सोडयतात.
ह्या लोकांक फकत मामेभयणी कडेन लग्न करूंक मेळटा. आतेभयणीकडे वा मावसभयणीकडे लग्न जावंक मेळना. सादारणपणान चल्यचो बापूय चलयेक मध्यस्थाकडल्यान मागणी घालता. तांच्यांत पत्रिका पळोवन वा नक्षत्र पळोवन लग्न थारायतात. ब्राह्मण पुरोयत लग्नाचो मूर्त काडून दिता. लग्न थारतकच साकरपुडो जाता. लग्नांत देवक बसोवप, न्हव-याक व्हकलेगेर व्हरप, सिमांतपुजा, कन्यादान, रुखवत, साडो, सप्तपदी हे लग्नांतले मुखेल विधी आसात.लग्नाच्या वेळार न्हवरो-व्हंकलेक कोंड्याचे शिल्ल्यार वा व्हंकले पाटार आनी न्हव-याक दोरयेच्या पिळ्यार उबीं करतात. सप्तपदी हो तांच्या लग्नांतलो म्हत्वाचो विधी आसा. लग्नाआदीं चलयेचो जातींतल्या मनशाकडे संबंद आयल्यार ताचेकडेनच तिचें लग्न लायतात. तेखातीर अशा मनशांक कांय प्रायश्र्चीत घेवचें पडटा आनी पंचायतीक दंड भरून जेवण दिवचें पडटा अशा मनशाक कडू वा अकरमासे समजतात. तांच्यांत विधवेचें लग्न खंयच्याय म्हयन्यांत वद्दय पक्षांतच जाता.
हे लोक मडीं पुरतात वा लासतात. मनीस मरतकच रोखडेंच ताका हून उदकान न्हाणयतात, नव्या कपड्यांत गुठलायतात आनीक तिरडेचेर दवरतात. सवाशीण बायल मेल्यार तिका नवी साडी न्हेसोवन कपलभर कुकूम फासतात. मसंडेच्या अर्दे वाटेर तिरडी सकयल दवरून त्या जाग्यार एक लाडू आनी पयसो दवरतात. मसंडेंत मडें सरणाचेर दवरतकच ताचो उत्तराधिकारी न्हाता आनी आपलें वस्त्र भिजोवन तें मड्याच्या तेंडांत पिळटा. उपरांत तो सरणाक उजो लायता. तिस-या दिसा मड्याच्यो अस्ती आनी गोबोर एकठांय करतात आनी त्या जाग्यार गोमूत आनी शिताडो घासतात. धाव्या दिसा दशपिंडी आनी तेराव्या दिसा श्राध्द वाडटात. चवदाव्या दिसा मेल्लो दादलो वा बायल आसल्यार तेप्रमाण एके बायलेक वा दादल्याक जेवपाक वाडटात. हेचभशेन ते दर वर्सा तेच बायलेक वा त्याच दादल्याक जावपाक आपयतात.
लोणारी शब्दांतलो लोण = मीठ हाचेवयल्यान ह्या लोकांचो पारंपारीक वेवसाय मीठ तयार करपाचो आसुयें.बेळगांव जिल्ह्यांतले लोणारी अजुनय होच धंदो करतात.पूण सद्द्याच्या काळांत बरेचशे लोणारी चुनो आनी कोळसो तयार करतात. कांय लोक शेतकार आसून कांय जाण कश्टांचेंय काम करतात. हे लोक बोकड्यो, मेंढरां हांचें मांस तशेंच नुस्तें खातात. काळाप्रमाण लोणारी लोकांमदींय आतां जायते बदल जाल्यात.
- कों. वि. सं. मं.
लोणी: दुदापसून धंय, साय, धंयापसून ताक आनी ताकापासून लोणी कयार जाता. लोणी हो एक स्निग्ध, तेलकट जिन्नस. दुदाचे सायीपसून जाल्लो हो धर्तरेच्या जन्मासावनच, परमेश्र्वरान जेन्ना गोरवांक जन्माक घालें तेन्नापासून पुराण काळासावन लोणाचो उल्लेख सगळेकडेन आयला. दुदावयली साय एकठांय करून, तांतूत म्होंवण (विरजण)घालून तें चाळटकच ताचेर लोणी उफेता.
