शेंकड्यांतल्या रशियन साहित्य समीक्षेच्या क्षेत्रांत न्यिकालाय गव्हऱ्यीलव्हियच चेरनिशेव्हस्की, न्यिकलाय ढब्रल्यूबॉव्ह आनी डम्यीट्रई पिसारेव्ह ह्या तीन समिक्षकांनी आपली छाप घाली. सवरेमेन्निक ह्या नेमाळ्याचो कांय काळ संपादक आशिल्लो चेरनिशेव्हस्की हाका फकत समिक्षकूच न्हय जाल्यार विचारवंत म्हणूनय नामना मेळ्ळी. कला आनी वास्तववाद हांचेमदलें सौंदर्यशास्त्राचेर ताणें केल्लें लिखाण रशियेंतले जडवादी विचारसरणेच्या विकासांत मोलादीक थरलें. सौंदर्यशास्त्रीय विचाराच्या संदर्भांत ताणें जडवादी नदर आपणायली. जिणेच्या आकलनाचेर सौंदर्य आदारून आसता असो विचार ताणें मांडलो. ‘व्हॉट टू डू ?’ ही कादंबरी ताणें बरयली. रशियन साहित्यांतल्या गोगोलाच्या काळखंडाचेर ताणें लिखाणूय म्हत्वाचें. ढब्रल्यूबॉव्ह हाणें सवरेमेन्निकच्या संपादक मंडळांत मुखेल समीक्षक म्हणून काम केल्लें. भूदासपद्दत, जुलुमशाय आनी निरंकुश सत्ता हे विशीं ताका तिडक आशिल्ली. ताच्या समिक्षात्मक लेखांनी गनचरॉव्हकृत अबलोमव्ह (कादंबरी), अस्ट्रॉव्हस्कीकृत ‘अ किंग्डम ऑफ डार्कनॅस’ (नाटक इं. शी.), टुगर्येन्येव्हकृत ‘ऑन द इव्ह’ (कादंबरी, इं.शी.) हे सारक्या साहित्यकृतींवयल्या लेखांचो आस्पाव जाता. ह्या साहित्यकृतींतल्यान चित्रायल्ले रशियन जिणेचे समिक्षेचेर ढब्रल्यूबॉव्हचो चड भर आशिल्लो अशें दिसता. रशियन क्रांतीकारकांक ताच्या लिखाणान प्रभावीत केल्लें.
विशुध्द कलावादाक पिसारेव्हाचो विरोध आशिल्लो तशें कलेचो विचार फकत उपयुक्ततायवादी नदरेंतल्यान करुंक जाय अशी ताची भुमिका आशिल्ली. समाजाच्या शिक्षणीक – विज्ञानीक – भौतिक उदरगतीचे आड जें येतलें तें विघातक अशें ताणें मानलें. कवितेकूय ताचो विरोध आशिल्लो. पिसारेव्हची भुमिका वादग्रस्त पूण म्हत्वाची थरली.
एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या उत्तरार्धांतल्या रशियन साहित्यांत कवितेपरस गध्यकृतींनी आपलो छाप घालो. ह्या संदर्भांत पिसारेव्हची काव्याआडची भुमिकाय प्रभावी थरली.
विसावो शेंकडो – ह्या शेंकड्यांत प्रतीकवाद, नवकालवाद (फ्युचझम), प्रतिमावाद (इमेजिझम) अशे विंगड वाङ्मयीन प्रवाह आनी प्रवृत्ती साहित्यांत दिसूंल लागल्यो. एकुणिसाव्या शेंकड्याचे अखेरेक प्रतीकवादान रशियन कवितेंत चंवर हाडलो. सिमेन याकोव्ह्लेव्हिच नाडसन, अलेक्सी निकोलायेव्हिच अपुखतीन आनी व्ह्लधीम्यिर सोलोव्ह्योव्ह हे ह्या प्रतीकवादाचे अग्रदूत. सोलोव्ह्योव्ह हो कवी. अल्यिक्सांडर ब्लॉक होय श्रेश्ठ प्रतीकवादी कवी. ‘व्हर्सिस अबाउट द ब्यूटिफुल लेडी’ (१९०४, इं. शी.) ह्या आपल्या काव्यझेल्यांतल्या कवितांतल्यान एके बायलेविशींचे आपले भाव-अणभव ताणें एका गुदोत्कट पांवड्याचेर व्हरून दवरले. हे बायलेंत ताणें सोफियाचे ईश्र्वरी प्रज्ञेचें प्रतीक पळयलें. ‘द ट्वॅल्व्ह’ (इं.