इ.स. ४०० च्या सुमाराक नालंदा विद्यापिठाची स्थापना जावन उपरांत संवसारभर ताका नामना मेळ्ळी. ह्या विद्यापिठांत सुमार धा हजार विद्यार्थी आसले. तांकां उपेगी पडपी व्हड ग्रंथसंग्रहालय थंय आसलें. इ.स. चवथ्या शेंकड्यांत फाहियान आनी सातव्या शेंकड्यांत युआन च्वांग चिनी भोंवडेकार बौध्द धर्माच्या अध्ययनाखातीर नालंदा विद्यापिठांत राविल्ले. तांणी ह्या विद्यापिठाच्या वाचपघराचें सविस्तर वर्णन केल्लें आसा. मौर्याउपरांत आयिल्ल्या गुप्त घराण्यानय बौध्द विद्यापिठांचें विकास कार्य चालूच दवरलें. बौध्द भिक्षुक आनी विद्यार्थ्यांखातीर तांणी स्तूप, दिवाणखाणे आनी सभाघरां बांदलीं. वाचपघर विभागाक धर्मगंज अशें नांव दवरून रत्नसागर, रत्नोदधी आनी रत्नरंजक ह्या तीन इमारतींनी ग्रंथसंग्रह दवरिल्लो. हाचेवयल्यान त्या वाचपघरांचें म्हत्व आनी व्यैाप्ती स्पश्ट जाता. तातुंतले ग्रंथ ताडपत्रांचेर बरयल्ले. प्राचीन भारतांत नालंदाप्रमाण वल्लभी, तक्षशिला, विक्रमशिला, ओंदतपुरी, म्थिला आनी वाराणसी शारांतल्या विद्यापिठांचीय वाचपघरां प्रसिद्द आसलीं. दक्षिण भारतांत कृष्णा न्हंयेचे देगेर आशिल्ल्या बौध्द क्षेत्रांतलें नागार्जुन विद्यापीठ तसातव्या शेंकड्यांमेरेन प्रसिद्द आसलें. थंयचे एके पांच माळयेचे इमारतींत ग्रंथसंग्रह दवरिल्लो. त्या वाचपघरांत बौध्द धर्मावयले खूब ग्रंथ आसले. भारताखेरीज चीनी, ब्रह्मदेश (मियानमार ) आनी श्रीलंकेसावन विव्दान अभ्यासक ह्या ग्रंथालयांक भेट दिताले.
मुसलमानाच्या शेकापयलीं भारतांत शिक्षणसंस्था मुखेलपणान राजाच्या आलाशिऱ्यानच चलताल्यो. त्या संस्थांचें स्वतंत्र वाचपघर आसतालें आनी राजान नेमून दिल्लो ग्रंथपाल ताचेर देखरेख दवरतालो. तेराव्या आनी चौदाव्या शेंकड्यांत भारतांत खलजी आनी तुघलक घराण्याचो शेक चलतालो. त्या दर एका राजाचें स्वतंत्र वाचपघर आसलें. मध्यकाळांत कागद खूब उणे आनी म्हारक आशिल्ल्यान भारतांत मुखेलपणान भूर्जपत्र आनी चामडें हींच ग्रंथलेखाचीं माध्यमां आशिल्लीं. चडशा मोगल बादशहांनी आपआपलें स्वतंत्र वाचपघर बाळगिल्लें. बादशहा अकबरान आपल्या ग्रंथसंग्रहांत भर घाली आनी राजपाटणांतल्या हेर वाचपघरांची देखरेख करपाखातीर एक संवतंत्र खातें निर्माण केलें. नझीम हो त्या खात्याचो मुखेली आसलो. इतिहासकार विंसेट स्मिथाच्या म्हणण्याप्रमाण अकबरान मरण आयिल्लें तेन्ना ताच्या वाचपघरांत २४,००० ग्रंथ आशिल्ले. उपरांत मराठे, राजपूत आनी मपसलमान राजांनी आपआपलीं वाचपघरां उबारिल्लीं. सतराव्या शेंकड्यांत तंजावर शारांत स्थापन जाल्लें सरस्वती महाल वाचपघर हें भारतांत सद्या अस्तित्वांत आशिल्लें सगळ्यांत प्राचीन वाचपघर. सोळाव्या शेंकड्यांत भारतांत मुद्रणकलेचो प्रवेश जालो. पूण त्या काळांत ताचो व्हडलसो प्रसार जावंक नाशिल्ल्यान चडशीं पुस्तकां हस्तलिखीत स्वरुपांतच आशिल्लीं. एका पुस्तकाच्यो साबार प्रती तयार करपाक लागपी वेळ आनी पयसो हाका लागून सामान्य मनशाक ग्रंथसंग्रह करपाक शक्य नाशिल्लें. राजांखेरीज तांचे सरदार, पंडित, कवी, संत, शास्त्री, किर्तनकार हेच लोक ग्रंथसंग्रह करताले.
