हाडांबी घेवन परत येतात आनी शिनेचेर उडयता. अशाच प्रकारची दिवचल म्हालांतली‘साळांतली गड्यांची जात्रा‘ प्रसिद्द आसा. मांडावयले गडे खुदून, नाचून जातकच मागीर तांकां न्हाण घालून निवळटात.
होळयेचो उत्सव जातकच मागीर ‘मांड दवरपा‘ मेरेनच्या रातिंनी ‘मांड राखपाक‘ घरांतले दादले मनीस (घराक एक तरी)वतात आनी थंयच न्हीदतात. मांड राखपाक वता तेन्ना जे कोण मांडार न्हीदपाक येनात तांगेल्या भाटां-कुळागरांतले नाल्ल, आडकरां, केळीं असली फळफळावळ सुतलावन हाडटात आनी ती मांडार सगळ्यांमदीं वांटून खातात.
आयतार, बुधवार अशा दिसांनी मांड दवरप जाता. पयलीं मांडार धोल-ताशांनी वाजोवप जाता. आपल्या भाटा-कुळागरांतल्या नाल्ल-बोंड्याक हात लावचो न्हय म्हणून मांडाभायल्या ‘परकी‘ लोकांचो मांडार नाल्ल दिल्ले आसतात ते सोलून नाल्लार नाल्ल मारून फोडटात आनी कातली सगळ्यांक वांट्टात. तुळशीचे पेडयेमुखार उबे रावून ‘झाडो‘ नांवाचें गीत गायतात. एकलो म्हणटा आनी बाकिचे साथ करतात-
राया दुर्योधना रे विडा उचिलला/कर्ण कर्ण म्हणून पाचरिला
माथ्याच्या मुकटान खेळ खेळयला/खेळ रावयला/
कान्हा देखला रे/चिक्रेतळा
थळाव्या देंवचाराक सोरो-रोंटाचे निवेद्य दाखयतात. सगळे शांतपणान खळ्यांत बसतात. एकलो सुपांत पिठाचें बावलें दवरता. सगळ्यांची दिश्ट काडटा आनी तें दिश्टीचें बावलें मसंडेंत व्हरून दवरता. हात-पांय धुवन परत मांडार येता. मांडावयल्या म्हाल घरांतली सवाश्ण ताका राट दाखयता. मांड दवरपाचे हे विधी कांय फरकान सगळेकडेन अशेच जातात. मांड दवरपाच्या ह्या विधीं बरोबर धाकलो शिगमो सोंपता.
व्हडलो शिगमो देवळांनी मनयतात. थारिल्ल्या दिसा देवाची पालखी भायर सरता. देवामुखार नाटकां जातात. दर दिसा देवळांत सुंवारी वाजयतात. घुमटां, समेळ,झांज आनी कांसाळें ह्या वाद्यांचें कांयप्रमाणात शास्त्रीय बसका आशिल्लें हें वाजप. सुंवारींत चंद्रावळ हो प्रकार सामके धीमे लयींत सुरू जाता. दुगूण, चौगूण अशी लय वाडोवप जाता. मोड येतकच लय परत आदलेवरीच चलता.
सत्तरी म्हालांत ’रणमाले’ हें लोकनाट्य शिगम्याच्या दिसांनी सादर जाता. दिवचल, कुडणे, मोगजी, कांसारपाल ह्या उत्तरेकडच्या गांवांनी ’घोडेमोडणी’ जाता. सांगें, फोंडें हांगासर शिगमो सोंपतना ’वीरभद्र’ हो प्रकार जाता. कांयकडेन हाणपेट प्रकार जाता. कांयकडेन ’न्हवरो’ हो प्रकार जाता. न्हवरो नटून थटून व्हंकलेगेर वता. तेच वेळार मुखावयल्या किरवड येता आनी अभद्र घडणूक घडली म्हणून पळून वता. नाटकासारखो हो प्रकार गोंयांत जायतेकडेन व्हडा उमेदीन जाता.
