवितांचो झेलो आसून ह्या सगळ्या पुस्तकांचेर ‘सप्तर्षी’ ह्या तारका चोम्याची कुरू आसा.
रविकिरण मंडळाच्या हेर वांगड्यांच्या मानान माधव ज्युलियन, यशवंत आनी गिरीश हेच बरोवपाचे नदरेन अदीक क्रियाशील कवी जावन गेले. तातुंतच माधव ज्युलियन हो मंडळांतलो सगळ्यांत अदीक म्त्वाचो असो कवी. माधव ज्युलियनामदीं कवित्व आनी पांडित्य हांचो मनोज्ञमेळ दिसतालो. काव्यनिर्मणेंतले प्रयोगशीलतेच्या संदर्भांत केशवसुत आनी मर्ढेकर ह्या दोन व्हड