भारतांत ब्रिटीश सत्ता आयल्याउपरांत तांचे प्रेरणेन आनी उत्तेजनान भारतांत वाचपघरांची स्थापना नेटान जावपाक लागली. आर्वाचीन काळांत भारतांतलें सगळ्यांत पयलें वाचपघर स्थापन करपाचो मान युरोपी किरिस्तांव धर्मोपदेशकांक वता. सोसायटी फॅार प्रामोशन ऑफ क्रिस्टीयन नॅालेज हे १६९८ च स्थापन जाल्ले संस्थेन मद्रास आनी बंगालांत वाचपघरांची स्थापना करपाचो व्हड वावर केलो. १७८४ त कलकत्ता शारांत अस्तंती आनी उदेंती पंडितांनी एकठांय येवन एशियाटीक सोसायटीची स्थापना केली. हे संस्थेच्या वाचपघरांत संस्कृत, अरबी, इटालियन, नेपाळी आनी हेर भाशेतल्या दुर्मिळ ग्रंथ आनी हातबरपां जमा केल्लीं. भारतांतलें पयलें भौशिक वाचपघर १८३५ त कांय खाडगी व्यक्तींनी एकठांय येवन कलकत्ता पब्लिक लायब्ररी नांवान स्थापीत केलें. ह्या काळांतली हेर म्हत्वाचीं वाचपघरां अशीं - कलकत्ता संस्कृत कॅालेज (१८३४), रुकडी एंजिनिअरींग कॅालेज वाचपघर (१८४७), जिऑलॅाजिकल सर्व्हे ऑफ इंडिया (१८५१), कलकत्ता विद्यापिठ वाचपघर (१८५७), अलाहाबाद पब्लिक लायब्ररी (१८९१), आनी कोन्नेमारा पब्लीक लायब्ररी, मद्रास (१८९६).
विसाव्या शेंकड्याच्या पयल्या दसकांत बडोदे संस्थानांत भौशिक वाचपघर सुरू केलें. भारताक स्वातंत्र्य मेळ्ळ्या उपरांत १९४८ त कलकत्त्याक राश्ट्रींय वाचपघराची सेथापना केली. उपरांत विद्यापीठ अनुदान मंढळाच्या आदारान राज्यांत विद्यापीठ वाचपघरांती नव्यान स्थापना जावपाक लागली. १९५८ त राश्ट्रीय ग्रंथसूची तयार जावन, देशांतल्या दर एका राज्यांत वाचपघराची स्थापना जाली. उपरांत वाचपघराविशीं चड म्हायती उजवाडा येवन तातूंत खूब सुदारणा जाली. १९५० त युनेस्कोच्या आदारान भारत सरकारान दिल्लींत अद्ययावत आनी आदर्श अशा प्रायोगीक वाचपघराची स्थापना केली. ह्या वाचपघरांत सगळ्यांक मुक्तप्रवेश आसा. भारत सरकारान युनेस्कोच्याच आदारान इंडियन नॅशनल सायंटिफीक डॅाक्युमेंटेशन सेंटर हे संस्थेची १९५२ त स्थापना केल्ल्यान वाचपघर क्षेत्रांत आनीक भर पडली.
वाचपघरांचे मालकीप्रमाण, ताच्या खाशेल्या उपेगाप्रमाण आनी पुस्तकांच्या स्वरुपाप्रमाण वाचपघरांचे वेगवेगळे प्रकार केल्ले आसात. शिक्षणीक, भौशिक आनी संशोधनात्मक हे वाचपघरांचे तीन मुखेल प्रकार. वाचूंक येता अशा भुरग्यांखातीर आसपी वाचपघरां, शाळा, म्हाविद्यालयां आनी विद्यापिठांच्या वाचपघरांच्यो शिक्षणीक वाचपघरांत आस्पाव जाता. समाजांतल्या सगळ्या थरांच्या लोकांक उपेगी पडटा तें भौशिक वाचपघर. शासकीय खात्याचीं वाचपघरांचो आस्पाव संशोधन
