कारंजाची अंबाभवानी आनी तिका जाल्लो पूत म्हळ्यार नरसिंह सरस्वती आसा, असो गुरूचरित्रकारांचो भावार्थ आसा.
दुसरी घडणूक अशी- श्रीपादयी सदांच न्हावपाक गेल्ले कडे थंय कपडे धुवपी एक रजक ताका भक्तिभावान नमस्कार करतालो. उपरांत ताका श्रीपादयतीचें खुबूच पिशें लागलें आनी तो ताची सेवा करूंक लागलो.
एक दीस एक म्लेंछ राजा आपल्या कुटुंबा सयत न्हंयेत न्हातना त्या रजकान पळयलें. राजाचें ऐश्र्वर्य पळोवन आपले गरीब परिस्थितीचें त्या रजकाक वायट दिसलें. श्रीपादाक ताच्या मनांतलें दुख्ख समजलें आनी फुडल्या जल्मांत तू म्लेंछ राजा जावन राज्यभोग भोगतलो असो ताका वर दिलो. त्या वरान ताच्या मनान उमेद आनी दुख्ख दोनय जालें. राज्य भोगाचो आनंद आनी गुरूविरहाचें दुख्ख अशें दोनय वटेन मन जालें. तेन्ना श्रीपादयतीन ताका सांगलें, फुडल्या जल्मांत तूं बेदर नगरांत राजाचो जल्म घेतलो तेन्ना नरसिंह सरस्वतीच्या रुपान निमाणो तुका आपूण भेट दितलो. होच रजक फुडें बेदरचो मुसलमान बादशहा जालो आनी तो नरसिंह सरस्वतीचो भक्त जालो अशें सांगतात. श्रीपादयतीन संन्यास घेवंक नाशिल्लो पूण तो चडसो अवधूतभेसानच रावतालो. आपलें उरिल्लें जिवीत ताणें कुरवपुरांतच काडलें आनी आश्र्विन वद्य दुवादशी दिसा ताका देवाज्ञा जाली.
-कों.वि.सं.मं.
श्रीरंगपट्टणः कर्नाटकांतलें एक नामनेचें तीर्थस्थळ. ही सुवात म्हैसूरसावन 9 मैलांचेर कावेरी न्हंयेच्या दोन फांट्यां मदल्या जुंव्याचेर आसा. जुंव्याची लांबाय सुमार 3 मैल आनी रुदांय 1 मैल इतली आसा. जुंव्याच्या अस्तंत तोंकाक श्रीरंगनाथाचें व्हड देवूळ आसा. श्रीरंगनाथाची सुवात म्हूण हाका श्रीरंगपट्टण हें नांव मेळ्ळें.
पुर्विल्ल्या काळांत हांगा गौतम ऋषीचो आश्रम आशिल्लो. गौतमान कावेरी न्हंयेच्या एका व्हड तळपार उबो रावन तप केलें. श्री विष्णु ताचेर खूश जालो आनी गौतमाचे विनवणे प्रमाण ताणें हांगा राबितो केलो, अशी पुराण कथा आसा.
इ.स. च्या 9 व्या शेंकड्यांत गंगवंशाचे राजवटींत हांगा श्रीरंगनाथस्वामीचें देवूळ बांदपांत आयलें अशें म्हणटात. इ.स. 1200 त म्हैसूराचेर राज्य करपी होयसळ राजा वीर बल्लाळ(दुसरो) हाणें रंगनाथाचे पुजेखातीर थोडी जमीन दान दिली, अशें देवळांतल्या एका फातरपट्या वयल्यान समजता.
विजयनगरच्या राजांनी ह्या देवळाचो विस्तार केलो आनी वोडेयार राजांनी ताची गिरेस्तकाय वाडयली. देवळाचे गर्भकुडींत शेशशायी विष्णुची व्हड न्हीदिली मूर्त आसा. तिचे तकलेचेर शेशनागान सात फणाचें छत्र घरिल्लें दिसता. विष्णुच्या माथ्यार उंच मुकूट आनी आंगभर तरातरांचे अलंकार आसात. ताच्या पांयाकडेन साळीक घेवन बशिल्ली कावेरी देवीची ल्हानशीच मूर्त आनी पावलां कडेन गौतमाची मूर्त आसा. गर्भकुडींत वण्टींचेर खूब महिरपी आसून तातूंत सोबीत मूर्ती कोरांतिल्यो आसात.
