राधाकृष्ण, सर्वपल्ली : (जल्म : 5 सप्टेंबर, 1888, तिरुत्तनी – आंध्र प्रदेश; मरण: 16 एप्रिल 1975).
भारताचो दुसरो राश्ट्रपती (1962- 67) आनी अस्तंत संवसाराक भारतीय तत्वगिन्यानाची वळख करुन दिवपी व्हड तत्वचिंतक. ताणें उंचलें शिक्षण मद्रासच्या खिश्र्चन महावि.लयांत जालें. उपरांत मद्रासचें प्रेंसिडन्सी कॉलेज (1909-16), म्हैसूर वि.पिठ (1916-21), राजे पंचम जॉर्ज अध्यासन, कलकत्ता वि.पिठ (1921-31) हांगा तत्वज्ञानाचो प्राध्यापक म्हणून ताणें काम केलें. त्याचवेळार तो ऑक्सफडोर्डाक मँचेस्टर कॉलेजींत तुळात्मक धर्मशास्त्राचो प्राध्यापक (1929) आनी उपरांत व्हॅल्टेर हांगाच्या आंध्र वि.पिठाचो कुलगुरू (1931-35), लंडन हांगा ‘ पौरस्त्य धर्म आनी नातिशास्त्र ‘हाचो प्राध्यापक (स्फाल्डिंग प्रोफेसर), बनारस हिंदू वि.पिठचो कुलगुरू (1939-48) आशिल्लो. 1931 ते 39 मेरेन तो राश्ट्रसंघांत भारताचो प्रतिनिधी आशिल्लो. 1949 ते 1952 मरेन भारताचो रशियेंतलो राजदूत म्हणून ताणें कांम पळयलें. तेवेळार आपली सदची प्रथा मोडून स्टालिनान ताका मुजरत आपोवन घेवन ताची भेट घेतली. अखिल भारतीय तत्वज्ञान परिशदेचो (1927) आना आखिल भारतीय शक्षिण परिशदेचो (1930) तो अध्यक्ष जालो. ऑक्सफर्डाक ऑप्टन व्याख्यानमाळ तशेंच हिबर्ट व्याख्यानमाळेंत व्याख्यान दिवपाचो भोवमान ताका मेळ्ळो. 1954 त ‘भारतरत्न’ हो सगळ्यांत उंचेलो किताब दिवन ताका भोवमानीत केलो. 1952 ते 1967 ह्या काळांत भारताचो उपराश्ट्रपती जावन तो निवृत्त जालो. निवृत्तीकाळांत तो मद्रासाक वचून रावलो. थंयच ताका मरण आयलें.
शांकर तत्वज्ञानाच्या आदाराचेर प्रवृत्तपर जीण जगपाक येता, अशें ताणें दाखोवन दिलें. सगुण ब्रह्रा वा र्इश्र्वर हो निर्गुण परब्रह्राच्या सकयल्या थरावयलो आविश्कार आसा, अशें मानिनासतान भक्तांकडे आशिल्ल्या ताच्या संबंदाचे अपेक्षेन ग्रहण केल्यान जो र्इश्वर असो आमकां दिसता ताचेच संबंद निरपेक्ष रितीन ग्रहण केल्यार तोच परब्रह्रा म्हणून उरता, अशें ताचें प्रतिपादन जावन आसा. राधाकृष्णन् हाणें मायवाद आपणायल्लो. संवसार र्इश्र्वराचेर आदारुन आसा, तो स्वप्रतिश्ठित ना आनी अशाश्र्वत आसा असो ताणें ताचो अर्थ केलो.हिंदू धर्माक कांय आर्विल्लें रुप मेळटा अशें मानल्यार ताचें श्रेय स्वामी विवेकानंद, डॉ. भगवानदास, म, गांधी आदींचेप्रमाण राधाकृष्णन हाकाच आसा.
