Page:Konkani Vishwakosh - Volume 4 Released.pdf/383

This page has not been proofread.

कलावास्तू. तशेंच हांगाची बाग गुलाबांखातीर प्रसिदद आसा.

लखनौचो इतिहासीक नामनेचो रूमी दरवाजो

लखनौंत जायतीं ओडलायणीं उद्यानां आसात. थंयचो सिकंदर बगीचो पळोवपासारको. बनारसी उद्यानांत ‘प्रिन्स ऑफ वेल्स’ नांवाचें प्राणिसंग्रहालय आसा. ‘दिलखुश बाग’ ही पयलीं अयोध्येच्या नबाबांचें मृगयाक्षेत्र आशिल्लें. थंय एक किल्लोय बांदिल्लो आसा. हांचे भायर ह्या शारांत छतर मंझिल, रुमी दरवाजो, नासिरुद्दीनची वेधशाळा, जामा मशीद ह्यो प्रेक्षणीय वास्तू आसात. आधुनिक इमारतींत राजस्थानी शैलींत बांदिल्लें. लखनौ रेल्वे स्थानक, विधान भवन हांचो आस्पाव जाता.

-कों. वि. सं. मं.

लखनौ कबलात : डिसेंबर 1916 त भारतीय काँग्रेस आनी मुस्लीम लीग हांचेमदीं लखनौ शारांत जाल्ली कबलात. 1885 त भारतीय काँग्रेसीची स्थापणूक जाले उपरांत तातूंत मुखेलपणान हिंदू लोकांचोच आस्पाव आशिल्लो. काँग्रेसीच्यो हालचाली आनी मागण्यो दिसानदीस वाडत आसात हें जाणून ब्रिटीश सरकारान भारतीय मुसलमान वर्गाक स्वातंत्र्य चळवळीसावन वेगळो दवरपाखातीर विसाव्या शेंकड्याचे सुरवेकसावन तांकां कांय खास सवलती दिवपाक सुरवात केल्ली. पूण 1905 ते 1915 मेरेनच्या काळांत ब्रिटीश सरकाराच्या साबार कर्तुबांक लागून भारतीय मुसलमान लोकांचो सरकारावयलो विस्वास उणो जालो.

पयल्या म्हाझुजांत तुर्की जर्मनीवटेन झगडटाली. ब्रिटनान जेन्ना तुर्कीचेर घुरी घाली, तेन्ना तुर्कीचो सुलतानाचें म्हणजें मुस्लीम खिलाफाचें स्थान धोक्यांत आसा हें जाणून संवसारांतल्या हेर मुसलमानांनी ब्रिटनाआड आवाज उठयल्लो. संवसारांतल्या हेर मुसलमानांप्रमाण भारतीय मुसलमानांनीय ब्रिटीश सरकाराआड खिलाफत चळवळ सुरू केल्ली. ते चळवळींत भारतीय काँग्रेसीन तांकां तेंकों दिल्लो. ते चळवळींतल्यान मुस्लीन लीग आनी काँग्रेसीक एकठांय हाडपाक गांधीजीक यश मेळ्ळें. उपरांत कांग्रेस आनी लीग ह्या दोनूय पक्षांभितरली एकवट घट्ट करपाखातीर दोनूय पक्षांनी एकाच वेळार एकेच सुवातेर परिशद घेवपाचें थारायलें. तेप्रमाण डिसेंबर 1916 त लखनौ शारांत ती परिशद भरली. ते परिशदेंत जाल्ली कबलात मुखार ‘लखनौ कबलात’ म्हणून प्रसिदद जाली. लखनौ कबलातींतल्यान एकठांय आयिल्ले हिंदू – मुसलमान मुखारूय ब्रिटीश सरकाराआड एकठांय रावून स्वातंत्र्याखातीर झगडटले अशें टिळकान म्हळें. लखनौ कबलातींत थारायल्लीं मुखेल कलमां अशीं र्आशिल्लीं- (1) भारत मंत्र्यांचें (Secretary of state for India) मंडळ बरखास्त करून, तेच धर्तेचेर वसणुकेचें अध्यक्षपद भारत मंत्र्याक दिवंचें. स्वयंशासीत वसणुकांचे संबंद प्रत्यक्षपणान फकत भारत शासनाकडेन आसचे.

(2) गव्हर्नर जनरलाच्या कार्यकारी मंडळाचे अर्दे वांगडी भारतीय आसचे आनी मध्यवर्ती कायदेमंडळाचे वतीन तांकां वेंचून काडचे.

(3) मध्यवर्ती कायदेमंडळांतल्या चार पंचमांश वांगडयांक वेंचून काडचे आनी तातूंतलें एक तृतीयांश वांगडी मुस्लीम आसपाक जाय. तांकां मुस्लीम मतदारांनीच वेंचून काडपाक जाय.

(4) भारत शासनान प्रांतीक सरकारच्या थळाव्या कारभारांत हस्तक्षेप करचो न्हय.

(5) लश्कर आनी परराश्ट्र वेव्हार तशेंच भारत शासनाचेर मध्यवर्ती कायदेमंडळाचें नियंत्रण आसचें.

(6) प्रांतीक कायदेमंडळांतले चार पंचमांश वांगडी जनतेन प्रत्यक्षपणान वेंचून दिल्ले आसपाक जाय आनी मुस्लीम प्रांतांतल्या मतदारांनी आपले प्रतिनिधी वेंचून काडचे.

(7) प्रांतीक सरकाराचेर प्रांतीक कायदेमंडळाचें नियंत्रण आसचें.

(8) भारतांतल्या कार्यकारी अधिकाऱ्यांक कायद्याविशीं सत्ता दिवंची न्हय. ती त्या त्या प्रांतांतल्या उच्च न्यायालयांकडेन दिवंची.

काँग्रेस फुडाऱ्यांनी हिंदू – मुस्लीम एकचाराखातीर ही कबलात घडोवन हाडिल्ली. राजकीय एकचाराखातीर काँग्रेस नेत्यांनी, लखनौ कबलातीवरवीं मुसलमानांखातीर कांय खाशेल्यो तजविजो केल्ल्यो. पूण हे कबलातीचे बुन्यादीचेरूय 1947त हिन्दुस्तानाची, भारत – पाकिस्तान अशी फाळणी जाली. अशी डॉ. लाल बहादूर आनी हेर इतिहासकारांनी आपलीं मतां मांडल्यांत.

हिंदुस्तानाचे फाळणेखातीर तांणी ते कबलातींत वांटो घेतिल्ल्या काँग्रेस नेत्यांक दोशी थारायल्यात. पूण त्या काळावयली राजकीय आनी भौशीक परिस्थिती मतींत घेवन राजकीय एकचाराखातीर काँग्रेस नेत्यांनी केल्लो तो एक व्हड त्याग अशें नाममेचो इतिहासकार पानीकर आनी हेरांनी म्हळां.

लखनौ कबलातींत थारायल्लीं मुखेल कलमां अशीं र्आशिल्लीं-

(1) भारत मंत्र्यांचें (Secretary of state for India) मंडळ बरखास्त करून, तेच धर्तेचेर वसणुकेचें अध्यक्षपद भारत मंत्र्याक दिवंचें. स्वयंशासीत वसणुकांचे संबंद प्रत्यक्षपणान फकत भारत शासनाकडेन आसचे.