गर्भगारामुखार नवरंग मंटप आसून, तातूंत प्रदक्षिणा घालपाचो रस्तो आसा. नवरंग मंटपाक बरे गोल खांबे आसात. त्या मंटपाचे प्रवेश दारा लागीं दोन व्हड द्वारपाल आसात आनी तांचे मुखार एक व्हड आंगण आसा. त्या आंगणांत होयसळ पद्दतीचे खूब खांबे आसात. ह्या आंगणांच्या चारय कोनशांनी चार ल्हान देवळां आसात. आंगणाच्या भितर सरपाच्या दरवट्याकडेनच हनुमान आनी गरूड हांचीं देवळां आसात. लागसारच विजयनगर शैलीचे चार खांबे आसून ताचेर विष्णुच्या केशवादी चौवीस नांवांच्यो प्रतिमा कोरांतिल्यो आसात. आंगणाचे उदते कडेन व्हड मुखमंटप आसा. ताच्या मध्यार उंचेलो गरुडध्वज आसा. आंगणाचे भोंवतणी प्राकाराची उंच फातराची वणत आसा. मुखमंटपाचे उत्तरेक एक वृंदावन आसून, ताचेर कृष्ण, रंगनाथ, वेणु-गोपाल आनी जनार्दन हांच्यो सोबीत मूर्ती आसात. देवळाच्या महादारा लागीं चार फातराचे हत्ती दिसतात. महादाराचेर विजयनगरपद्दतीचें व्हड गोपूर आसा. गर्भघरा वयले उंचेलें विमानय विजयनगर पद्दतीचेंच आसा. हें देवूळ द्राविड शिल्पकलेची बेस बरी देख जावन आसा.
रंगनाथ देवळाच्या मुखार लक्ष्मी-नगसिंहाचें व्हड देवूळ आसा. तें बरेचशें कोसळ्ळां, पूण आतां ताची दुरूस्ती करपांक आयल्या. हाच्या गाभाऱ्यांत एका चौथऱ्याचेर लक्ष्मी नरसिंहाची सोबीत मूर्त आसा. हें देवूळ म्हैसूरचो राजा कंठीरव नरसराज हाणें बांदिल्लें.
थंयसावन लागींच गंगाधरेश्र्वराचें देवूळ आसा. हें देवूळ इ.स. च्या 16 व्या शेंकड्यांतलें आसून, तातूंत सगळ्यांत सोबीत नक्षीकाम केल्लें दिसून येता. थंयच्या मंटपाचे वण्टींतल्या कोनशाक खूब शैव संतांच्यो मूर्ती आसात.
हांगाची जुम्मा मशीद म्हळ्यार पुर्विल्लें मारुतीचें देवूळ आशिल्लें, अशें म्हणटात.टिपू सुलतानान थंयची मूर्त हालोवन, ताची मशिद केली. थंयच्या वण्टींचेर कुराणांतलीं वचनां कोरांतिल्लीं आसात. इ.स. 1787 एका आलेखांत हे मशिदीचे रचणुकेचें वर्स दिलां. हे मशिदीचेर दोन सोबीत मनोरे आसात. ताच्या माथ्यार पाशाणाचे सोबीत कळस दिसतात.
इ.स.च्या 15 व्या शेंकड्यांत विजयनगरचो सामंत तिरुमल देव हाणें ह्या नगरा भोंवतणीं भुंयकोट बांदलो. ताचो तट आजुनय बरो आसा. अशे तीन तट आनी खंदक आसात. त्या तटाक जायते दरवटेय आसात.
ह्या कोटाचे उदेंतेक दोन फर्लांग अंतराचेर न्हंयेचे देगेर
