काळांत मूर्तिसापेक्ष जालें. ताका लागून देवी उपासनेंत पुजा, जप, ध्यान सारकिल्ल्या गजालिंचो आस्पाव जालो.ह्या काळांत शिव, शक्ती आनी विष्णु ह्या तिगांच्योय उपासना तंत्रबध्द जाल्यो. ह्या व्हडल्या कालखंडांतल्या फकत शाक्तांच्या साहित्याचो विचार करपाचो जाल्यार ताचे चार भाग जातात.ते म्हणजे १)सूत्र साहित्य,२)आगमग्रंथ,३मपुराणां आनी ४)स्तोत्र साहित्य
३)शंकराचार्योत्तर काळ: ह्या कालखंडांत पुराणांचीं परिवर्धित संस्करणां जावन गेल्लीं. ह्या पुराणांत मुखेलपणान शिव, देवी आनी विष्णु हांचें माहात्म्य आनी उपासना-विधान वर्णन केल्लें आसा. वैश्णव पुराणांतूय विष्णु आनी ताची शक्ती हांचो अभेद वर्णिल्लो आसा. तशेंच कालिकापुराण,देवी भागवत,मार्कंडेयपुराण, सूतसंहिता सारकिल्ल्या ग्रंथ शक्तीते उपासनेकूच व्हडपण दितात.
शंकराचार्यान देवीचीं जायतीं स्तोत्रां रचिल्लीं आसून तातूंत सौंदर्यलहरी हें प्रसिद्द आसा. बाणभट्टाचें चंडी शतक, मूक कवीचें पंचशती, लघुपंचस्तवी, जायत्या नांवाच्यो लहरी,सहस्त्रनामां हांचो सगळ्यांचो स्तोत्रसाहित्यांत आस्पाव जाता. ह्या स्तोत्रांतल्यान शाक्तयोग आनी शाक्ततत्त्वज्ञान हांची झलक मेळटा. तशेच हिंदी साहित्याच्या सुरवेच्या काळांतूय शाक्तमताचो प्रभाव दिसतालो. पूण नाथ सिध्दाच्या काळांत मात अस्सल शाक्त मत विकृत जाल्लें.
शाक्तांच्या वेगवेगळ्या ग्रंथांत सैमनिर्मिती विशीं वेगवेगळीं मतां दिसतात. पूण तांचे विचारप्रणालींत जरी वेगळेपण दिसलें तरी तातूंत एक सुसंगत अशें तत्त्व आसा. शाक्त हे अदैती आसले तरीय तांणी परिणाणवाद आपणावन आपल्या अद्वैताची उबारणी केली. देखुनूच तांकां शक्तिविशिश्ट अद्वैती अशें म्हणटात. तांच्या मतान आद्य शक्ति हें सैमाचें मूळ तत्त्व जावन आसा. ब्रम्ह्याच्या हातांतल्यान सैमनिर्मितीचें काम जेन्ना सारकें जायना जालें तेन्ना ताणें ते विशीं शक्ती कडेन मागणें केलें. तेन्ना शक्तीन विमर्श वा स्फूर्त जावन बिंदूरूप धारण केलें. मागीर शिवान तेजाच्या रुपान त्या बिंदूंत प्रवेश केलो.तातूंतल्यानूच नाद नांवाचें तत्त्व निर्माण जालें. नाद आनी बिंदू एकरूप जाल्या उपरांत तांकां अर्दनारीश्र्वर जांव संयुक्त बिंदू हें रूप फाव जालें. श्र्वेत बिंदू आनी रगत बिंदू अशे आनीकय दोन बिंदू शाक्त मानतात आनी तांकां बायल आनी दादलो म्हणटात. हे दोनूय मेळून कला निर्माण करतात. अशें तरेन संयुक्त बिंदू,रगत बिंदू आनी श्वेत बिंदू हे तिनूय मेळून कामकलेक जल्म दितात. ह्या चारूय तत्त्वांच्या संयोगांतल्यान सैम उत्पन्न जाता. कामकला ही सैमाची नियामक शक्त जावन आसा.
