लखनौ विद्यापीठ : उतर प्रदेश राज्यांतलें एक विद्यापीठ. हया विद्यापिठाची स्थापना 1921 वर्सा लखनौ शारांत जाली. हें विद्यापीठ स्थापनेचें श्रेय महमुदाबादाचो महमद खान ह्या राजाक दितात. उतर प्रदेशाचो लॅफ्ट गव्हर्नर हारकोर्ट बटलर हाणें ह्या स्थापना प्रस्तावाक संमती दिली. कलकता विद्यापीठ आयोगान लखनौक एकात्म अध्यापनात्मक आनी राबितो अशा तरेच्या विद्यापिठाची स्थापणूक करपाक विधिमंडळाक शिफारस केल्ली. जुलय 1921 वर्सा विद्यापिठाचें अध्यापनकार्य सुरू जालें. फुडें उतर प्रदेश राज्य विद्यापीठ कायदो 1974 प्रमाण विद्यापिठाच्या अधिनियमांनी कांय सुदारणा केल्यो. विद्यापिठाचें पदवीदान – सभाघर हें केंद्रबिंदू धरल्यार 16 किमी. मेरेन विद्यापिठाचें क्षेत्र पातळिल्लें आसा. द किंग जॉर्ज वैजकी महाविद्यालय, द कॅनिंग महाविद्यालय आनी इझाबेला थॉबर्न महाविद्यालय हीं विद्यापिठां ह्या वाठाराच्या मदेगाक आसात.
शिक्षणाचें माध्यम हिंदी आनी इंग्लीश. कला, वाणिज्य, शिक्षण वैजकी, विज्ञान, अभियांत्रिकी आनी तंत्रविद्या शिल्पशास्त्र, आयुर्वेद हे विद्यापिठाचे शिक्षणीक फांटे. 16 जुलय ते 30 एप्रिल अशें ह्या विद्यापिठाचें शिक्षणीक वर्स आसून. तें तीन सत्रांनी विभागिल्लें आसा. ह्या विद्यापिठाचे अखत्यारींत पांच घटक महाविद्यालयां आनी 20 संलग्न महाविद्यालयां आसात.
शारिरीक शिक्षण, फुकट वखदां, फी माफी सादारण आनी संशोधन शिश्यवृत्यो, विद्यावेतन, रोजगार म्हायती आनी मार्गदर्शन संचालनालय ह्यो सुविधा विद्यापिठांत उपलब्ध आसून, अरबी, मराठी, पाली, उर्दु ह्या भाशांचो एका वर्साचो प्रमाणपत्र अभ्यासक्रम आनी दोन वर्सांचो पदविका अभ्यासक्रम तशेंच गुन्यांवकारी शास्त्र, ग्रंथालय शास्त्र, शारिरीक शिक्षण हांचो एका वर्साचो जाल्यार; आचार्य – शास्त्री हांचो दोन वर्सांचो संस्कृत भाशेंतलो अभ्यासक्रम उपलब्ध आसा. एल्. एल्. एम. ह्या अभ्यासक्रमाखातीर विद्यापिठान सत्र परिक्षा पददत आपणायल्ली आसून, शारिंरीक शक्षण सक्तीचें आसा.
ह्या विद्यापिठाच्या टागोर ग्रंथालयांत 1988 वर्सा सु. 4,40,000 ग्रंथ आनी 1,200 नेमाळीं आशिल्लीं. सूक्ष्मपत्रां आनी सूक्ष्मपट हांच्यो सुविधा ह्या ग्रंथालयांत उपलब्ध आसात. हांचेभायर गरीब आनी मागास वर्गांतल्या विद्यार्थ्यांखातीर 43,550 ग्रंथ पुस्तकांची सुविधा केल्ली आसून, तांचो खर्च राज्यशासन करता. ह्या विद्यापिठाचें उत्पन्न सु. 15.40 कोटी रुपया जातात आनी ह्या विद्यापिठांतल्यान सु. 45,600 विद्यार्थी आनी 711 शिक्षक आसात.
-कों. वि. सं. मं.
