मातृका आसा, ती हीच आसुये.
दर वर्सा वैशाख शुध्द पंचमीक शिरगांवां व्हड जात्रा जाता. पुराय गोंय तशेंच गोंयाभायल्यानूच विंगड विंगड जातीजमातींचे लोक हे परंपरीक जात्रेचे वांटेकार जातात. हे जात्राचें खाशेलेपण म्हळ्यार होमखण. जात्रेचे रातीं देवळा भोंवतणीं आशिल्ल्या एका वडाच्या झाडापोंदा व्हड होमखण पेटयतात आनी हे देवीचे भक्त जांकां ‘धोण’ अशें म्हण्टात, ते त्या पेटट्या होमखणांतल्या रसरशिल्ल्या इंगळ्या वयल्यान देवी फाटल्यान चलत वतात. पवित्र धोणांक कांयच त्रास जायना, पूण धोणाकडल्यान चूक जाल्ली आसत जाल्यार मात ताचे पांय भाजतात, अशें मानतात. हें एक जागृत देवस्थान अशी लोकांची भावना आसा. ज्या वडाच्या रुखातळा होमखण पेटयतात त्या रुखाचें एक लेगीत पान बावना, वा सुकना अशें सांगतात. तशेंच देवीक गाराणें घालून होमखणांत उडयल्लें देवीच्या कळसावयलें फुलूय जळना, पूण जर जळ्ळें जाल्यार देवीचें रागणें पडलां, अशें समजून गाराणें बी हेर विधी करतात. गोंयांत लयरायेची जात्रा ही एक नामनेची बी हेर विधी करतात. गोंयांत लयरायेची जात्रा ही एक नामनेची जात्रा जावन आसा.
-कों. वि. सं. मं.
पूरक नोंद : ‘धोंड’
ललित कला अकादेमी : भारतीय संस्कृताय आनी कलांची परंपरा हांचें जतन आनी संवर्धन जावंचें म्हणून केंद्र शासनान निर्माण केल्ली एक राश्ट्रीय पांवडयावयली स्वायत्त संस्था. ललित कला अकादेमी हे संस्थेची स्थापना ऑगस्ट 1954 त जाली. चित्रकला, शिल्पकला, वास्तुकला आनी हेर कनिश्ठल उपयोजीत कला हांचो अभ्यास, संशोधन, प्रसार, कलाशिक्षण दिवपी संस्थांक उत्तेजन आनी अर्थीक आदार दिवपी हीं कार्यां हे अकादमीच्या वतीन करतात. हांचे भायर राश्ट्रीय स्तराचेर वर्सुकी प्रदर्शनां भरोवप, आंतरराश्ट्रीय प्रदर्शनां आयोजीत करप, कलेविशींचें साहित्य प्रकाशीत करप, कार्यशाळा, परिसंवाद घेवप, पुरस्कार दिवप हीं कामां ही संस्था करता.
अकादेमीचो कारभार पळोवपाखातीर दर पांच वर्सांतल्यान एक फावट सर्वसादारण परिशदेची (जनरल काउन्सिल) नेमणूक करतात. पुराय देशांतले कलाकार मतदानाच्या आदारान वांगडयांच्यो नेमणुको जातात. तांचो एक थारायल्लो आंकडो आसा. तेभायर खास निमंत्रीत केल्ले कांय नांवाजते कलाकार तशेंच राज्यांनी धाडिल्ले आपले प्रतिनिधी, राश्ट्रीय संग्रहालय, ‘नॅशनल गॅलरी ऑफ मॉडर्न आर्ट’, केंद्र शासनाचो संस्कृतीक विभाग हांणी धाडिल्ले प्रतिनिधी हांचो सर्वसादारण परिशदेंत आस्पाव जाता. अकादेमीच्या अध्यक्षाची नेमणूक राष्ट्रपतीकडल्यान जाता आनी ताची मुजत फकत पांच वर्सांची आसता. कार्यभाराप्रमाण सर्वसादारण परिशद वेगवेगळ्यो उपसमित्यो नेमता. नेमांप्रमाण परिशद आनी उपसमित्यो हांच्यो सभा भरतात. हे संस्थेचें कार्यालय रवींद्र भवन, नवी दिल्ली हे सुवातेर आसून, तातूंत ग्रंथालय, कला प्रदर्शनांखातीर दालनां, कलासंग्रह हांचो आस्पाव जाता.
