जोगेश्र्वरी, मंड्श्र्वर, पातळेश्र्वर, आंबेजोगाई, घारापूरी, (महाराष्ट्र) बादजामी, (कर्नाटक), महाबलीपूर (तमीळनाडू), उडयगिरी (मध्यप्रदेश) आदी सुवातींनी दिसून येतात. ह्या सगळ्या ंमदीं कलात्मकतेचे नदरेन वेरुळची लेणी खाशेलीं जावन आसात. हातूंत शैव, वैश्णवपंथाकडेन संबंदीत बरींच शिल्पां आसात.
मध्य प्रदेशांतलो भिलसा शारालागसार फदयगिरी हांगा वट्ट वीस लेणीं आसात. तातूंत दोन जैन गुहा आसून उरलेली हिंदू धर्माकडेन संबंदीत आसात. कर्नाटकांतल्या बदामी (विजापूर जिल्हो) लागींच्या दोंगरात चार लेणी आसात. तातूंतलें एक शैव आनी जैन देवळां आसून उरलेली दोन लेणीं वैश्णव आसात. म्हाराष्ट्रांत वेरुळाभायर मंुबयलागसार जोगेश्र्वरी आनी घारापुरी हांगा हिंदू गुहा आसात. हिंदू लोण्याभशेन जैन लेण्यांचे प्रमाणूय भारतांत कमी आसा. ही लेणां मुखेल करुन ओरिसांतले भुव्नेश्र्वरलागसरच्या उदयगिरी खंडगिरी तशेंच सर्नटकांतल्या एहोळे , बादामी, (विजयापूर- जिल्हो) आनी म्हाराष्ट्रांतले चांदवड, अंकाई- टमकाई ( नाशिक जिल्हो), आंबेजोगई, धाराशिव (उस्मानाबाद जिल्हो), वेरुळ (ओरंगाबाद जिल्हो) हांगा मेळटात. मराठवाड्यांतल्या आंबेजोगाई आनी धाराशिव हांगा हिंदू, जैन लेणीं आसून हातुंतली हिंदूलेणी उस्मानाबाद शारालागी लागीं लागी ५ किमीचेर आसून ताका चामर लेणी म्हणून वळखतात. बौध्द लेणी हीनयान आनी महायान ह्या दोनूय पंथांची आसून तांचेमदलें खाशेलेपण उक्तें जाता. सुरवेच्या कालखंडात कोरांतिल्ली ढांक, जुनागढ, (गुदरात), भाजे, कोंडणे, पितळखोरे, अंजिठ, बेडसे, कार्ले, नाशिक हांगाची लेणीं हीनयान पंथाचीं आसात.महायान पंथाचे मुणयारीपण करपी शिल्पशैली आशिल्ली लेणी वाघ (मध्यप्रदेश), अजिंठ, वेरुळश औरंगाबाद, कान्हेरी, पन्हाले, काजी आदी सुावतींचेर आसात. वाघ लेणा्यांतल्या विहारांत बुध्द मूर्तीचे बदला स्तूप आशिल्ल्यान कांयजाण ते हीनयान पंथीयाचे आयुंये, अशें मत उक्तायतात. तरीय हे सुवातीचेर दोनूय पंथीयांचो राबितो आसुंये अशें थंयच्या अवशिश्ट शिल्पशैली दिसून येता. अजिंठ्या फाटोफाट हांगासरलीं वण्टी चित्रां प्रसिध्द आसात.
वास्तुशास्त्राचे नदरेन बौध्द लेण्याचें तीन मुखेल प्रकार जातात - (१) स्तूप, (२) विहार आनी (३) चैत्यगृह
लेणीं महाराष्ट्राच्या सगळ्या वाठरांत दिसून येतात. अस्तंत वाठारांत राजपुरीचे खाडयेलागसार कुडा आनी म्हाड , पन्हाळे काजी (रत्नागिरी जिल्हो) आनी ठाणे लागसार कान्हेरी हांगा ती आसात. मध्य वाठरांत पितळखोरे, नाशिक, जुन्नर कोंडणे, भाजे, बेडसा, कार्ले कराड आदी सुवातांचेर ही लेणीं आसात.