लगोऱ्यो : एक मैदानी खेळ. हो खेळ 500 – 600 वर्सां सावन प्रचलित आसा. एकनाथाचे गाथेंत ताचो उल्लेख आसा. पेशव्यांच्या काळांत घोड्याचेर बसून हो खेळ खेलप जातालो अशें म्हण्टात. सद्याच्या काळांत गांवगिऱ्या वाठारांनी ल्हान भुरगीं हो खेळ खेळटात. लांकडाचे चेपटे वाटकुळे कुडके वा चेपटे फातर वा नळ्यांच्यो नळकुटयो एकामेकांचेर मांडून दवरपाचे आनी पयसवल्ल्यान पेल मारून हे फातर उडोवपाचे अशे तरेचो हो खेळ आसता. ह्या खेळाखातीर जे फातर उडोवपाचे अशे तरेचो हो खेळ आसता. ह्या खेळाखातीर जे फातर वापरतात तांकांच लगोऱ्यो म्हण्टात. 6 चेपटे वाटकुळे फातर आनी एक कळस मेळून 7 लगोऱ्यो आसतात. सगळ्यांत पोंद दवरपाची लगोर 5 ते 6 इंच व्यासाची आसता, मदल्यो लगोऱ्यो हे लगोरे परस ल्हान ल्हान जावन सगळ्यांत वयल्या कळसाचो व्यास 2 ते 3 इंच आसता.
जंय लगोऱ्यो मांडून दवरतात थंय मध्यबिंदू काडून ताचे भोंवतणीं दोन वाटकुळां आंखून घेतात. वाटकुळाचे मध्य रेगेसावन एक समांतर रेग काडत. हिका नेमरेग म्हण्टात.
ह्या खेळांत दोन पंगड वांटो घेतात. दर एके वटेन 5 – 10 खेळगडे आसतात. एका पंगडांतले खेळगडे पेल्ल मारून लगोऱ्यांची माळ फोडटात आनी ती पडटकच परत लगोऱ्यो मांडपाचो यत्न करतात. हांकां खेळपी वा रचपी म्हण्टात. नेमरेगेचे आलतडीन उबे रावन पेल्ल मारपाचो आसता. दुसरो वटेनचे खेळगडे मुखावयले वटेन ल्हान वाटकुळाच्या भायर उबे रावन पेल्ल जिखपाचो यत्न करतात. पेल्ल लगोरेक लागनासतना जमनीर पडून वयर वता तेन्ना सकयल पडचे आदीं तो जिखल्यार पेल्ल मारपी गडी बाद जाता. पेल्ल जिखलोना जाल्यार दर एकल्यावतीन तीन खेपे मारूंक मेळटा. लगोऱ्यो पड नासतना लेगीत सगळ्यांचें पेल्ल मारून जातकच डाव पुराय जाता.
खेळपी पक्षांतल्या खेळगडयान पेल्ल मारून लगोऱ्यो उडयतकच विरोधी गटांतले खेळगडे सगळ्यो लगोऱ्यो धाकट्या वाटकुळाभितरूच पातळावन घालतात. पूण खेळगडे सगळ्यो लगोऱ्यो परत मांडचेआदीं एकेच फावटीं हें काम करूंक मेळटा. खेळपी खेळगडे पडिल्ल्यो लगोऱ्यो मांडून दवरता आसतना दुसऱ्या पक्षांतलो एक खेळगडो पेल्ल काडून धाकट्या वाटकुळांत उबो रावन लगोऱ्यो मांडप्यांमदीं कोणाचेरूय तो पेल्ल मारता. तो पेल्ल जमनीक लागनासतना लगोऱ्यो मांडप्यांमदल्या कोणाच्याय आंगाक लागल्यार जाच्या नेमाक लागून लगोऱ्यो पडटात तो गडी बाद जाता. उपरांत दुसरो खेळगडो पेल्ल मारता.
लगोऱ्यो उडोवपी गटान लगोऱ्यो उडयतकच पेल्लाक हात लावपाचो नासता. तेचपरी व्हडल्या वाटकुळा भायर वचपाचें नासता. तशें केल्यार तो गडो बाद थारता. विरोधी गटांतल्या खेळगड्यांनी मारिल्लो पेल्ल चुकयत तांणी लगोऱ्यो मांडपाच्यो आसतात. ह्यो लगोऱ्यो रचून जाल्यो म्हण्टकच डाव पुराय जाता.
डाव सुरू करतना खेळपी वाटकुळाच्या अर्द्या भागांत उबे रावतात आनी झेलपी दुसऱ्या अर्द्या भागांत उबे रावतात. लगोऱ्यो पडसर वा डाव सोंपेमेरेन खेळगड्यांनी मुखावयले वटेनच्या अर्द वाटकुळांत पालव घालपाचें नासता. लगोऱ्यो पडटकच मात त्यो
