ह्या गृह्यसुत्रांनी ताचो उल्लेख मेळटा.शबरस्वामी म्हण्टा,स्मर्यते च वैशपायन : सर्वशाखाध्यायी म्हळ्यार वैशंपायनान कृष्ण यजुर्वेदाच्या सगळ्या शाखांचें अध्ययन केल्लें,अशी स्मृती आसा.वैशंपायनान आपल्या शिश्यांक पुराय यजुर्वेदशाखांचें अध्यापनय केल्लें.पाणिनीन एक वैदिक गुरू म्हूण वैशंपायनाचो निर्देश केला.
व्यासमुनीच्या चार मुखेल वेदप्रवर्तक शिश्यांतलो वैशंपायन हो एक शिश्य आशिल्लो.ताका पुराय यजुर्वेदाचें ज्ञान प्राप्त जाल्लें असो उल्लेख पुराणांत खूबकडे मेळटा.
व्यासाकडल्या मेळिल्ल्या कृष्ण यजुर्वेदाच्यो बताणेम ८६ संहिता केल्यो आनी त्यो आपल्या ८६ शिश्यांक वांटल्यो.विष्णुपुराणाप्रमाण हो आंकडो २७ आसा.ताच्या ७५ शिश्यांनि कृष्ण यजुर्वेदाच्या प्रसाराचें कार्य केलें.
भुगोलीक भेदाप्रमाण ताची शिश्यपरंपरा उत्तर भारत,मध्य भारत आनी उदेंत भारत ह्या तीन विभागांनि काम करताली तेविशीं एक श्र्लोक आसा तो असो-
आलम्बिश्र्चरक:प्राचां पलङकमलावुभौ ।
ऋचाभारुणीताण्ड्याश्र्च मध्यमीयास्त्रयो परे ॥
श्यामायन उदोच्येषु उक्त: कठकलापिनो:॥
अर्थ - आलंबी,पलंग आनि कामली असे तीन चरण देशाच्या उदेंत भागांत, ऋचाभ, आरुणी आनी तांड्य हे चरण मध्य देशांत आणि श्यामायन,कठ आनी कलापी हे तीन चरण वउत्तर विभागांत वेदप्रसाराचें कार्य करताले.
कृष्ण यजुर्वेदाक उपरांत हें नांव पडलें तेविशीं एक कथा आसा ती अशी-वैशंपायनाचो याज्ञवल्क्य नांवाचो एक शिश्य आशिल्लो.ताकाय वैशंपायनान कृष्ण यजुर्वेद शिकयल्लो.पूण फुडें त्या दोगांयचें एकामेकाकडेन पटना जालें.वैशंपायनाक ताचें वर्तन आवडना जालें.तेन्ना ताणें आपणें शिकयल्लो कृष्ण यजुर्वेद,याज्ञवल्काकडेन परत मागलो.तें आयकून याज्ञवल्कान गुरूकडल्यान मेळिल्ल्या वेदाचें वमन केलें.तेबरोबर वैशंपायनाच्या हेर शिश्यांनी तित्तिर पक्ष्याचें रूप घेवन तो वेद परतून ग्रहण केलो.फुडें ह्या तित्तिर शब्दावयल्यान कृष्ण यजुर्वेदाक वैदिक परंपरेंत तैत्तिरीय म्हणूंक लागलो.
वैशंपायनाच्या ८५ शाखांभितरल्यो तैत्तिरीय,मैत्रायणी,कठ आनी कपिष्ठल इतक्योच शाखा सद्या विद्यमान आसून,बाकीच्यो शाखो ना जाल्यात.
हाच्या फुडल्या काळांत कृष्ण यजुर्वेदाक चरक हें नांव पडलें.ज्ञान मेळोवपाखातीर देशभर भोंवडी करपी विद्वान असो चरक ह्या उतराचो अर्थ आसा.वैशंपायन आनी बताचे शिश्य भोंडेर आसताले.तेखातीर ताका आणि ताच्या शिश्यांक चरक म्हणूंक लागले.काशिकेंत म्हळां,चरक इति वैशम्पायनस्य आख्या.यज्ञांत अध्वर्युचें काम यजुर्वेदाकडे आसता.वैशंपायनाचे वशिश्य यज्ञांत आध्वर्यक करपाक लागिल्ल्यान तांकां याज्ञिक परंपरेंत चरकाध्वर्युम म्हणूंक लागले.