ह्या लेण्यांवयल्यान आनी तातुंतल्या लेखांवयल्यान भारताचे राजकीय, समाजीक, धर्मीक आनी संस्कृतीक परिस्थीतीचेर उजवाड पडटा. लेण्यांतल्या बऱ्याच्शा लेखांनी त्यावेळावयले राजे आनी तांच्यो कारकिर्दी हांचे उल्लेख आसात. हाचेवयल्यान राजकीय घोडामोडी आनी त्या वेळावयली अर्थीक स्थिती हाचीय कल्पना येता. पुर्विल्ल्या काळांत ल भरतांत स्थापत्याची उत्क्रांती कसी जायत गेली हेंय कळटा. स्थापत्याप्रमाण शिल्पकला आनी चित्रकला हीय कशी उत्करांत जायत गेलीहेंय कळून येता. ह्या शिल्पचित्रांत भेस, अलंकार आनी कशेरचनेचे विंगड विंगड नमुनेय पळोवंक मेळटा.
- कों.वि.सं.मं.
लेनिन, न्यिकलाय (जल्म २२ एप्रिल १७८०, सिमीबर्स्क (विद्यामान उल्यनफस्क, मरण २१ जानेवारी १९२४, गाॅर्की, माॅस्को)
व्हड मार्क्सवादी विचारवंत आनी रशियांतलो १९१७ च्या आॅक्टोबर (बोलशेव्हीक) क्रांतीचो मुखेल सूत्रधार. ताचे मूळ नांव व्हलाद्यीभिर इल्यिच उलयानफस्क. सायबिरीयांत द्य्ददपारींत आसतना तो गुपितपणान पक्षकार्य करतालो. तेन्ना ताणें १९०१त लेनीन हें टोपण नांव धारण केलें. फुडें ह्याच नावांन ताका वळखुपांक लागले. ताच्या बापायचे वृनांव इल्या निकोेलायीव्हिच आनी आवयचे नांव मारिया. लेनिन हो तांच्या स भुरग्यांतलो तिसरो भुरगो. तांचें उल्यानोव्ह घराणें सुसंस्कृत आनी सुशिक्षित आशिल्लें. आनी सगळीं भुरगीं चड कमी प्रमाणांत झारशाङी विरुध्दाच्या लठ्यांत सहभागी जाल्लींम. लेनिनाचो बापूय पयली शिक्षक आशिल्लो मागीर तो शिक्षण खात्यांत अधिकारी जालो. १८८६ त ताका मरण आयलें. १८८७त लेनिनाचो व्हडलो भाव अलेक्झांडाराक तिसरो अलेक्झांडर झाराक मारपाचो कट केल्ल्याच्या आरोपावयल्यान अटक करुन मरण ख्यास्त दिली.हांचो ळएVइVआचअयआ णVआचएऱ खूब परीणाम जालो. ह्याचवेळार लेनिनान सगळ्यांत चड गूण मेलोवन शालेय शिक्षण पुराय केल्ल्याची पदवी मेळयली आनी कझान विद्यापिठांत कायद्याच्या अभ्यासाकातीर प्रवेश घेतलो. (१८८७). विद्यार्थ्यांच्या निदर्शनांत वांटो घेतिल्ल्याच्या आरोपावयल्यान ताका धरलो आनी विद्यापिठांतल्यान धांवडावन घालो. तशेंच कझानांतल्यालय ताका हद्दपार केलो. फुडें ताका कझानाक येवपाची परवानगी मेळ्ळी पूण विद्यापीठांत मात प्रवेश दिलो ना. (१८८८). १८८८ पसून ताणें मार्क्सवादाच्या अभ्यासाक सुरवात केली. न्यिचायफ, ब्यल्यिनस्क, हेर्टसन, चर्नीशेफरकाचयई, प्यिसरयिव प्रभुतिच्या लेखनाचो ताचेर परिणाम जालो. १८९०त ताणें कम्युनिटी मॅनिफेस्टोचें रशियन भाशेंत भाशांतर केलें. ह्या काळापासून ताच्या क्रांतीकार राजकीय कार्याची सुरवात जाली. त्या कालांत रशियेंत नारोदानिकीा (populist) ह्या नांवान क्रांतीकारकांचे अराज्यवादी विचारंचे गट
