अश्टछाप कविमंडळाचो प्रवर्तक.हाका गोस्वामी विठ्ठलनाथ अशेंय म्हण्टात.विठ्ठलनाथाचो जल्म काशीलागच्या चरणाद्री वा चुनारगढ नांवाच्या गांवांत शके १४३७ च्या पौष शुध्द नमीक जालो.सोरवातीचीं कांय वर्सां आवय बापायचो मोग मेळ्ळ्या उपरांत तो काशीचे विद्वान यती पंडित आनी मधुसूदन सरस्वती हांच्या म्ह-यांत विद्दाध्ययनाखातीर वचून रावलो.बुध्दीन हुशार आनी विनम्रवृत्ती हांच्या बळार पिरायेच्या पंदराव्या वर्साच तो वेद, शास्त्र,पुराण हांचें अध्ययन सोंपोवन प्रकांड पंडित जालो.भुरगेपणानसावन ताचें मन भक्तीकडेन ओड घेतालें.ताकालागून स्वसंप्रदायांतल्या तात्विक सिध्दांन्ताच्या वादचर्चेपरस ताका भागवतांतले कृष्णलीलेंत रंगून वचप चड मानवतालें.अभ्यास चालू आसताना ताचो तिर्थरूप वल्लभाचार्य निजधामाक गेल्लो.त्या आदीं थोडे दीस विठ्ठलनाथ आनी ताचो व्हडलो भाव गोपीनाथ बापायक मेळपाक गेल्लो,तेन्ना विठ्ठलनाथान बापायकडेन आपल्याक गुरूमंत्र दिवपाची विनंती केली.
तेन्ना वल्लभाचार्यान(बापायन)एका कागदाचेर साडेतीन श्र्लोक बरयले आनी तें कागद विठ्ठलनाथाक दिलें.त्या वेळार ताचो बापूय उलोवंक शकनासलो जांवये नाजाल्यार ताणें मौन धारण केल्लें जावंये.हेच श्र्लोक वल्लभसंप्रदायांत शिक्षासार्दत्रय श्र्लोक ह्या नांवांन नामनेक पावल्यात. वल्लभभाचार्याच्या निर्वाणा उपरांत विठ्ठलनाथान वल्लभाचार्याच्या अर्दकुट्या ग्रंथाक पुरायव रूप दिवपाचें काम आपणायलें आनी सगळ्यांत पयलीं ताणें अर्दकुटो अणुभाश्य ग्रंथ पुराय केलो.तत्वदीप नांवाचो निबन्धान्तर्गत भागवतार्थ नांवाच्या प्रकरणाचो विस्तार वल्लभाचार्यान तृतीय स्कंदा मेरेन केल्लो.विठ्ठलनाथान तो पंचस्कंधामेरेन करून ग्रंथ सोंपयलो.तेभायर ताणें सुबोधिनी,षोडशग्रंथ ह्या वल्लभचार्याच्या ब-याच ग्रंथांचेर टिका बरयल्यो आनी त्याच काळांत आपलो व्हडलो भाव गोपीनाथ हाका संप्रदायसंवृ्धनाच्या कामांत मोलाचो आदार आनी मार्गदर्शनय केलें.
इ.स. १५४२ त गोपीनाथान संवसार सोडल्याउपरांत वल्लभपंथाचीं मुखेल आचार्यपदाचीं सुत्रां विठ्ठलनाथाकडेन आयलीं.आचार्यपद आपणायल्या उपरांत तो आपल्या व्हडल्या भावाच्या पुन्यस्मृत्यर्थाखातीर सगळ्या कुटूंबासयत ब्रजयात्रेक गेलो.ह्यावेळार ताची कीर्त गोंडवनाची राणी दुर्गावती हिच्या कानार पडली.तिणें व्हडल्या भक्तिभावान विठ्ठलनाथाक गढमंडल हे राजधानीच्या गांवांत आपोवन तांचो व्हडलो सन्मान केलो आनी हे राणयेच्या आग्र्यावयल्यान सागरच्या पद्मावती नांवाचे चलयेकडेन विठ्ठलनाथान दुसरें लग्न केलें.ताची पयली बायल रुक्मिणी आनी तिचे स पूत ह्या वेळार ताच्या वांगडा आसले.फुडें पद्मावतीकय एक चलो जालो.ह्या सगळ्या कुटूंबासयत विठ्ठलनाथ मथुरेक रावपाक लागलो.पूण कांय दिसांनी गोंडवनाचेर अकबर बादशाहान तांचेर घुरी घाली.त्या वेळार जाल्ल्या झुजांत राणी दुर्गावती मेलि.हे घडणुकेन विठ्ठलनाथ खूब दुखावलो आनी हें दुख्ख विसरपाखातीर तो अडैल ह्या आपल्या गांवांत वचून रावलो.कांय दिसांनी तो परत मथुरेक परतलो.