ललित कला अकादेमीच्या ग्रंथालयांत अस्तंती कला आनी भारतीय कला हे संबंदीं सगळे साहित्य उपलब्ध आसता. तेभायर ललित कलां कंटॅम्पररी (इंग्लीश) आनी ललितकला – समकालीन (हिंदी) ललितकला हीं नेमाळी नेमान उजवाड येतात. दर वर्सा कलासंवत् हे पुस्तिकेंतल्यान वर्सभर जाल्ल्यो कलाक्षेत्रांतल्यो म्हत्वाच्यो घडणुको आनी कार्य हांचो नियाळ घेतात. हे भायर कलाविशयक साहित्य, समकालीन चित्रकार – शिल्पकार हांच्या चरित्रांचेर आनी कला कारकीर्दीविशीं छापिल्ले चित्र संग्रह आनी म्हत्वाच्या चित्रकारांच्या चित्रांच्यो प्रतिकृती उजवाडायतात. दर वर्सा जानेवारींत संस्थेवतीन राश्ट्रीय कला प्रदर्शन भरता. सगळ्या भारतांतल्यान येवपी हजारभर कलाकृतींतल्यान गुणसंपन्न कलाकृतींची कांटेकोर रितीन निवड करतात. तातुंतल्या 10 उत्कृश्ट कलाकृतींक दर एकीं 10 हजार रुपयांचीं इनामां दितात. हाचेभायर आनीक एक म्हत्वाची गजाल म्हळ्यार दर तीन वर्सांनी हे संस्थेवतीन ‘ट्राएनियल’ हें तीन वर्सुकी आंतरराश्ट्रीय कला प्रदर्शन भरता. संवसारांतले खूबशे देश ह्या प्रदर्शनाखातीर निवडक कलाकृती धाडटात. उत्कृश्ट कलाकृतींची निवड करपाखातीर आंतरराश्ट्रीय परिक्षक समिती नेमल्ली आसता आनी उत्कृश्ट कलाकृतींक दर एकल्याक पन्नास हजार रुपयांचें इनाम दितात. दर एका देशाचो स्वतंत्र विभाग ह्या प्रदर्शनांत मांडटात. तेच वांगडा भारताच्या दालनांत वेंचीक भारतीय कलाकारांच्यो शिल्पकृती आनी चित्रां प्रदर्शीत करतात. ह्या आंतरराश्ट्रीय प्रदर्शनाक जोडून ‘कला मेळा’ हें सगळ्या कलाकारांक प्रवेश आशिल्लें प्रदर्शन भरता.
हे भायर संस्थेची स्वताची कार्यशाळा दिल्ली कलकादेवी रस्त्यार आसून आठ स्वतंत्र चित्रशाळा आनी चार भौशीक कार्यशाळा आसात. हांचेमदली स्वतंत्र चित्रशाळा प्रथितयश कलाकाराखातीर आसून सामुहिक कार्यशाळा मृत्पात्री, शिल्पकला आनी मुद्रानिर्मिती ह्या कलाक्षेत्रांनी काम करपी विद्यार्थ्याखातीर आनी कलाकारांखातीर उक्त्यो आसात. संस्थेवतीन चित्रकला, शिल्प आनी मुद्रानिर्मिती ह्या विशयांनी काम करपी आसात. दर म्हयन्याक एक हजार रुपयांच्यो पांच संशोधन शिश्यवृत्यो कलाक्षेत्रांतल्या पदवीधर विद्यार्थ्यांक दर वर्सा दितात. हे कार्याशाळेचो प्रयोग फळादीक जाल्ल्यान अकादेमीन विभागी केंद्रांची येवजण आंखली. हे येवजणे अंतर्गत चेन्नय, लखनौ, कलकत्याक अनुक्रमान 1987, 1983 आनी 1984 कार्याशाळा बांदल्यो. 1987 वर्सा भुवनेश्र्वराक ‘राष्ट्रीय कला केंद्र’ ह्या नांवान अशो कार्यशाळा कार्यान्वीत केल्यो. केंद्रांची देखरेख, वेवस्थापन आनी संयोजन अकादेमीकडल्यान जाता.
-कों. वि. सं. मं.