विरजण (म्होंवण) करपाची पद्दत म्हळ्यार - दूद विटकळावप. इल्ल्याशा दुदांत लिंबाचे दोन थेंब घालप आनी दूद विटकळावप आनी १ दीस - रात तें दुस-या दुदा-सायेंत घालप म्हण्टकच विरजण तयार जाता. लोणी खतखतायलें कीं तूप जाता.
लोणी हो आदीमानवान सोदून काडिल्ल्या हेर जिनसां भितल्लो एक जिन्नस. पुराय - महाभारत काळासावन हो जिन्नस आयकूंक मेळटा. दूद विटकळलें आसतलें, तें हालयतकच घडये लोणी वयर उफेलें आसतलें. तें रुचीक लागता म्हणून कळटकच तांणी तसो प्रयोग करून पळेला जातलो. अरळ म्होंवाळ कशें लोणी सगळ्यांक प्रिय जालां जातलें. कृष्ण लिपचोरयां लोणी खातालो, हाचो उल्लेख पुराण - महाभारतांत जंयथंय आयला.
'लोणी' हो सगळ्या संवसारभर आशिल्लो जिन्नस. गाय, म्हशी, बोकड्यो, संवसाराचेर सगळेकडेन आसात. जंय ही दूद दिवपी गोरवां चड थंय दूद लोणी - तूप सारकिल्ले जिन्नस चड. गांवा गांवांनी तर, ताचेर आदारूनच दुदापसून तयार जावपी जिन्नस, दूदपेडे, बर्फी, कुंदो, हेर वस्तू, तूप - बी हांचो वेपार - व्यवसाय चलता. गांवागांवांनी हे जिन्नस तयार करतात आनी शारांनी ताचो पुरवठो करतात.
तयार करपाची पद्दत दुदाची साय काडून, तातूंत विरजण घालतात. सायीसकट विरजण घालून धंय करतात. तें दुस-या दिसा चाळ्ळें म्हणजे तातुंतल्यान लोणी भायर सरता. पसलीमं तेंपार लांकडाचे रवीन धंय - ताक चाळटाले, आतां तरेकवार मिक्सरा सारकिल्लीं माखनां आयल्यांत. गांवगि-या वाठारांनी धंय मातयेच्या मडक्यांनी घालून, रवयेक दोरी बांदून चाळटात.
चडशा व्हडल्या शारांनी पाकलोणी, भाकरी - लोणी हें खाण आतां मुखेल खाण जालां. देखून तें पाव - चपाती सारकिल्ल्या जिनसांक लावन खातात. लोणी जिवाक घटसाण हाडटा. धर्मीक कार्यावळीवेळार लोणयापसून केल्लें तूप वापरतात. ताचेबगर अन्न - शुध्दी जायना. अशें शास्त्रांत मानतात. धर्मीक ग्रंथांनी तर लोणयाची खूब तुस्त केल्या. आयुर्वेदिक वखदांनींय हो जिन्नस वापरतात. लोणी कातीक लावपाखातीरय वापरतात. थंडेच्या दिसांनी ओंठ फुट्टात म्हूण ओंठाक लोणी लायतात. लोणयांत खूबशे वखदी गूण आसात. पुराण - महाभारत काळासावन, जायत्या कथांनी कृष्ण लोणयाक कसो पिसो जातालो आनी मस्ती करतालो तें वाचपाक मेळटा. धर्मीक ग्रंथांनी लोणयाचें म्हत्व खूब तरांनी सांगलां. संवसाराचेर चडांतचड लोणी न्युझिलंड, ऑस्ट्रेलिया, डेन्मार्क ह्या देशांतल्यान निर्यात जाता. भारतांत लोणयापरस तूप चड खातात.
- सुधा सु. आमोणकर