’धुळवड’ वा रंग उडोवप हो प्रकार जायते कडेन वेगवेगळे पद्दतीन जाता. कांयकडेन होळये दिसा, कांयकडेन दुसऱ्या दिसा पाडव्याक, जाल्यार कांयकडेन रंगपंचमीक तर कांयकडेन उमाशेमेरेन रंग उडोवपाचे प्रकार आसतात. रंग उडयतना बायलांक आस्पावन घेनात. फक्त देवळांतली सेवेकरी भावीण आनी पालखेमुखार नाचपी कलमंतां हांचेरूप रंग उडयतात. अर्थांत नवे समाजीक जाणिवेन ही पद्दत आतां कालबाह्य जाल्या.
जांबावलेचो गुलाल होय शिगम्याचोच एक प्रकार. फाल्गुनांतल्या निमाण्या सप्तकांतल्या मंगळारा मडगांवांसावन लिंगाचें प्रतीक म्हण नाल्ल विधिपुर्वक जांबावले व्हरतात. थंय सात दीस उत्सव चलता. तातूंत ’धुळपेट’ म्हळ्यार गुलालाचो दीस म्हत्वाचो. हातूंत बायलां सोडून सगळ्या जातीधर्माचे लोक मोटे उमेदीन वांटो घेतात आनी मागीर शेजारचे कुशावती न्हंयेच्या पाणट्यार न्हावपाक वतात.
धनगर जमातींतलो शिगमो वेगळे पद्दतिचो आसता. शिगम्यांत ’चपय’ हो प्रकार जाता. हातूंत पदन्यासापरस हस्तमुद्रांचेर चड भर आसता. धोल, घुमट, बडयेन वाजोवपाची पंचधातूची थाळी, कोंडपावो वा सूरपावो(गळ्यांत हवा भरून स्वर तोडिनासताना वोजोवपाचो) हीं वाद्यां आसतात. हे जमातींतले दादले धोतर, आंगांत बाराबंदी असो भेस करतात. गळ्यांत उपरणें, माथ्याक मुंडासो ताचेर फुलांचो वा कपड्यांचो तुरो खोंयतात.मनगटाक कडें, गळ्यांत मणयांच्यो माळो आनी कानांत वांटकुळीं कर्णभुशणां घालतात. शिगम्यांत ’राधाकृष्ण’ वा राधाकिर्तन नांवाचो नृत्यनाट्य प्रकार जाता. हातूंत कृष्ण, राधा(दादलो), पेंदो यशोदा(दादलो) अशीं पात्रां येतात. घुमट आनी पावा वाद्यांचे साथीर कृष्णकथा मुखार वता.
तीस कोटी देव मध्यभागीं मांडला
पिवळ्या पितांबर कृष्ण शोभला.
अशा गीतान सुरवात जाता. मदीं मदीं ’भलरी गड्या’ अशो घोशणा दितात.’टाळो’ नांवाचो असोच आनीक एक नृत्यप्रकार चलता.
गोंयांतलो शिगमो फाल्गुनांत सुरू जाता खरो पूण ताचे आदीं तिसवाडी म्हालांतल्या डोंगरी गावांत गोंयांतलो पयलो शिगमो ’इंत्रुज’ ह्या नांवान माघ म्हयन्यांतल्या कृष्ण पक्षांतल्या पयल्या शुक्राराक सुरू जाता. गोंय सरकारान कार्निवाला वांगडा शिगमो उत्सव भायल्या पर्यटकांक गोंयांत आकर्शित करपाच्या उद्देशान सरकारी थराचेर मनोवप सुरू केलें आनी पणजे हे राजधानीच्या शारांत चित्ररथ, रोमटांमेळ हाडून व्हड मिरवणूक काडपाची पद्दत सुरू जाली. 1989 पासून गोंयांत पणजी शिगमोत्सव समितिची स्थापना जाली आनी उपरांत दर वर्सा पणजेंत, राज्य सरकाराच्या पर्यटन खात्याच्या पालवान शिगमोत्सव मनोवप सुरू जालें.वेगवेगळ्या पौराणीक
