वा नाटयधर्मी स्वाभाविक वा लोकधर्मी अशे दोन तरांचे अभिनय भारतीय रंगभूमिचेर दिसताले. रथांत बसप, आंगार वस्ती घालप, फुलांच्यो माळो गुथंप ह्यासारक्यो क्रिया सांकेतिक वा लाक्षणिक अभिनयावतीन उक्तावप जाताल्यो. संस्कृत नाटकां गद्य-पद्यात्मक आसतालीं. पूण तातुंतल्या पद्यात्मक भागाचें लयबध्द रितीन पठण जातालें. नाटकांतलो गद्य भाग कसो आसचो आनी कसो उलोवचो हेविशींय नेम आनी संकेत आशिल्ले. बायलां, भुरगीं, नोकर तशेंच उण्या दर्जाचे आनी परदेशीय दादल्यांनी प्राकृताचो अवलंब करचो आनी ब्राह्मण, राजा, उच्चवर्णाच्या तशेंच अधिकारीं दादल्यांनी संस्कृतांत उलोवचें असो दंडक आसतालो. संस्कृत रंगभूमिवयल्या नटवर्गाक समाजांत उण्या दर्जाचे लेखताले. नाटयवेवसाय जातीय कुलपरंपरेन चलताले. बायलांक रंगभूमिचेर भूमिका करपाक बंदी नाशिल्ली. नटवर्गाक भरतपुत्र अशें नांव आशिल्लें. संस्कृत नाटयप्रयोगांत वापरतालीं तीं आयुधां, उपकरणां आनी हेर सामुर्गी लाक्षणिक स्वरुपाची आसताली. संस्कृत रंगभूमिच्या संदर्भांत ‘नाटयवेश्म’ आनी ‘नाटयमंडप’ हे दोन शब्ध नाटकघराखातीर वापरिल्ले मेळटात. प्रेक्षकांचे बसपाचे सुवातीक ‘प्रेक्षाघर’ ही संज्ञा आशिल्ली. रंगमंडपाची आंखणी आनी बांदावळ धर्मीक विधीन जाताली. वाद्यवादक रंगपिठाचेरूच बसताले. संस्कृत रंगभूमीवयल्या नाटयप्रयोगांचें यश-अपयश सिध्दीन मेजताले. ह्या सिध्दींचे मानवी आनी दैवी अशे दोन प्रकार आसात. प्रेक्षकांकडल्यान मेळपी उतरांची उर्बा, शाबासकी, हासो ह्यो प्रतिक्रिया ह्यो मानवी सिध्दी. हवामान सारकें आसप, प्रेक्षकांची संख्या भरपूर आसप, प्रयोग चालू आसतना अकस्मात कसलेंय विघ्न येना आसतना वा सैमीक उत्पात घडनासतना, प्रयोग वेवस्थितपणान जावप ह्यो दैवी सिध्दी. संस्कृत रंगभूमिचेर नाटयसर्तीचीय प्रथा आशिल्ली. नाटयपरीक्षणाच्यो वेगवेगळ्यो रीती अस्तित्वांत आशिल्ल्यो. सर्तीतल्या जैतिवंत पंगडाक मानचिन्न म्हणून ध्वज दिताले. नट-नटयांक स्वतंत्र इनामां आसतालीं. परिक्षण करतना, तज्ञांच्या मतावांगडा, प्रयोग चालू आसतना जावपी प्रेक्षकांच्यो प्रतिक्रिया ह्या दोनांयचो दखल घेवन प्रयोगांक गूण दिवप जाताले.
