मरण शांती ह्यो चड प्रचलित आसात. दर एके शांतिच्यो देवताय वेगवेगळ्यो आसात. शांतींत मुखेल देवतां वांगडा नवग्रह देवतांचेंय आवाहन जाता. पुजना उपरांत जप आनी होम-हवन जाता.
हवनाच्या सामग्री प्रमाण ल्हान-व्हड कूंड (होम-हवन करपाचो अग्नी पवित्र दवरपाखातीर बांदून काडिल्ली चवकोनी बांदावळ) आसता. अनिश्ट देवतांच्या नांवानूय वेग वेगळ्या जिनसांचें हवन जाता.
तातूंत तूप, समिधा (यज्ञांत आहुती दिवपाच्यो रुखाच्यो बडयो) चरू (शीत) वा एकाद्रया खास अशा द्रव्याचो (जिनसाचो) आस्पाव जाता. अनिश्ट देवतांक शिताचे वा पिठाचे बली दिवन तृप्त करतात आनी तांचे कडल्यान अभय मागतात.
जननशांती चडकरून दुश्ट जल्मकाळा पसून उपरासतात. भुरग्याचो जल्मकाळा जर वायट आसत जाल्यार जननशांती विधींत भुरग्याक सुपांत दवरून ताका गायक हुंगपाक दितात आनी त्या भुरग्याचो गायच्या तोंडांतल्यान जल्म जाला अशी भावना करतात. ही जननशांती भुरगेपणांत करपाची आसता. कारण व्हड जातकूच तिचो गूण मेळना, अशें शास्त्र सांगता. तशेंच सुरवेक कांय कारणांक लागून जननशांती करपाची दखल घेतली ना तरी फुडें विवाह योग जुळना जालो वा भलायकेंत सतत बिघाड जावपाक लागले जाल्यार चड करून जननशांती करप जाता.
मरण शांती वा शांतोदर मरणाच्या बाराव्या दिसा करतात. हिका कूंड आसना. तर तांदळांचे राशीचेर एक घर स्थापन करून तातुंतलें उदक शांतिसूक्तांनी अभिमंत्रीत करून तें उदक घरांतल्या मनशांचेर फाफुडटात. अशें करून घरांतल्या अशुभाचो परिहार जाता अशें मानतात.
त्रिपाद स नक्षत्रां आऩी पंचक साडेचार नक्षत्रांचेर मरण आयल्यार निधन शांती करतात. ही शांती यज्ञासारखी करतात. त्रिपाद शांत केलीना जाल्यार घरांत एका फाटोफाट तीन मरणां जातलीं आनी पंचक नक्षत्र मरण शांती केली ना जाल्यार घरांत एका फाटोफाट पांच मरणां जातलीं अशें शास्त्रांत सांगिल्ल्यान हिंदूधर्मांत ह्यो शांती मुखेलपणान करप जातात.
होम-हवन हगरय पुजा, जप-जाप्य,दान धर्म करूनय दुश्ट शक्तींची शांती करपाचे आनीकूय मार्ग आसात.
-अच्युत तोटेकार
शाकद्वीप: सात जुंव्यांतलो एक जुंवो. ताचो विस्तार जंबुद्वीपाच्या दुपटीन आनी परीघ तिपटीन आसा. हांगा भेरू, चंद्र, नारद, दुंदुभी, अस्त्र, झंबिके आनी बिभ्राज हे दोंगर आसात. ह्या दोंगराचें एक तोंक क्षारदर्यांत जाल्यार दुसरें तोंक क्षीर दर्यांत देंवलां. शाक नांवाच्या झाडावयल्यान जुंव्याक शाकद्वीप दें नांव मेळ्ळां. सुकुमारी, नंदा,पावनी,शिशिका,ईक्षू, रेणुका आनी सुकृता अशो सात न्हंयो हातुंतल्यान व्हांवतात. ह्या जुंव्यावयले लोक निरोगी, दीर्घायू आनी बळीश्ट आसात. हांगाची धर्मवेवस्था त्रेतायुगांतल्या सारकी आसा, अशें ह्या जुंव्याचें वर्णन मत्स्य पुराणांत दिलां.
पुर्विल्ल्या काळांत प्रियव्रताचो पूत मेधातिथी हो शाकद्वीपाचेर राज्य करतालो. पिरायेच्या शेवटाक ताणें हो जुंवो आपल्या सात पुतांक वांटून दिले आनी त्या सातय पुतांच्या नांवा वयल्यान ते सातूय भाग प्रसिद् जाले. शाक आनी सागाचीं झाडां हें जुंव्याचें खाशेलपण आसलें.
-कों.वि.सं.मं.
शाक्त पंथ: शक्तीची उपासना करप्यांक शाक्त आनी तांच्या धर्म-तत्वज्ञानाक शाक्तमत वा पंथ म्हणटात. ह्या पंथांत परमेश्र्वराची वा परमतत्वाची कल्पना बायलेच्या रुपांत करतात.ह्या बायलेच्या रुपाक ते शक्ती म्हणटात. दुर्गा, त्रिपुरसुंदरी, ललिता,महाभैरव, आनंदभैरव अशा जायत्या नांवांनी ते शक्तीक भजतात.
शाक्तपंथांत शक्तीची उपासना करपाच्यो तीन मुखेल पद्दती आसात-१)सामान्य शिश्ट पद्दत:हातूंत शक्तीची पुजा करतात आनी ही पद्दत पुरायपणान अहिंसक आसा.
२)भिरांकुळ पद्दत:हातूंत देवीक पशूबली म्हत्वाचो मानतात. पुर्विल्ल्या काळांत नरबळीय दिताले. हे उपासनेचो संबंद कापालिक आनी कालामुख ह्या उग्र शैवांकडेन आसा.
३भावात्मक पद्दत:हे पुजेंत भक्त देवते कडेन आपलें तादात्म्य स्थापन करून शक्तीची पुजा करता. हे पद्दतीची उपासना करप्यांकूच मुखेलपणान शाक्त अशें म्हणटात.शाक्त मार्ग उपासनाप्रधान आसून, मोक्षप्राप्ती हें ताचें ध्येय आसा. उपासना आनी ज्ञान हे शाक्तशास्त्राचे मुखेल विशय आसात.
शाक्तांनी आपल्या पंथां खातीर जायतें साहित्य निर्माण केलें. इतिहासीक नदरेन अशा साहित्याचे सादारणपणान तीन कालविभाग करूं येतात-
१)बुध्दापयलींचो काळ: ह्या काळांतलें साहित्य ग्रंथ आनी उत्खननांतल्यान मेळिल्लें अशें दोन तरांचें आसा. चारूय वेद, ब्राम्हमां, आरण्यकां, सुत्रां आनी उपनिशदां हे त्या काळांतले मुखेल ग्रंथ आसात. जातूंत शाक्तपंथाची म्हायती सांपडटा.तशेंच त्रिपुरा, त्रिपुरातापिनी, देवी, भावना, सौभाग्यलक्ष्मी, सीता, कौल,काली, तारा, सारकिल्लीं उपनिशदांय शाक्त उपासने खातीर निर्माण जाल्यांत. मोहेंजोदाडो आनी हडप्पा हांगाच्या उत्खननांतल्यान देवी-उपासनेच्या पोरनेपणा विशींचे पुरावे मेळटात.
२)बुध्दोत्तर काळ: ह्या काळांत शक्तिविशयक साहित्याचो बरोच विस्तार जालो. वैदिक कर्मकांड मूर्तिनिरपेक्ष आशिल्लें, तें ह्या
