रुखांकूच न्हय तर तुळशी सारकिल्या रोंपट्यांक लेगीत देवरुप प्राप्त करुन दिलां. तें दितना इतिहासीक, पुराणीक संदर्भांची तांचेकडेन सांगड घाली आनी वडापुनव, तुळशीलग्न, दुसरो- सिमोलंघन ह्या सारक्या सणांची प्रथा घालून दिली. तुळशीचें म्हत्व जाणून घेवन घराच्या आंगणांत तिका घराच्या बायलांनी नित्यनेमा गंध- फुल- उदक घालून तिची पुजा करपाची प्रथा रुढी केली. पूण ह्या सगळ्या गजालीं फाटलें खरें म्हत्व पटोवन दिवचे बदला अंधश्रध्देंतल्यान ह्यो चडशो प्रथा समाजांत रुढ जाल्यो.
जनावरां आनी हेर प्राण्यांविशींय कांय रुढी आसात. भुरग्याक गायेच्या दुदाचो उपेग जाता तेखातीर तिका गोमाता म्हणून पाचारली. पाडो हो शेतकामाचें उपकरण जावन आशिल्लो, तशेंच नंदी ह्या नांवान तो महादेवाचें आसन थारलो, ताका देवरुप प्राप्त जालें. तेच भाशेन गोरवांक मारचीं न्हय, तांचें मांस खावंचें न्हय अशो रुढी समाजांत रुढ जाल्यो.
जनावरां आनी हेर प्राण्यांविशींय कांय रुढी आसात. भुरग्याक गायेच्या दुदाचो उपेग जाता तेखातीर तिका गोभता म्हणून पाचारली. पाडो हो शेतकामांचें उपकरण जावन आशिल्लो, तशेंच नंदी ह्या नांवान तो महादेवाचें आसन थारलो, ताका देवरुप प्राप्त जालें. तेच भाशेन गोरवांक मारची न्हय, तांचें मास खावंचें न्हय अशो रुढी समाजांत रुढी जाल्यो.
सैमाच्या संतुलनापासत आमकां हेर जनावरांची कितली गरज आसा, हें वळखून मनीस जातीन जनावरांचेर म्हळ्यार मोनजातीचेर मोग करचो ह्या हेतान, वाग हो शांतादुर्गेचें वाहन, बैल (नंदी) महादेवाचें वाहन, हुंदीर गणपतीचें वाहन, मोर सरस्वतीचें वाहन, गरुड विष्णुदेवाचें वाहन, अशे तरेन मनशाच्या काळजांत तांकां मानाचें, श्रध्देचें स्थान मेळोवन दिलें. वर्सांतल्यान एक फावट तरी ह्या जनावरांचो मान- भोवमान राखचो, तांकां सुशेग दिवचो ह्या उद्येशान पाडव्या दिसा गोरवांक न्हाणोवन, रंगोवन, फुलांनी सजोवन, तांकां गोडशें आनी पोळे त्या दिसा खावोवंचे अशो रुढी घाल्यो. हुंदरासारक्या उपद्रवी प्राण्याची लेगीत गणपती वांगडा चवथी दिसा पुजा करपाची, ताका अन्नाचो निवेद दाखोवपाची प्रथा घालून दिली. नागासारक्या प्राण्याची लेगीत नागपंचमी दिसा पुजा करची. अशे तरेन सैमाचें संतुलन करपाक जाणट्यांनी ह्या रुढींवरवीं मनीसजातीक प्रवृत्त केलें.