शाक्तूय सांख्यां भशेन ३६ तत्त्वां मानतात.ह्रया तत्त्वांचे तीन विभाग जातात. शिवतत्त्व,विद्यातत्त्व आनी आत्मतत्व. शिवतत्त्वाचे दोन विभाग जातात. शिवतत्त्व आनी शक्तितत्त्व. विद्यातत्त्वांत सदाशिव, ईश्र्वर आनी शुध्द विद्या हीं तीन तत्त्वां येतात. आत्मतत्त्वांत ३१ तत्त्वां येतात. तीं म्हणजे आत्मो,माया,कला,विद्या,राग,काळ, नियती, पुरूश, प्रकृती,बुध्दी,अहंकार,पांच ज्ञानेंद्रियां,पांच कर्मेंद्रियां,पांच विशय आनी पंचंमहाभूतां.
अंतर्याग आनी बहिर्याग हे शाक्तसाधनेचे वा शक्तिपुजेचे दोन मुखेल प्रकार आसात. अंतर्याग म्हणजे मानसपुजा वा योगीक साधना आनी बहिर्याग म्हणजे भायल्या साम्रगीन केल्ली पुजा.बहिर्यागाची साधना केल्या बगर अंतर्याग साध्य जायना. तशेंच शाक्त पंथांत तीन भाव आनी सात आचार मुखेल मानतात.
पशुभाव, वीरभाव आनी दिव्यभाव हे ते तीन भाव आसात. हे भाव म्हणजे साधकाच्यो तीन मानसिक अवस्था समजुच्यो.वेदाचार, वैष्णवाचार, शैवाचार,दक्षिणाचार,वामाचार,सिध्दान्ताचार आनी कौलाचार हे सात आचार आसात, हातुंतले पयले चार आचार पशुभावा खातीर,मागीरचे दोन आचार वीरभावा खातीर आनी निमणो कौलाचार दिव्य भावा खातीर आसा. आचार हे भायल्या आचरणाचे द्योतक आसात. समायाचार हो आनीक एक वेगळो आचार आसा. ह्या वेगवेगळ्या आचारांत कौलाचार आनी समयाचार हे दोन म्हत्वाचे आसात.
श्रीयंत्र हें शाक्त साधकांचें उपास्य प्रतीक. ताका सगळ्या देवतांचें शरीर आनी तातुंतल्या मंत्रांक त्या देवतांचो आत्मो मानतात. पिडी ते ब्रम्हांडी असो शाक्तांचो सिध्दांत आसा. श्रीयंत्राक त्रिपुरासुंदरीचेंय प्रतीक मानतात.
शक्तीचे उपासने खातीर जायते आगम आनी तंत्रग्रंथ निर्माण जाल्ले आसात. दुर्गासप्तशती हो मार्कंडेय पुराणांतलो ग्रंथय तेच खातीर निर्माण जाल्लो आसून शाक्त उपासक ताचे उरफाटे-सुरफाटे सपल्लव, संपुट पद्दतीचे आनी अशा जायत्या तरांचे पाठ करतात.वेगवेगळे इत्सापुर्ती खातीरय पाठांच्यो पद्दती वेगवेगळ्यो आसात.
शाक्त तंत्रांचो आंकडो खूब व्हडलो आसा. तातुंतलीं जायतीं आजुनय प्रकाशित जावंक नात वा तीं मुद्याम गुपीत दवरिल्लीं आसात. प्रकाशित तंत्रांवयल्यानय शाक्तांच्या सिध्दांतांची वळख जाता.
शाक्तांनी भारत आनी आशिया महाद्वीप इतलोय वाठार तीन भागांनी वांटला. भारताचो उत्तर आनी उदेंत भाग म्हणजे विंध्येपसून चचगावमेरेनचे भुंयेक ते विष्णुक्रांत म्हणटात, उत्तर- अस्तंत भागाक रथक्रांता म्हणटात. हातूंत तिबेटाचोय आस्पाव जाता. विंध्येपसून दक्षिण दर्या मेरेनची भूंय ही अश्र्वक्रांता जावन आसा. ह्या तीन क्रांतींत ६४ तरांचीं तंत्रां प्रचलित अशिल्ल्याचें शाक्तांनी बरोवन दवरिल्लें आसा. तशेंच काश्मीर,कांची आनी कामाख्या हीं शाक्त पंथांची तीन मुखेल केंद्रां आसात.
शाक्तसाधना ही रहस्यसाधना आसा. हीं गुपितां गुरूमुखानच जाणून घेवपाचीं आसतात. शाक्तमत हें रहस्य जाणून घेतल्यार ताचीं फकाणां करपाक मेळटात. कारण तें एक पौढ गंभीर अशें दर्शन
