करपा खातीर गृह्य-श्रौकसुत्रांची रचना केली. त्या सुत्रांचेर शौनक इतको खूश जालो, ताणें स्वताचे सगळे श्रौतशास्त्राविशींचे ग्रंथ स्वताच्या हातान नश्ट केले अशी आख्यायिका आसा. ताणें खुबशे यज्ञ आनी सत्रां केलीं अशें पुराणांवयल्यान समजता. हातूंतल्या नैमिषारण्यांतल्या ताच्या दीर्घसत्रांत रोमहर्षणपुत्र उग्र श्रवा ह्या सूताकडल्यान ताणें महाभारताचें श्रवण केलें.
-कों.वि.सं.मं.
शौरसेनी: एक प्राकृत भास. शूरसेन(मथुरा) देश आनी ताच्या लागसारचो प्रदेश, हांगाची ही लोकभास आशिल्ली. आर्यसंस्कृतीचें केंद्र आशिल्ल्या मध्यदेशांतली हा भास आशिल्ल्यान तिचेर संस्कृताचो प्रभाव पडत उरलो आनी ती संस्कृत भाशेक खूब लागीं जाली.
दिगंबर जैन संप्रदायाच्या ग्रंथांनी शौरसेनीचो उपेग केला. हे भाशेचीं कांय खाशेलपणां आसात तीं अशीं-
1)संस्कृतांत दोन स्वरांमदीं आयिल्ले त् आनी थ् शौरसेनींत द् आनी ध् जातात.
2)दोन स्वरांमदल्या द् आनी ध् हातूंत बदल जायना.
3)संस्कृतांतल्या ‘क्ष’चो शौरसेनींत क्ख जाता.
4)संस्कृतांतल्या ‘य’च्या बदला ‘अ’ जाता. देखीक-गम्यति-गमीअदि.
5)ऋ च्या जाग्यार ‘इ’ येता. देखीक- गृध्र-गिध्द.
6)ण, ज्ञ आनी न्य च्या जाग्यार ञ्ञ येता. देखीक-विज्ञ-विञ्ञो, कञ्ञका-कञ्ञका.
7)व्यंजनांचो लोप जावन फकत स्वर उरतात. देखीक-ह्रदय-हिअअं.
आर्विल्ले मथुरेची भास आनी पयलींची ब्रज भास हांचें शौरसेनी हें प्राचीन रूप आसा. शौरसेनी अपभ्रंश असो अपभ्रंश बोलीचोय एक प्रकार आसा.
-कें.वि.सं.मं.
श्रमण: बौध्द आनी जैन साधूंक तशेंच चड करून जैन मुनींक श्रमण ही संज्ञा आसा. मोक्ष मेळोवपा खातीर कठीण तप आनी कठोर व्रत परिश्रमान आचरणांत हाडपी तो श्रमण.वर्धमान महावीराक श्रमणभगवान अशी पदवी आसा. कारण ताणें आपले जिणेंत कठीण तप आनी व्रतां करून श्रमण धर्माचो आदर्श घालून दिल्लो. श्रमण हे वितरागी आनी संन्यासी आसतात. कांय बौध्द श्रमण वैखास नेमांक पाळो दिताले, त्या नेमांक धुतंग अशें नांव आसा. वृक्षमूलनिकेतन अरण्यनिवास, स्मशानवास, अभ्यवकासवास, पांशुकूलधारणा, आदी गजाली धुतंगांत येता. संन्याशाक परिव्राजक, मस्करी, मुनी, यती आनी भिक्षू हींय नांवां आसात. हातूंतलीं फुडलीं तीन बौध्द आनी जैनांत सामकीं चालंत आसात.
