हाडलो. १९११ च्या अदमासाक कॅरिअर हाणें हवा आनी उदकाची वाफ हांच्या मिश्रणाचे ऊश्मगतिकीय गुणधर्म अभ्यासून वातानुकूल शास्त्राची बुनयाद घाली. कापड विण्टना सूत तुटपाचें प्रणाण कमी करून कापडाच्या उत्पादनांत वाड आनी ताच्या दर्जांत सुदारणा जावपाक वातानुकूलनाचे भोव आदार मेळ्ळो. दुसऱ्या म्हाझुजाउपरांत रसायनीक प्रशीतकांचो सोद आनी यंत्रीक प्रशीतन धंद्यातली प्रगती हाकांलागून वातानुकूलनाक चालना मेळ्ळी.
फुडारिल्ल्या देशांनी नव्यो इमारती बांदतानाच वातानुकूलन करपाचे नदरेन सोयी केल्लयो आसतात. कांय उत्पादन मळांचेर, चडकरून इलेक्ट्रोनिक कारखान्यांत, कांय रसायन कारखान्यांत तशेंच रंगीत छपाईखातीर वातानुकूलन गरजेचें आसता. रुग्णालयांतलो शस्त्रक्रिया विभाग, ल्हान भुरग्यांचो विभाग, काळजाविकाराच्या रुग्णांचो विभाग अशा बऱ्याच विभागांनी हवेची नितळसाण, तापमान, आर्द्रता हांचें नियंत्रण करप गरजेचें आसता. विमानां, जहाजां, रेल्वे, सभाघरां, उपहारघरां आदी जाग्यांनी फुडारिल्ल्या देशांनी वातानुकूलन अभियांत्रिकी हो यंत्रीक अभियांत्रिकेचो एक म्हत्वाचो विभाग जाला. वातानुकूलनाच्या वापराप्रमाण मुखेलपणान दोन प्रकार करूं येतात - १) मनशाक सुखदायक अशी वातावरणनिर्मिती करपी सुखदायक वातानुकूलन, २) उद्देगीक प्रक्रियेखातीर योग्य वातावरण निर्माण करपी उद्देगीक वातानुकूलन. ऋतुमानाप्रमाण वापरपांत येवपी वातानुकूलनाचे तीन प्रकार आसात. १) गिमाळी वातानुकूलन. २) शियाळें वातानुकूलन. ३) मिक्स वातानुकूलन.
वातानुकूलन यंत्रणेचे प्रकार : मध्यवर्ती वातानुकूलन यंत्रणा, आवेश्टित (एकात्म) वातानुकूलन आनी स्वयंपूर्ण (जनेलाक बसोवपाचो) वातानुकूलक अशे वातानुकूलकाचे स्थूल मानान तीन प्रकार वापरतात.
सर्वसादारणपणान ४ टन (वराक १२,००० किलोकॅलरी) तांकीमेरेन स्वयंपूर्ण वातानुकूलक, ६.६ ते १५ टन (वराक २०,००० ते ४५,००० किकॅ.) तांकीमेरेन आवेश्यित वातानुकूलन आनी सुमार ४० टन (वराक १,२०,००० किकॅ.) परस चड तांकीच्या वातानुकूलन प्रकल्पाखातीर मध्यवर्ती वातानुकूलन यंत्रणा दाखयल्ली आसा.
हे आकृतींत दाखयल्ल्याप्रणाण वातानुकूलन प्रकल्पांत वातानुकूलीन जागेतले हवेंतली बरीच हवा परत वापरतात. वायुवीजनाखातीर लागपी हवा भायल्या वातावरणांतल्यान (१) ह्या प्रवेश मार्गांतल्यान घेतात. भायलो कोयर वा सवणीं भितर वोडचीं न्हय म्हणून ह्या मार्गाच्या तोंडाचेर जाळी बसयल्ली आसता आनी जाळयेचे भितर पड्ड्यांचें दार आसता. भितर येवपी हवेचें नियंत्रण पट्ट्यो कांय प्रमाणात वा पुराय बंद करून करपाक येता. बाह्य हवा - वाहिनी आनी परत येवपी हवेचें प्रमाण कमी - चड करपाक येता. भायली हवा आनी परत येवपी हवा हांचें मिश्रण (१) आनी (४) ह्या घटकांच्या मदीं आशिल्ल्या हवा मिश्रण कोठयेंत जाता हे हवेचें मिश्रण हवा - गाळणींतल्यान (४) धूल्लकणविरयत जाता. वातानुकूलीत जागेच्या उपेगाप्रमाण फाव ते तरेची गाळणी वापरतात. हवेचें सुरवातीचें तापन करपी पूर्वतापक (२) सगळ्याच यंत्रणांत लागता अशें ना. शिंयादिसांनी जर भायले हवेचें तापमान उदकाच्या गोठणबिंदूपरस सकयल गेलें जाल्यार पूर्वतापकाचो उपेग करतात. पूर्वतापकांत नळयांच्या वलयांमदल्यान वाफेचें आनी नळयांभायल्यान हवेचें अभिसरण जाता. जायते फावट पूर्वतापक फकत बाह्य हवा - वाहिनीमदींच बसयतात. ताचेउपरांत बाश्पाचें प्रमाण कमी करपी निराद्रीकारक साधनांतल्यान (५) हवा वता. वातानुकूलन संयंत्रांतलो हो म्हत्वाचो भाग आसा.
