कवींमदलो दुवो म्हणून ताचें नांव घेतात. गझल हो काव्यप्रकार मराठींत रुजवणा हाडपाचें श्रेयूय ताकाच वता.
गिरीशानूय स्फूट आनी दीर्घ अशी दोन तरांची काव्यरचना केल्या. ‘कांचनगंगा’ (१९३०), ‘फलभार’ (१९३४), ‘मानसमेध’ (१९४३), ’कांचनमेध’ (१९५५), आनी ’सोनेरी चांदणे’ (१९६१) हे ताचे स्फूट कावितांचे झेले. विधवा, परित्यक्ताय, गरीब विद्यार्थी ह्या विशयांच्या सहानुभूतींतल्यान हातुंतल्यो बऱ्योच कविता निर्माण जाल्यात. सैमाची सोबितकाय आनी संगिताची गोडी हे ताका चड करून आकर्शून घेवपी विशय. ताची स्फूट कविता चड गेय जाल्या. ताच्यो दीर्घ कविता लोकांमदीं चड प्रिय थरल्यात. ‘अभागी कमल’ (१९२३), ’कला’ (१९२६) आनी ’आमराई’ (१९२८) हीं ताचीं तीन खंडकाव्यां. सयंम हो ताच्यो सगळेच काव्यरचनेची विशेशताय. यशवंत हो रविकिरण मंडळांतलो सगळ्यांत अदीक लोकां आवडीचो कवी. चमत्कृतीपरस भावोत्कटताय, पूण सर्वसामान्य प्रापंचिकांचे भावनेन तो पळयता आनी ते भावनेक योग्य अशी गेय जातियेवजण तो करता. सुनिताचे हेरांपरस चड रचनाप्रयोग ताणें केल्यात. ताचे विसांपरस चड स्फूट कवितांचे झेले आसून तातुंतले ‘यशवंती’ (१९२१),
‘महाराष्ट्र वीणा झंकार’ (१९२२), ’यशोधन’ (१९२९), ’यशोगंध’ (१९३९), ’यशोगिरी’ (१९४४), ’वाकळ’ (१९५६) आनी ’पाणपोई’ (१९५१) हे चड उल्लेख करपासारके आसात. ‘जयमंगला’ (१९३१), ’बंदीशाळा’ (१९३२) हीं ताचीं उल्लेखनीय अशीं दोन खंडकाव्यां. ‘जयमंगले’ न एक सोबीत मोगाकाणी रंगयल्ली आसून ’बंदीशाळे’ न ल्हान गुन्यांवकाराचे शाळेंतल्यान भुरग्यांचें दुखेस्त जिणेचें वास्तव चित्र ताणें पिंतारलां.
ह्या तीन कवींनी व्यक्तिशा आनी सगळ्या मंडळान संघटतपणान मराठी काव्यांत संख्येन आनी गुणवत्तेन मोलादीक भर घाल्या. केशवसुत परंपरेच्या वेवस्थापनाचें आनी विस्ताराचें मुखेल म्हत्वाचें कार्य रविकिरण मंडळान बेस बरे तरेन केलां, असोय मंडळाचो गौरव करतात.
माधव ज्युलियन, यशवंत, ग. त्र्यं. माडखोलकार आनी वि. द. घाटे ह्या मंडळाच्या चार वांगड्यांक अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाध्यक्ष जावपाचो भोवमान मेळ्ळा. रविकिरण मंडळाच्या कार्यासंबंदान समीक्षकांमदीं आयजूय एकवाक्यताय नासली, तरीय कविता सामान्यमेरेन पावोवपाच्या आनी प्रयोगशीलतायेचे नदरेन मंडळान जें कार्य सातत्यान केलां, ताणें मराठी साहित्यांत आनी विशेश करून मराठी कवितेच्या इतिहासांत आपली अशी खाशेली कुरू करून दवरल्या.
-कों. वि. सं. मं.