तरातरांच्या सणां – उत्सवां वांगडाच शिमग्या उत्सवासारक्या समाजीक सणांचीय जाण्टेल्यांनी येवजण प्रस्थापीत केली. वर्सूयभर कामाच्या निमतान जळींमळीं गांवाच्याभायर रावपी लोक, ह्या शिमग्याच्या निमतान हो उत्सव नेटान मनोवपाखातीर आपापल्या गांवघरा वतात. गांवचे जाण्टे- नेण्टे सगळे एकठांय येतात आनी शिगमोत्सव व्हडा उमेदीन नाचून गावन, धोल तशांच्या गजरांत मनयतात. अशे तरेन गांवाच्या लोकांचीं मनां एकवटीत उरतात. तांचेमदीं माया-मोग, ओड जागता. गांवचो एकचार तिगून उरता. अशे तरेच्यो आनिकूय खूबशो, तरातरांच्यो रुढी आमकां जाण्टेल्यांनी घालून दिल्यात. आमी त्यो आमची संस्कृताय ह्या नांवाखाल जपतात. आज – कालच्या विज्ञानीक युगांत जरी आमी जायत्यो रुढी आयच्या काळाक अणसरुन नात अशो सोडून दिल्यात आसल्यो, तरी आमची जीण सोबीत सुंदर समृध्दीची जावपाक ह्या रुढींचो आमकां खूब उपेग जाता. ह्या रुढींफाटल्यान चडसो बरो हेत आसलो, तरी समाजान तातुंतल्यो रुढी अंधश्रध्देंतल्यान आपणायल्यात. आदल्या काळांतलो रुढी फाटल्यो बरो उद्देश आमच्या काळांत शास्त्रीय अशा विज्ञानीक माध्यामांवरवी सफल जावंक लागला आसलो तरी ताची व्याप्ती वैजकी, वातावरणानिर्मिती वा तत्सम विज्ञानीक घटकां पुरतीच उरता. आयच्या काळांत लेगीत, सांस्कृतिक, सामाजिक आनी पर्यायन मानसशास्त्रीय घटकांखातीर सांस्कृतिक अधिश्ठान आशिल्ल्या रुढींचें आपलेपरीन समाजाचे भलायकेक उपकारक अशें योगदान जाता. -श्रामती कमलादेवी राव देशपांडे
रुद्र : शिव वा शंकराच्या वेदांच्या काळांतली पूर्वरुप मानिल्ली एक वैदिक देवता. रुद्र हें उतर रु वा रुद् म्हळ्यार व्हडाव्हडान रडप ह्या धातूपसून आयलां. तांबडो रंग असोय एक रुद्राचो अर्थ आसा. ताचेवयल्यान रुद्रदेवतेची मूळ संकल्पना तांबड्या रंगाच्या वादळी रंगावयल्यान वा गडगडाटी वादळाच्या आवाजावयल्यान वा गडगडाटाचे विजेचें प्रतीक म्हणून आयली आसूं येता अशें वेबर, मॅकडॉनल्ड हे विद्वान मनतात.
रडोवपी वा रडत धांवपी असो रुद्राचो अर्थ जाता. सायणाच्या मतान निमाणो जो कोण सगळ्यांक रडयता तो रुद्र. ऋग्वेदांत रुद्राक फक्त तीन सूक्तां (1.114 , 2.33 आनी 7. 46) दिल्यांत. तशेंच 1.43 सूक्तांतल्यो स ऋचा आनी 6.74 सूक्त रुद्र आनी सोम हंकां मेळून दिलां. पूण उपरांतल्या यजुर्वेद, अथर्ववेद, ब्राह्मणां आनी हेर वैदिक साहित्यांत ही चड म्हत्वाची आनी मुखेल देवता जाली. सुरवेच्या ऋग्वेद काळांत रुद्र ही निसर्गप्रकोपाची एक सामान्य देवता जाल्यार उपरांतच्या साहित्यांत ती जनावरां, रानां, दॆगर, न्हंयो, शेतां, सुफलता, मसंडीची सगळी सृश्ट व्यापसी एक श्रेश्ठ आनी बळिश्ट देवता जाल्ली दिसता. ऋग्वेदांतूच तिका शिव अशेंय म्हळां. यजुर्वेदांत रुद्रगणाचो उल्लेख आयला. ताचे वयल्यान वनवासी, निषाद ह्या रानवटी जमातींचो रुद्र हो गणपती आसुंये अशें दिसता. अथर्ववेदांत रुद्राचीं भव, शर्व अशीं सात नांवां आसात. ब्रह्माणग्रंथात रुद्र हो उषसाचो पूत आसून प्रजापतीन ताका आठ नांवां दिल्यांत अशें म्हळां.
ताच्या रौद्र, संहारक रुपाक लागून ताका रुद्र, शर्व, उग्र आनी अशनी हां चार नांवां मेळ्ळीं. तशेंच ताच्या शांत, मांगलिक आनी जगतप्रतिपालक रुपाक लागून ताका भव, पशुपती, महादेव आनी ईशान हीं चार नांवां मेळ्ळीं, श्र्वताश्र्वर उपनिषदांत रुद्राक सृश्टीची सगळ्यांत श्रेश्ठ देवता मानल्या. रुद्र – शिवाची बायल उमा हिचो उल्लेख केनोपनिषदांत आयला. महाभारतांत रुद्राक शिव वा महादेव म्हळां. प्राण्यांचो अधिपती वा पशुपती म्हणून रुद्र हो प्राण्यांचो