सगळ्या धर्मांतलें मूलभूत (बुन्यादी) सत्य एकूच आसा, आनी ही वृत्ती हिंदू धर्मान खास करुन जोपासल्या अशें राधाकृष्णान हाणें सांगलां. खंयच्याय धर्माच्यो शिकवणी ह्यो तत्वज्ञानाचो अभ्यासविशय आसा; देवशास्त्राच्यो (थिऑलॉजीच्यो) न्हय, अशें ताचें म्हणणें आशिल्लें, अशें तो म्हणूंक पावलो, हाचें कारण ज्ञानमीमासेंत प्रत्यक्ष आनी अनुमान हाचेप्रमाणच अंतःप्रज्ञ (इंट्यूइशन) हेंय सत्यज्ञान मेळोवपाचें साधन आसा अशें ताणें मानलां. धर्मग्रंथांचें प्रामाण्य तातूंत ग्रंथित आशिल्ल्या ऋशींच्या गुढानुभूतूंचेर आसा, त्या ग्रंथांच्या र्इश्र्वर कर्तृत्वाचेर ना, अशी ताची भुमीका आसा. ही नदर आपणायली म्हण्टकूच धर्माची चिकित्सा करुंक येता आनी प्रस्थापित धर्ममतांचो समन्वयूय करपाक जाता.
बुध्दान अनात्मवाद सांगलो, पूण राधाकृष्णन हाच्या मताप्रमाण तो अनात्मवाद आनी वेदांताचो आत्मवाद वा ब्रह्रावाद हांचेमदीं विरोध ना. बुध्दान न्हयकारला तो ‘ हाव ‘ आनी ‘ म्हजें ‘ अशी वृत्ती निर्मुपी जीवात्मो. जीवात्मो हो अहंकाराचो परिणाम. अहंकार ना जालो, म्हण्टकच निर्वाणरुपी परम शांतीचो अणभव येता. वेदान्तूय अहंकार ना करपाक सांगता. अहंकार ना जातकच जो शुध्द चैतन्याचो अणभणव येता ताका वेदान्तांत आत्म्याचो अणभव म्हण्टात.
खरें म्हाळ्यार धर्म एकच आसता. संप्रदाय खूब आसतात. हाचो अर्थ असो न्हय की, खंयचोय संप्रदाय आनी ताच्यो खाशेल्यो परंपरा ना करूंक जाय. इतलेंच करूंक जाय की, संप्रदायांनी आपली आग्रही वृत्ती सोडूंक जाय. रुढींच्या बंदखणींतल्यान आपली सुटका करुन घेवंक जाय. धर्म मनशा. मनशाक जोडपी शक्त आसा, तांचेमदीं फूट घालपी न्हय हें वळखूंक जाय असो विचार ताणें मांडला.
‘द रेन ऑफ रिलिजन इन कंटेपररी फिलॉसॉफी ‘ ह्या 1920 त उजवाडायिल्लया ग्रंथांत ताच्या मनाचो ओडो रामानुजाच्या विशिश्टाव्दैत मताकडेन म्हळ्यार सगुणोपासनेकडे बागवल्लो दिसता. फुडें 1923 (पयलो वांटो) आनी 1927 (दुसरो वांटो) ह्या वर्सा उजावडाक आयिल्ल्या ‘ इंडियन फिलॉसॉफी ‘ ह्या ग्रंथांत शंकराचार्याचें केवलाव्दैत मत आपणायल्लें दिसता. पूण 1929त उजवाडाक आयिल्ल्या ‘अँन आयडियालिस्ट व्ह्रू ऑफ लाइफ ‘ ह्या ग्रंथांत ताचें जीणेविशींचें पुराय तत्वगिज्ञानाप्रमाण देहपातापयलींच मनशाक परमेश्र्वराकडे साजुज्यताय मेळूंक शकता, पूण निमणो मोक्ष वा ब्रह्रा- निर्वाण हे सगळे जीव मेकळे जालेबगर एका मनशाक प्राप्त जायनात. म्हणून सायुज्य मुक्ताताय मेळ्ल्ले व्हड मनीस हे तर जीवाच्या उध्दाराखातीर सदांच यत्नशील आसतात. हें मत महायान पंथांतल्या बौध्द मतावरी बोधिसत्व संकल्पनेसारकें आसा. ताणें उपनिषदां (द प्रिन्सिपल उपनिषदास्-1953), ब्रह्रासूत्रां ( द ब्रह्रासूत्राज -1960 ) आनी भगवद्गीता ( द् भगवद्गीता – 1948 ), ह्या वेदांताच्या प्रस्थानत्रयीचेर भाश्यस्वरूप ग्रंथ बरयल्यात. हाचे भायर ‘ द फिलॉसॉफी ऑफ रविंद्रनाथ टागोर ‘