रविवर्मा, राजाः (जल्मः इ.स. १८४८ किलीमनूर, त्रावणकोर; मरणःइ.स. १९०६ त्रावणकोर).
संवसारीक नामनेचो चित्रकार. ताका ब्रिटीश सरकारान राजा हो किताब दिल्लो. किलीमनूर हो गांव ताच्या पुर्वजांक त्रावणकोरच्या राजान इनाम दिल्लें. ताच्या घरांत संस्कृत विद्येक खुबूच मान आशिल्लो. ताका लागून रविवर्मान ल्हानपणांतूच संस्कृत विद्या आत्मसात केल्ली. रामायण- महाभारत ह्या ग्रंथाचोच ताणें अभ्यास केल्लो. ताच्या घराण्यांतल्या चल्यां- चलयांमदीं चित्रां काडपाची सैमीक ओड आशिल्ली. ह्या भुरग्यांनी पुराय वाडो रामायण महाभारतांतल्या प्रसंगांनी चितारून दवरिल्लो. रविवर्मा चवदा वर्सांचो आसतना त्रावणकोरच्या म्हाराजान चित्रकलेंतली कुशळटाय पळयली आनी ताका आपणाकडेन आश्रय दिलो. फुडें इ.स. १८६६ वर्सा त्रावणकोरच्या म्हाराजाचे व्हडले भयणीकडेन ताचें लग्न जालें.
रविवर्मा सुरवेक खडू आनी कोळसो हांच्या आदारान चित्रां काडटालो. उपरांत ताणें उदकारंगान चित्रां काडपाचो अभ्यास केलो.
इ.स. १८६८ वर्सा थोओदोर जॉन्सन नांवाचो अस्तंती चित्रकार त्रावणकोर म्हाराजाकडेन आयलो. ताणें राजघराण्यांतल्या जायत्या मनशांचीं तैलरंगांत सुंदर चित्रां काडलीं. ते मरेरेन रविवर्म्याक तैलरंग चित्रांविशीं मातूय खबर नाशिल्ली. जॉन्सनान ताका हे बाबतींत मार्गदर्शन करपाकय न्हयकार दिल्लो. तेन्ना रविवर्मान जॉन्सनान रंगयिल्ली चित्रां मुखार दवरून तांच्यो नकलो करपाचो यत्न केलो आनी फुडे तातूंत यश मेळयलें. उपरांत ताणें महाराज आनी महाराणी हांच्यो तैलरंगचित्रांतल्यो तसबिरी रंगयल्यो. इ.स. १८७३ वर्सा चेन्नईक भरिल्ल्या चित्रकलेच्या व्हड प्रदर्शनांत ताणें एके नायर जातीचे सुंदर बायलेचें चित्र मांडिल्लें. ह्या चित्रान ताची खुबूच नामना जाली आनी ताका भांगरापदक मेळ्ळें. हाचेभायर व्हिएन्ना प्रदर्शनांतूय ताका अशीं दोन चित्रां त्राणकोरच्या महाराजान इंग्लंडचो प्रिन्स ऑफ वेल्स हाका भेट म्हणून दिलीं. शकुंतला पत्रलेखन नांवाचें रविवर्मान काडिल्लें चित्र ड्यूक ऑफ बकिंगहॅम हाणें विकतें घेतलें. उपरांत ताणें संस्कृत महाकाव्यांतल्या वेगवेगळ्या प्रसंगाचीं चित्रां काडलीं. त्रावणकोर महाराजाच्या भावाचे विनवणेवयल्यान ताणें सीतेचें दिव्य हें चित्र काडलें. तें ताजा सर टी. माधवराव हाणें बडोद्याच्या महाराजा खातूर विकतें घेतलें.
इ.स. १८८१ वर्सा बडोद्याचो महाराजा, सय्याजीराव गायकवाड हाणें रविवर्म्याक बडोद्याक आपोवन व्हेलो आनी ताचेकडल्यान
