भाशाभेद (3) आनी (4) हे अस्तित्वांत नात. डाकोरुमानियन ही भास सोडल्यार मॅसिडोरुमानियन हीय भास अस्तंगत जायत आसा.
रुमानियन भास ही उदेंतेकडल्या रोमन साम्राज्यांत उलयतात ते लॅटीन भाशेची वंशज. रोमनांचें बाल्कन व्दीपकल्पावयलें आक्रमण ख्रिस्तापयली तिसऱ्या शेंकड्यांत सुरू जावन डेश (आयचो रुमानिया) जिखतकच इ. स. च्या दुसऱ्या शेंकड्यांत तें पुराय जालें. भुगोलीक साहचर्याक लागून स्लाव्हिक भाशांचो रुमानियन भाशेचे शब्दसंपत्तेचेर खूब प्रभाव पडलो. अठराव्या शेंकड्यांत ग्रीक आनी तुर्की भाशांनीय रुमानियन भाशेचेर आपलो प्रभाव घालो. एकुणिसाव्या शेंकड्यांत आर्विल्लें विज्ञान, कला हांचेकडेन संबंदीत शब्दांची भर, फ्रेंच, इटालियन आनी इंग्लीश भाशेंतल्या रुमानियन भाशेंत पडली. एकुणिसाव्या शेंकड्याचा मध्यामेरेन रुमानियन भास शेजारच्या स्लाव्हिक भाशेभाशेनूच सिरिलिक लिपींत बरयताले. पूण 1859 वर्सा रोमन लिपी आपणासली. मॉल्डेव्हियांत मात आजुनूय सिरिलिक लिपी वापरतात. सगळ्यांत पोरने रुमानियन ग्रंथ पंदराव्या शेंकड्यांतले आसून ते चडशें धर्मीक स्वरुपाचे आसात. एकुणिसाव्या शेंकड्यासावनूच राश्ट्रीय भावनेचे वाडीक लागून उत्कृश्ट वाङ्मय निर्माण जावंक लागलें. पूण भाशांतराच्या उणावाक लागून तें देशाभायर वचूंक पावलेंना.
रुमानियन भाशेंतलें मुखेल खाशेलपण म्हळ्यार लॅटीन भाशेंतलें ऱ्हस्व ‘उ’ आनी दीर्घ ‘ओ’ हातुंतलो ‘u’ आनी ‘o’ असो रुमानियन भाशेंत कायम दवरला. रुमानियन भाशेंतली स्वर वेवस्था आनी व्याकरण खूबशें रोमान्स धाटणीचें आसा, पूण शब्दसमूह चड करून स्लाव्हिक भाशाचोंब्या कडल्यान प्रभावीत आसात. क्, ग् ह्या व्यंजनांचें जोडगिरांभितर ओष्ठयीकरण जालां. देखीक – ooto (आठ) >opt; तेच भाशेन ‘ग्व’ चें ‘म्न’ त परिवर्तन जालां. ह्या भाशेंतल्या नामांक सरळ आनी सामान्य रुपां आसतात. तशेंच नामां निश्र्वीत करपी उपपदां नामांक निमाणे कडेन लायतात. देखीक – ओमु – ल : द मॅन हेंच फ्रँचींत ल् – ऑम् अशें बरयतात.
-कों. वि. सं. मं.
रुमानियन साहित्य : पंदराव्या शेंकड्यांत, धर्मसुदारणेचे चळवळीचे प्रेरणेंतल्यान कांय धर्मीक साहित्य चर्च स्लाव्हॉनिकांतल्या रुमानियन भाशेंत अणकारीत जालें. रुमानियीन भाशेंतल्या लौकिक स्वरुपाच्या लिखाणाचो आयज उपलब्द आशिल्लो सगळ्यांत पोरवो पुरावो म्हळ्यार 1521 त, ब्रासॉहव्हच्या न्यायाधिशाक बरयल्लें एक पत्र. तुर्कांकडल्यान आक्रमण जावपाची शक्यताय त्या पत्रांत उक्तायल्या. मौखिक परंपरेन सांबाळून दवरिल्लें रुमानियन लोकसाहित्य भरपूर आसा. तातूंत महाकाव्यां, भावकविता, बोधवादी साहित्य, नाट्यात्म संवाद हांचो आस्पाव जाता.