शीं.) ही ताची नामनेची कविता. पेट्रोग्राडच्या रस्त्यांतल्यान गस्त घालती बारा तांबडे रक्षक हातूंत दिसतात. बारा हो आंकडो एक प्रतीक म्हणून हे कवितेंत आयला. ह्या प्रतिकाचे विंगड विंगड अर्थ भाश्यकारांनी लायल्यात. जेजूस ख्रिस्ताच्या बारा मुखेल शिश्यांचे (अपॉसल्स) प्रतीक म्हणून तो आयला अशेंय म्हण्टात. अंड्रयेई ब्लेलई ह्या प्रतीकवादी कवीचेर सोलोव्ह्योव्हच्या गूढवादी विचारांचो प्रभाव आशिल्लो. त्या प्रभावांतल्यानूच तो प्रतीकवादी काव्यसंप्रदायावटेन घुंवलो. गोल्ड इन अॅझर (१९०४, इं. शी.), अॅशिस (१९०८, इं.शी.) आनी अर्न (१९०८, इं.शी.) हे ब्येलईचे उल्लेख करपासारके कवितांझेले आसात. ताणें कादंबऱ्योय बरयल्यात. उदेंती आनी अस्तंती संस्कृतायांतलो विरोध दाखोवपी ‘सिल्व्हर डव्ह’ (१९१०, इं. शी.) आनी क्रांतिपूर्व रशियांतले स्थितीचें दर्शन घडोवपी पीटर्झबर्ग (१९१६) ह्यो ताच्यो कादंबऱ्यो. सिंफनी (सेकंड ड्रॅमॅटिक १९०२, इं. शी.) ह्या नांवान बरयल्ल्या गद्यकाव्यांचें एक लक्षणीय खाशेलपण. हेर उल्लेख करपासारक्या प्रतीकवादी कवींभितर व्हालेरी ब्रूसॉव्ह, व्ह्याचेरस्लाव्ह इव्हानोव्हिच इव्हानॉव्ह आनी फ्यॉडर सोलोगब हांचो आस्पाव जाता. ब्य्रूसॉव्ह हो रशियन प्रतीकवादी चळवळींतलो सुरवेचो कवी. बूसॉव्ह हाणें १९०४ वर्सा हे चळवळीचो एक वांटो म्हणून ‘द स्केल्स’ (इं.शी.) ह्या नांवान एक प्रतीकवादी नेमाळें सुरू केल्लें. ताचेर फ्रेटंच प्रतीकवादाचो एक मुखेल कवी पॉल व्हर्लेअन हाचो प्रभाव आशिल्लो.
इव्हानॉव्ह हो विव्दान आनी कवी. ताका ग्रीक धर्म आनी संस्कृतायेविशीं आकर्शण आशिल्लें. ‘पायलट स्टार्स’ (१९०९, इं. शी.) हो कवितांझेलो उजवाडा येतकच, नवे प्रतीकवादी चळवळीचो एक फुडारी म्हणून ताका सुवात फावो जाली. कोर आर्देन्स (दोन खंड, १९११) आनी द विंटर सॉनॅट्रस (१९२०, इं. शी.) हे ताचे हेर उल्लेख करपासारके ग्रंथ. ताणें गद्य लिखाणूय केलां. ‘बाय द स्टार्स’ (१९०५, इं. शी.) आनी फरोज अँड बाउंडरीस (१९१६, इं. शी.)हे ताचे निबंदाझेले. नामनेचो सोव्हिएत कवी आनी कादंबरीकर बोरीस पास्तेरनाक हाच्या कवितांचेरुय प्रतीकवादाचो प्रभाव दिसता. १९१० वर्सा उपरांत प्रतीकवादी चळवळीचें विघटन जावंक लागलें आनी हेर प्रतिस्पर्धी काव्यसंप्रदायाचो उदय जालो. अकमेइस्त संप्रदाय आनी नकलवादी संप्रदाय हे तातुंतले चड उल्लेख करपासारके. अंर्देअव्ह्न गोरेंको, न्यिकलाय गुमिल्योव्ह, आपसिप मॅंडलस्टाम हे अकमेइस्त संप्रदायांतले उल्लेक कारपासारके कवी आसात. तशेंच व्हिक्टर खल्येबनिकव्ह हाका रशियन नवकालवादाचो संस्थापक मानतात. स्मेख (हास्य) ह्या शब्दाचीं वेगवेगलीं रुपां उकतावपी. ताची एक कविता प्रसिद्द आसा. ‘ए स्लॅप इन द फेस ऑफ पब्लिक टेस्ट’ (इं. शी.)ह्या नांवान नवकालवाध्यांनी जो जाहीरनामो काडिल्लो ताचेर व्हलध्यीम्यिर