१९५२ वर्सा गिरगांवांतले ब्राह्मण सभेचे सांस्कृतिक शाखेन १९५२ च्या गणेशोत्सवांत ‘अभिज्ञान शाकुंतल’ ह्या नाटकाचे चार अंक सादर केले. उपरांत १५ नोव्हेंबर १९५२ दिसा पुराय नाटकाचो संगीत प्रयोग केलो आनी २२ नोव्हेंबर १९५४ दिसा दिल्लींतल्या राश्ट्रीय नाटयमहोत्सवाच्या उद्घाटनाच्या वेळार हें नाटक रंगभूमिर हाडलें. ह्या नाटकाउपरांत दाजी भाटवडेकर हाणें १ जानेवरी १९५६ दिसा मृच्छकटिक नाटकाचो प्रयोग सादर केलो. ते उपरांत हर्षकृत रत्नावली (१९५७), भट्टनारायणविरचित वेणीसंहार (१९५८) आनी भवभूतीचें उत्तररामचरित (१९५९) ह्या नाटकांचे यशस्वी प्रयोग केले. ब्राह्मणसभेन, भा.क.नेने हाच्या आदारान ‘मुद्राराक्षस’ हें नाटक रंगभूमिचेर हाडून संस्कृत साहित्यांतलें एक, बायलेचें पात्रविरयत आनी फकत बुध्दिप्रधान नाटकूय प्रभावी जाता, हें दाखोवन दिलें. जानेवारी १९६० त काणे हाच्या अमृतमहोत्सवाच्या निमतान ब्राह्मणसभेन मुंबयंतल्या रंगभवनांत आठ अभिजात संस्कृत नाटकांचो नाटयमहोत्सव मनोवन एक नवो पांवडो घातलो. ह्या महोत्सवांत ‘मालविकाग्निनमित्र’ ह्या नाटकाचोय आस्पाव आशिल्लो. उपरांत ब्राह्मण सभेन श्री.भि.वेलणकर हाणें केल्लो किर्लोस्काराच्या संगीत सौभद्र नाटकाचो संस्कृत अणकार मुंबयच्या रंगभवनांत केलो. मराठी भाशेनूच ‘पृथ्वीवल्लभ’ ह्या डॉ.मुनशीचे कादंबरीवयल्यान ‘पृथ्वीवल्लभम्’ हें संस्कृत नाटक बा.का.लिमये हाणें बरयलें. ताचें दिग्दर्शन आनी तातुंतल्या मुंजाची मुखेल भूमिका दाजी भाटवडेकरानूच केली. उपरांत ब्राह्मण सभेन संस्कृत अणकारीत संशयकल्लोळ, भाऊबंदकी, संगीत शारदा हीं नाटकं सादर केलीं. तशेंच हे सभेन ‘कालिदासचरितम्’ ह्या स्वतंत्र संस्कृत नाटकाचो प्रयोग करून संस्कृत रंगभूमिचेर मान मेळयलो. हाचेच वांगडा ‘भर्तृहरीयम्’ ह्याय नाटकाचो उल्लेख करप गरजेचो. ब्राह्मणसभेचे संस्कृतीक समितीन १९७१च्या एप्रिल म्हयन्यांत १३ संस्कृत नाटकांचो दुसरो नाटयमहोत्सव आनी आपल्या रौप्यमहोत्सवाच्या निमतान १९७८ वर्सा १९ नाटकांचो तिसरो नाटयमहोत्सव मुंबयंत मनयलो.
ह्या संस्कृत नाटकांच्या प्रयोगांक लागून दाजी भाटवडेकर, राम बापट, भा.का.नेने, नानिवडेकर, रेखा सबनीस हांची दिग्दर्शक आनी अभिमयसंपन्न नट म्हणून नामना जाली. ठाण्यांतले ‘संस्कृत संवर्धक मंडळ’ हे संस्थेन ब्राह्मणसभेचो आदार घेवन पुराय ‘वेणीसंहार’ हें महाभारत कथेचेर आदारिल्लें नाटक १९५९ त सादर केलें. हे संस्थेन उपरांत ‘अभिज्ञानशाकुंतल’ नाटकाचोय प्रयोग केलो. १९५३ सावन मुंबयंत संस्कृताच्या प्रचाराखातीर श्री.भि.वेलणकरान स्थापणूक केल्ली ‘देववाणी मंदिर’ ही संस्था काम करूंक लागली आनी हे संस्थेन बरीचशीं नाटकां रंगमाचयेर हाडलीं. वेलणकरान आकाशवाणीखातीर बरयल्ल्या कालिन्दी आनी स्वातंत्र्यलक्ष्मी ह्या संस्कृत नाटकांचे प्रयोग भोपाळचे ‘सुरभारती’ हे संस्थेन १९६६ वर्सा केले.
अभिजात संस्कृत नाटकांपरस आधुनिक काळांतल्या चीनाचें भारतावयलें आक्रमण (कैलासकल्प), स्वातंत्र्याखातीर झगडपी राणी दुर्गावती (राज्ञी दुर्गावत, १९७६) वा झांशीची राणी (स्वातंत्र्यलक्ष्मी) ह्या प्रेरक थारपी कथांचेर नाटकां बरोवन प्रयोग घडोवन हाडप हें देववाणी मंदिर हे संस्थेचें खाशेलपण. बालगीतम् रामचरितम् हें नृत्य, नाटय आनी गायन अशे मिश्र प्रयोगूय यशस्वी जाले. पदांक लागून नाटकांत रंग हाडपी हवनहबिः ह्या नाटकाचो तशेंच ‘तत् त्वं असि’ हातूंत एकठायिल्ल्या जन्म रामायणस्य, आषाढस्य प्रथम दिवसे, तनयो राजा भवति कथं मे, तत् त्वं असि ह्या भुरग्यांखातीर बरयल्ल्या