बुध्दाच्या काळांत लोकांचें धर्मीक नेतृत्व ऋषी, याज्ञिक आनी कर्मकांडां करपी ब्राम्हण हांच्या हातांतलें वचून तें मुनी, श्रमण आनी भिक्षू हांच्या हातांत गेलें. श्रमण हे अवैदिक आशिल्ले. ते यज्ञ यागाक बी हिणसायताले. तशेंच यज्ञासावन मेळपी फळांकय ते तुच्छ लेखताले. श्रमणांतले कांय संप्रदाय तपाचेर भर दिताले पूण ईश्र्वर नांवाचो कोणय तरी ह्या संवसाराचो कर्तो-धर्तो आसा हाचेर तांचो विश्वास नासतालो. बुध्द काळांतले अवैदिक अर्थांत नास्तिक अशा श्रमणधर्मी दादल्यांमदीं अजित केशकंबल, पूरणकस्सप, पकुध कच्चायन, संजय वेलट्टिपुत्त, उद्दक रामपुत्त, आळारकालम आनी मंखली गोसाल हे चड प्रसिद्दीक पावले. वेद बाह्य अशा समाजांत तांकां आदराची सुवात आशिल्ली. हे सगळे श्रमण धर्मी आशिल्ले. त्यावेळावयले निगंठ, आजीवक, परिव्राजक, जटिलक, मुंडधाक्क, ते दंडिक आदी संप्रदाय श्रमणांचेच आशिल्ले.
पूण श्रमणधर्माची खरी वाड मात जैन धर्मा वांगडाच जाली. जैनांच्या आगम ग्रंथांतल्या सूत्रकृतांग, स्थानांग आनी औपपातिक ह्या सुत्रांमदीं त्यावेळावयल्या श्रमणसंस्थेविशीं बरीच म्हायती मेळटा. सूत्रकृतांग ह्या ग्रंथांत सुमार 363 विंगड विंगड श्रमण पंथांचो उल्लेख आसा. स्थानांग सुत्रांत निर्गंथ, शाक्य, तापस, गेरुय आनी आजीव अशा पांच श्रमणभेदांचो उल्लेख आसा. त्या वेळावयल्या श्रमणपंथाची म्हायती बौध्दांच्या अंगुत्तरनिकाय, संयुक्तनिकाय आदी ग्रंथांतय मेळटा. ह्या सगळ्या पंथांचे शिश्य संवसाराचो त्याग करून संन्यस्त जीण जगताले आनी सदांच फिरत रावताले. कुडीच्या सुखाची ओड नाशिल्ल्याने भिक्षेन मेळटा तितल्या अन्नाचेर ते उपजीविका करून दिसांतलो आपलो चडसो वेळ ते तप आनी अभ्यास हातूंत सारताले.
श्रमणसंस्थेची उत्पत्ती कशी आनी कित्याक जाली हे विशीं खुबशा विद्वानांचीं वेगवेगळीं मतां आसात. जैनांचे अंग आनी मूलसूत्र हे ग्रंथ पोन्ने म्हणूं येतात. अंगग्रथांत आचारांग आनी सूत्रकृतांग हे ग्रंथ सगळ्यापरस चड पोन्ने मानचे हाचेविशीं चडशा विद्वानांचीं मतां अनुकूल आसात. तांचो अभ्यास केल्यार अशें दिसता, ह्या ग्रंथांत श्रमणांच्या चारित्र्यविशयक नीतिनेमांचेर चड भर दिल्लो आसा. सुत्रांत पंचमहाव्रताच्या पालनाक आनी हेर आचार संपदेक जितलें म्हत्व दिल्लें आसा, तितलें खंयच्याच विशयाक दिल्लेंना. अहिंसा, सत्य, अचौर्य, ब्रम्हचर्य आनी अपरिग्रह हीं तीं पांच व्रतां जावन आसात. जीवाचो घात करप ना, तशेंच राग, दुस्वास, काम, तिडक आदी भाव मनांत निर्माण जावंक दिवप ना, जीवाचेर आयलें तरी फट उलोवप ना, दिल्ली वस्तू घेवप ना, ब्रम्हचर्याचें पालन करप, अर्थांत पंचेंद्रियांक स्वताच्या ताब्यांत दवरून खंयच्याच प्रकारान विशयाच्या सुवादीन जावप ना, भितरल्या आनी भायल्या अशा सगळ्या तरांच्या परिग्रहांचो त्याग करप, ह्यो सगळ्यो गजाली पंचमहाव्रतांत येतात. पंचमहाव्रता भायर आनीक 23
