आनी संतसहित्य हातुंतली म्हत्वाच्या प्रसंगांवयलीं चित्रां तांणी काडलीं. तेचपरी लोकजिणेंतले कांय प्रसंगय तांणी चितारले. ताका लागून तांची कला सगळ्यांक आवडली. तांचो भर चडसो राधाकृष्णाच्या लिलांचें
चित्रण करपाचेर आशिल्ले. पूण तांच्या चित्रांनी राधाकृष्णाच्या प्रणयाचो प्रतिकात्मक उपेग करून आत्मो आनी परमात्मो हांचें मिलन नदरेन पळोवंक गेल्यार तांचीं गीतगोविंदावयलीं चित्रां, सादीं आसून तातूंत गाड रंगाचे फांटभूंयेचेर सावळेवरी मनशाकृती, रेशेची सुबकताय आनी तालबद्द हालचाल ह्यो गजाली दिसतात. रसिकप्रिया काव्यावयल्या चित्रांतल्या मनशांआकृतींचेर मुखामळाची एकूच वट चितारप हें मोगल शैलीचें खाशेलपण ह्या चित्रांनी दिश्टी पडटा. रागमाला, बारहमास आनी स ऋतू हांचेवयल्या चित्रांनी राजपूंत कलावंतानी सुमाराभायली कामगिरी केल्या.
सैमांतलें जिवेपण आनी टवटवीपणा रेखाटपाची तांची कुशळटाय अप्रूप आशिल्ली. ते खातीर तांनि प्रतिकांचें माध्यम वापरिल्लें आसा. आनी ताका लागून राजपूत चित्रकला सचीव दिसता. मनशांच्या आकृतींच्या चित्रणांत दोळ्यांचो आकार नुस्त्यावरी काडून चितारिल्ल्यान मनशाचे मनोभाव कलाकारांनी सहज उक्तायिल्ले आसात.
मोगल चित्रशैली आनी राजपूत चित्रशैली हातुंतलें वेगळेपण म्हळ्यार मोगल चित्रशैली दरबारी आनी राजपूत लोकाभिमुख आसा. मोगल बादशाहाच्या आलाशिऱ्याक आशिल्ल्या कलाकारांनी राजा, बादशा सरदार, संत, हांची चित्रां काडलीं आनी दरबारांतले प्रसंग चित्रीत केले. राजपूत आनी पहाडी कलासंप्रदायांत राधाकृष्ण हें बायलां – दादल्याचें शाश्वत मिलनाचें प्रतीक आशिल्लें. हाचेभायर हरण, मोर, कुपां, पावस, वीज, सोरोप, वाल, यमुनेचो प्रवाह आदी सुबोध प्रतिकांय ह्या संप्रदायांत वापरिल्लीं आसात. राजपूत चित्रकलेंत काल्पनीक सृश्टीचें चित्रण केल्लें नासून वास्तव सृश्टिकूच लाक्षणीक रूप दिलां आनी प्रणयाक प्राधान्य दिल्लें आसा.
राजस्थानांतल्या जोधपूर, जयपूर, उदयपूर, कोटा बुंदी, किशनगढ, नाथव्दारा, अलवार, बिकानेर आदी वेगवेगळ्या संस्थानांनी वेगवेगळ्या चित्रकारांनी हे चित्रशैलीची जोपासना केली. वेगवेगळ्या थळांच्या कलाकारांचे चित्रपद्दतींत कांय प्रमाणांत फरकूय दिसता. ताका लागून ते ते पद्दतीक त्या त्या थळाचें नांव मेळिल्लें आसा. जयपूर, जोधपूर, कोटा, बिकानेर आनी नागोर हांगाच्या राजप्रासादांत आनी देवळांत राकपूत शैलीचीं वणटीचित्रां पळोवंक मेळटात.
कों. वि. सं. मं.
राजमुद्राः कसल्याय दस्तऐवजाचें अधिकृत दाखोवपी राजचिन्न. खंयचोय हुकूम, आज्ञा, दान, अग्रहार ह्या अधिकृत दस्तऐवजांचेर राजमुद्रा मारून त्या दस्ताऐवजाक राजाची मान्यताय आसा हें सिध्द
जातालें. ही प्रथा भारताच्या जायत्या भागांनी प्रचलीत आशिल्ली. वेगवेगळ्या प्रदेशांनी केल्ल्या उत्खननांनी आनी समन्वेशणांत जायत्या तरांच्यो मुद्रा सांपडल्यांत. राज्यकरपी राजा भायर हेर जायत्या अधिकाऱ्यांच्यो, व्यक्तींच्यो, गणराज्यांच्यो मुद्रा व्हड संख्येन उपलब्ध जाल्ल्यो आसात.
इंग्लिशींत मुद्रांक ‘सील’ आनी ‘सीलिंग’ अशो संज्ञा आसात. गुप्त, वकाटक, चालुक्य, राश्ट्रकूट सारकिल्ल्या घराण्यांच्या तशेंच हर्षवर्धनाच्या ताम्रपटांच्या कड्यांचेर अशो मुद्रा आसून ते ताम्रपट ‘अधिकृत’ केल्ल्याचो तो पुरावो. राजा, राणी, राजपुत्र, कुमारामात्य, अधिकारी, प्रदेशीक कारभाराविशींचे घटक, शिक्षणीक संस्था, अर्थीक संस्था, विहार, पंथोपपंथ आनी वेगवेळ्या समाजीक स्तरांवयल्यो व्यक्ती ह्या सगळ्यांविशीं उपेगी आनी नवी म्हायती मेळोवपाचे नदरेन मुद्रांचो अभ्यास खूब उपेगी थारिल्लो आसा.
इ.स. आदीं सुमार दुसरो शेंकडो ह्या कालखंडांत आस्पाव जावपी मुद्रा पंजाब आनी राजस्थानांत सांपडल्यात. तांचेर मालव जनपद वा मालव गण असो लेख आसा. तशेंच पंजाबांत यौधेय गण