गोस्वामी विठ्ठलनाथाचें सगळ्यांत म्हत्वाचें काम म्हळ्यार ताणें वल्लभसंप्रदायाचें केल्लें चिरेबंदी बांदप.वल्लभाचार्याचो तत्वविचार लोकांमेरेन पावोवपाखातीर ताणें पयलीं ताचेर टीका आनी भाश्यां बरयलीं.तत्वज्ञान हें सर्वसामान्यांक रुक्षचं दिसचें हें मतींत घेवन ताचे जोडयेक ताणें भगवद् भक्तीचे वेगवेगळे उपासनामार्ग निर्माण केले तेचपरीन भक्तिपर पदसाहित्याच्या निर्मितीकय प्रोत्साहन दलें.ताणें आपल्या लेखनान,वक्तृत्वान आनी व्यक्तिमत्वाच्या प्रभावान पुष्टिसंप्रदाय समृध्द करून लोकांमेरेन पावयलो.श्रीनाथाच्या देवळांत अष्टभोग,अष्टदर्शन अशो कांय नव्यो प्रथा ताणें सुरू केल्यो.तशेंच वर्सुकी उत्सव-महोत्सव सुरू केले.अष्टछाप कविमंडळाचें प्रवर्तन हें विठ्ठलनाथाचें दुसरें म्हत्वाचें कार्य.आपले चार आनी आपल्या बापायचे चार शिश्य अशे आठ भक्तकवी म्हूण ताणें अष्टछाप कवी नांवाचें एक कवी मंडळ सिध्द केलें.ह्या कवींनी रचिल्ल्यो गीतरचना श्रीनाथजीच्या सांप्रदायिक उपासनेंत गायतात.
विठ्ठलनाथाच्या नांवार एकूण ४६ ग्रंथांची वळेरी मेळटा.तातुंतले विद्वन्मंडन,भक्तनिर्णय,शृगाररसमंडन,भक्तिहंस,ललिताभंग अशे ल्हान-व्हड ग्रंथ चड नामनेचे आसात.ह्या ग्रंथांतल्यान ताची हुशारकाय आनी जनसामान्यांविशींची ओड दिसता.एकफावट श्रीनाथाचो मुखेल पुजारी कृष्णदास,हाका आपले पदवेचो गर्व जाल्ल्यान ताणें फकत विठ्ठलनाथाकूच श्रीनाथदेवळाचें दर्शन बंद केलें.तेन्ना विठ्ठलनाथाक जें दुख्ख जालें तें ताणें दर दिसा एक विज्ञप्ती बरोवन श्रीचरणी व्यक्त करपाक सुरवात केली.ताच्या विज्ञप्ति संग्रहा वयल्यान ताका श्रश्रनाथाच्या विरहाकलागून जाल्ल्या दुख्खाची कल्पना येता.वल्लभसंप्रदायांत विठ्ठलनाथाक कृष्णाचो अवतार आनी ताचो व्हडलो भाव गोपीनाथ हाका बलभद्राचो अवतार मानपाची प्रथा आसा.
विदर्भ:महाराष्ट्राचो एक प्रांत.विदर्भ हें नांव खूब पुर्विल्लें आसा.विदर्भ नांवाच्या राजान ह्या प्रदेशांत आर्यांची वसाहत स्थापन केल्ली
