कोंकणी उतरांनी 'दोत्रीना क्रिस्तां' हें किरिस्तांव धर्मावयलें पुस्तक अणकारीत केलें आनी तें १६२२ वर्सा रायतुरा छापलें. तेभायर कोंकणीचें एक व्याकरणय बरयलें आनी १६४० वर्सा छापलें. भारतीय भाशेंतलें तें पयलें व्याकरण मानतात.
नव-क्रिस्ती लोकांखातीर तांचे भाशेंतल्यान तांकां धर्मोपदेश करपाक सोपें जावंचें म्हण ताणें कोंकणी शिकून कोंकणींत साहित्य निर्मिती केली. तेच वांगडा तेन्नाचे परिस्थितीनुार १०९६२ ओव्यांचे 'क्रिस्त पुराण' हें आनीक एक धर्मीक पुस्तक मराठींतल्यान बरयलें. हें पुस्तक पयले फावट १६१६त छापलें आनी ताच्यो उपरांत स आवृत्त्यो आयल्यो. ज्या मिशनरी पाद्रींनी कोंकणींत मुळाव्या साहित्याची (कोश, व्याकरणां, धर्मीक पुस्तकां आदी) भर घाली तांचेमदीं दर्जेदार कोंकणी साहित्य निर्मिती करपी म्हणून फा. स्टीवन्स हाचे नांव घेतात.
-फा. मॅथ्यू आलमैद जे. स
स्तूप: मेल्ल्या मनशाचें स्मारक म्हणून बांदिल्लें शिल्प. स्तूप ह्या शब्दाचो अर्थ रास असो जाता. व्हड मनशाचे अस्थी, कुडीची राख (गोबोर) सारकिल्ले अवशेश जमनींत पुरून त्या जाग्याचेर फातर-मातयेची रास करून दवरपाची प्रथा पुर्विल्ल्या काळापसून चालू आसा. ते राशीचे भोंवतणी फातरांचो जांव विटांचो आडो घालपाची पद्दत मागीर सुरू जाली.
गौतम बुध्दाच्या महापरिनिर्वाणाउपरांत ताच्या भक्तांनी ताच्यो अस्थी, गोबोर, केंस सारकिल्ले अवशेश वांटून घेतले आनी राजगृह, वैशाली, कपिल वस्तू कुशीनगर सारकिल्ल्या नगरांत ते जमनींत पुरून तांचेर स्तूप बांदले. गौतम बिध्दाचे जिणेंतले चड म्हत्वाचे प्रसंग जंय घडले त्या जाग्यांचेरय त्या घटनाचीं स्मारकां म्हणून स्तूप उबारल्यात. बुध्दाचें जल्मस्थान लुंबिनी, गिन्यानप्राप्तीचें स्थान बोधगया, पयल्या प्रवचनाचें स्थान सारनाथ हांगाचें मृगवन आनी ताच्या निर्वाणाचें स्थान कुशीनगर हांगा अशे स्तूप निर्माण जाले. हीं चार स्थानां आनी श्रावस्ती, साकाश्य, राजगृह आनी वैशाली अशीं आठ स्थानां बौध्द साहित्यांत अश्टहास्थानां म्हणून प्रसिद्द आसात. बुध्दाचो एक दांत ज्या भूगर्भांत दवरून ताचेर स्तूप बांदलो ताका दंतपूर हें नांव मेळ्ळें. बुध्दाचें वस्त्र, पात्र सारकिल्ल्यो वस्तूय पूज्य मानून ताचेर स्मारक स्तूप निर्माण केले. पैशावर हांगा कुशाण सम्राट कनिष्क हाणें गौतम बुध्दाच्या भिक्षापात्राचेर एक स्तूप ऊबारलो.
मेल्ल्या मनशाचे अवशेश मातयेच्या जांव धातूच्या पाात्रांत घालून तें पात्र स्तुपाच्या मदीं दवरताले ताका दागोबा म्हण्टात. ताचेर जी रास दांव शिल्पकाम आसता ताका अंड म्हण्टात. ताच्या माथ्याचेर एक चवकोनी वेदी आसता. तिका हर्मिका म्हण्टात. तिचे भोंवतणी देग आसून वयर धांपणें आसता. हें धांपणें म्हणजे एक व्हडपणाचें चिन्न.
शतपथ ब्राह्मणांत स्तुपाचो उल्लेख आसा. देवांचे स्तूप चवकोनी आनी जमनीलागसार आसून राक्षसांचे मात चवथाऱ्याचेर वाटकुळाकार बांदिल्ले आसतात. शुक्ल यजुर्वेदांतूय अशा स्मारकांचें वर्णन सांपडटात.
वेदकाळां मडीं पुरपाची पद्दत नाशिल्ली. पूण मेल्ल्याच्यो अस्थी जांव गोबोर जमनींत पुरून थंय मातयेची रास करून दवरपाची प्रथा आसुंये. हे प्रथेंतल्यानच फुडें स्तूप बांदपाची कल्पना जल्माक आयली. सुरवेक फकत स्मारक म्हणून स्तूप निर्माण केले. महायान पंथान बुध्दाच्यो मुर्ती निर्माण करचेपयलीं लोक स्तूपांची पुजा करताले. तांची पुजा जाल्या उपरांत थंयच भजन आनी मागणें करपाखातीर सभाघर निर्माण करपांत आयलें. स्तूप आनी सभाघर हांचो आस्पाव आशिल्ल्या प्रार्थना मंदीराकच मागीर चैत्यघर अशें नांव फाव जालें.
उत्तर भारतांत फातर-विटांचे जायते स्तूप बांदिल्ले. चिनी यात्रेकरुंनी शेंकड्यांनी स्तुपांचो उल्लेख केल्लो आसा. तातुंतले चडशे नश्ट जाल्यात. पूण थोडे आजूनय पळोवपाक मेळटात.
सगळ्यांत पुर्विल्लो स्तूप उत्तर प्रदेशांत बस्ती जिल्ह्यांतल्या पिपरवा गांवांत सांपडला. तो सनपूर्व ४५० च्या अदमासाक बांदिल्लो आसा. ताचे फकत भग्नावशेश थंय उरल्यात. तातुंतल्या एका करंडकावयल्या आलेखावयल्यान समजता तें म्हणजे तातूंत बुध्दाच्या जमातींतल्या शाक्य लोकांच्यो अस्थी बी अवशेश दवरिल्ले आसात. स्तुपाच्या चवथऱ्याचो व्यास ९० फूट आनी अंडाचो व्यास ६२ फूट आसुंये.
मौर्यसम्राट अशोकान ८४,००० स्तूप निर्माण केल्ले अशी आख्यायिका आसा. सांची हांगाचो महास्तुपाचो मूळ गाभो ताणेंच बांदलो आसुंये. तो स्तुप साद्या विटांचो आशिल्लो.
त्या काळांतले स्तूप सामके सादे दिसताले. विटांच्या बांदकामाचेर दाट लेप आसून तातूंत दिव्यांखातीर कोळवे केल्ले आसात. अंडाचेर वयर एक लांकडी धांपणें उबारताले. खास प्रसंगांवेळार स्तुपाक फुलांच्यो माळो आनी बोंदेरां बांदून वयर झेंडोय