व्यासान आपलो जय नांवाचो ग्रंथ सगळ्यांत पयलीं वैशंपायनाक दाखयलो.हो ग्रंथ कौरव-पांडव हांच्या झुजापुरतोच मर्यादीत आशिल्लो.ताचे फकत ८८०० श्र्लोक आशिल्ले.वैशंपायनान ह्या ग्रंथाची वाड करून तो २४ हजार श्र्लोकांचो केलो आनी त्या ग्रंथाक भारत हें नांव दिलें.
अर्जुनाचो नातू जन्मेजय हाच्या दरबारांत वैसंपायन राजपुरोयत आशिल्लो.जन्मेजयाक आपल्या पुर्वजांची कथा आयकुपाची इत्सा जाली आनी ताणें वैशंपायनाक,आपल्याक सांगपाची विनवणी केली.वैशंपायनान ती कथा जन्मेजयाक सांगली पूण ते कथेंत खूब वाड केली.वैशंपायनाच्या ह्या २४ हजार श्र्लोकांच्या भारताचें महाभारत करपाचें काम फुडें सौतीन केलें.
वैशंपायन हो जन्मेजयाचो राजपुरोयत राजपुरोयत पूण याज्ञवल्क्य आनी वैशंपायन हांच्या झगड्यांत ताका आपलें पुरोयतपण सोडून राज्यत्यागूय करचो पडलो.जन्मेजयाचेर याज्ञवल्क्याचो प्रभाव पडलो आनी ताणें कृष्ण यजुर्वेदाचो त्याग करून याज्ञवल्क्याचो शुक्ल यजुर्वेद आपणायलो.स्वताच्या अश्र्वमेध यज्ञांत ताणें वैशंपायनाक वगळून याज्ञवल्क्याकूच ब्रह्मा हें सगळ्यांत श्रेश्ठ ऋत्विजाचें पद दिलें.
वैशंपायनान संहिता,नीतिसंग्रह,स्मूती आनी नीतिप्रकाशिका अशे चार ग्रंथ बरयले.
वैशंपायन हें एक गोत्राचेय नांव आसा.ऋषितर्पणांत ताचो आस्पाव जाता.
वैशाख:चांद्र वर्साचो दुसरो म्हनयनो.ह्या म्हयन्याचे पुनवेक वा तिच्या फाटीफुडें विशाखा नक्षत्र आसता,म्हणून ह्या म्हयन्याक वैशाख हें नांव मेळ्ळां.ह्या म्हयन्याचें पुर्विल्लें नांव माधव आशिल्लें.चैत्र आनी वैशाख हे दोन वसंत ऋतुचे म्हयने मानतात.पूण वैशाख म्हयन्यांत गरमी आशिल्ल्यान ह्या म्हयन्यांतलीं सगळीं धर्मीक कार्यां,व्रतां - वैकल्यां गिमाक योग्य अशींच सांगल्यांत.
वैशाख म्हयन्यांतलीं धर्मीक कृत्यां अशीं आसात-ह्या म्हयन्यांतल्यो तय,चतुर्दस आणि पुनव ह्यो तिती चड पवित्र मानतात.तयेक अक्षय तृतीया म्हण्टात कारण त्या दिसा केल्लें दान,हवन हिम कृत्यां अक्षय्य जातात.हेच तिथीक परशुरामजयंतीय आसता.चतुर्दशीक नरसिंहजयंती ासता.पुनवेक दानधर्म केल्यार चड पूण्य मेळटा.तशेंच वैशाख शुध्द सप्तमीक गंगेची पुजा करची अशेंय सांगलां.कारण,हे तिथीक जन्हून गिळिल्ली गंगा आपल्या उजव्या कानांतल्यान भायर सोडली.अश्टमीक दुर्गेची अपराजिता ह्या नांवान पुजा करची.वैशाख शुध्द नमीक बंगालांत सीता नम म्हण्टात,कारण त्या दिसा जनक राजाक जमीन नांगरताना सीता मेळिल्ली.त्याच दिसा जमीन