सोळाव्या शेंकड्याचें सुरवेक वालेकियांत मुद्रणाची सोय जाल्ली. 1544 वर्सा रुमानियन भाशेंतलें धर्मतत्त्वाविशींचें पयलें मुद्रीत पुस्तक उजवाडा आयलें. सोळाव्या आनी सतराव्या शेंकड्यांत धर्मीक आनी इतिहासाविशींचें साहित्य व्हड प्रमाणाचेर निर्माण जालें. सोळाव्या शेंकड्याचें निमाणें डीकन कोरेसी हाणें बरयल्लीं सुमार बावीस धर्मीक पुस्तकां सद्या उपलब्द आसात. व्हारलाम, अल्बा यूलिया, दोसोफ्तई हांणीय धर्मीक स्वरुपाचें लिखाण केलां. दोसोफ्तईन रुमानियनांत बरयल्लें पयलें छंदोबछ्द सॉल्टर (द बुक ऑफ साम्स) म्हळ्यार रुमानियन भाशेंत बरयल्लें पयलें काव्य. इतिहासाविशींच्या लिखाणांत ग्रिगोर युरेची, मिरॉन कॉस्तिन, यॉन नेक्यूल्स, निक्यूलाय कॉस्तिन, निक्यूलाय मायलेरक्यू आनी डीमीट्रीये कांटेमीर हांचो आस्पाव जाता. कन्स्तांतीन कांताकुझीनो हाणें वॉलेकियाचो इतिहास बरयला.
1688 वर्सा रुमानियन भाशेंत बायबलाचो अणकार जालो. ह्याच काळांत रुमानियन भाशेंत ॲलेक्झांडराचें चरित्र, इसापाच्यो नितीकथा अशेंय साहित्य तयार जासें.
आठारावो शेंकडो : ह्या शेंकड्यांत ग्रीसीक फनॅरिऑटांच्या म्हळ्यार कॉन्स्टँटिनोपलांतलो ग्रीक वेपारी हांचे सत्तेक लागून रुमानियन साहित्याच्या विकासांत आडखळी आयल्यो. आधुनिक ग्रीक भास ही शिश्टसंमत भास थरली. अठराव्या शेंकड्यांत रुमानियन युनिएट इगर्जेच्या धर्मोपदेशकांनी रुमानियन भास ही लॅटीन भाशेपसून जाल्या अशें मानलें. लॅटीनवादी संप्रदायाचे मुखेल प्रतिनिधी म्हणून सॅम्युएल माय्क्यू – क्लेन, घेओर्ग सिनकाई आनी पेत्रू मायॉर हे उल्लेख करपासारके आसात. माय्क्यू – क्लेन आनी घेओर्ग सिनकाई आनी पेत्रू मायॉर हे उल्लेख करपासारके आसात. माय्क्यू – क्लेन आनी घेओर्ग सिन्काई हांणी रुमानियन भाशेचें पयलें व्याकरण तयार केलें (Elementa Linguae daco – romanae Sive Valachicae, 1780). पेत्रू मायॉर हाणें रुमानियन भाशेच्या लिखाणाखातीर लॅटीन वर्णमाळ आसची हे खातीर खूब यत्न केले आनी रुमानियन लोकांचो इतिहासूय बरयलो (1812). ह्या शेंकड्यांत बरयल्ले संतचरित्रांचे 24 खंड (minei) हे भाशाशैलीचे नदरेन म्हत्वाचे थरतात. यॉनाके व्हाकारेस्क्यू हाणें रुमानियन भाशेंत रुमानियन भाशेचें पयलें व्याकरण बरयलें (1787) आनी नैतिक उद्बोधनाचेर कविता बरयलीं. ताचोच पूत आलेकू व्हाकारेस्क्यू हाणें प्रेमगितां बरयलीं. यॉन बुदाई – दिलिआनू हाणें ‘जिप्सी सागा’ हें महाकाव्य बरयलें. यांकू व्हाकारेस्क्यू हो एक श्रेश्ठ कवी जावन गेलो.
एकुणिसावो शेंकडो : हो रुमानियाचो प्रबोधनकाळ. ग्यॉर्गे लाझार, ग्यॉर्गे आसाची आनी एल्यादे रादूलेस्कयू हे ह्या काळांतले उल्लेख करपासारके विव्दान. हो ग्यार्गे लाझार हाचो शिश्य. वॉलेकियांत रादूलेस्क्यून पयलें रुमानियन पत्र काडलें. 1828 वर्सा ताणें रुमानियन व्याकरणावयलो आपलो ग्रंथ उजवाडायलो. ग्यॉर्गे आसाची हाणें इटालियन संस्कृतीचो स्त्रोत मॉल्डेव्हियांत हाडलो.
