नाटकां बरयलीं आनी केलीं. तातुंतलीं कांय म्हत्वाचीं अशीं आसात-जुलूस, भोमा, वल्लभपूरची दंतकथा, एवम् इन्द्रजीत, बाकी इतिहास, पगला घोडा, स्पार्टाकस. बंगाली रंगभूमिचेर एक म्हत्वाचें नांव म्हळ्यार उत्पल दत्त. तो एक बरो चित्रपट अभिनेतो आनी तेपरस एक उत्तम नाटयकलाकार. ताणें स्वाताचे ‘लिट्ल थिटएर’ हे नाटयसंस्थेवतीन टीनेर तलवार, बॅरिकेड, दुःस्वप्न नगरी हीं नाटकां केलीं. अरूण मुखर्जीन मारिच संवाद आनी जगन्नाथ हीं नाटकां बरोवन आपली प्रतिमा स्वतंत्रपणान उबी केली. सद्याचे बंगाली रंगभूमिचेर अणकारीत आनी रुपांतरीत नाटकां चड प्रमाणांत जातात. परंपरेन नाटयतंत्राच्या, गुणवत्तेच्या संदर्भांत, भारतीय रंगभूमिंत बंगाली रंगभूमिक चड म्हत्वाची सुवात आसा. कारण हे रंगभूमिवयलें प्रयोगतंत्र चड प्रभावी आसा. ह्या प्रयोगतंत्रांत जागतिक कीर्तीचो कलावंत हे रंगभूमिचेर आसा, तो म्हळ्यार तापस सेन, फाटल्या कांय वर्सांनी बरीचशीं बंगाली नाटकां हेर भारतीय भाशांनी प्रयोगरूपान जालीं. तशेंच हेर भाशांतलीं नाटकां बंगालींत जालीं.
कन्नड रंगभूमिः खूब पोरनी अशी ही रंगभूमि मुखेलपणान जानपद रंगभूमि आशिल्ली. एकुणिसाव्या शेंकडयांत, पारशी-मराठी नाटयसंस्थांकडे आनी नाटकांकडे कन्नड रंगभूमिचो संबंद आयलो आनी नागर रंगभूमिचो सुरवात जाली. कांय जाण शांतकवी हो कन्नड नागर रंगभूमिचो जनक मानतात तर कांय जाणांच्या मतान श्रीनिवास कवी ऊर्फ मारूती वेंकटेश अयंगार हो हे रंगभूमिचो जनक आसा. एकुणिसाव्या शेंकडयाच्या उत्तरार्धांत, सक्ती बाळाचार्य ऊर्फ शांतकवी हाणें खूबशीं नाटकां बरोवन नागर रंगभूमिच्या कार्याचो आरंभ केलो. ताणें उत्तर कर्नाटकांत गदग ह्या गांवांत ‘कृतपूर नाटक मंडळी’ ह्या नांवाची नाटयसंस्था स्थापन केली. कर्नाटकांतली ही पयली वेवसायिक नाटक मंडळी सुरवेच्या काळांत हलसगी ह्या गांवांत वेंकण्णाचार्य अगलगट्टी ऊर्फ श्रीनिवास कवी हाणें काडिल्ली. शांतकवी आनी श्रीनिवास कवी हांच्या कार्याचो आरंभ सादारणपणान एकाच वेळार सुरू जालो. उपरांत बऱ्याचशा वेवसायीक नाटक मंडळांची स्थापणूक जावन तांचे प्रयोग जाले. एकुणिसाव्या शेंकडयाचे निमाणे खऱ्या अर्थान कन्नड रंगभूमिक नेट आयलो. वेंकोबराव हलगेरीकर हाची ‘श्री महालक्ष्मी प्रसादिक नाटक मंडळी’ ही त्या काळांतली म्हत्वाची नाटक कंपनी मानतात. सदाशिवराव गरूड हो नट, दिग्दर्शक, नाटककार, मालक. अशा ह्या अश्टतासांच्या कलाकारान पौराणिक, इतिहासीक, सामाजिक ह्या विशयांवयलीं चौपन्न नाटकां बरोवन सादर केलीं. शिवमूर्ती स्वामी हाणें बायलेंची भूमीका बायलेनूच करूंक जाय असो हट धरून तसो यत्न केलो. त्याच काळांत ताणें भोंवपी रंगमाचयेचोय उपेग करून पळेलो. बायलांक नाटयक्षेत्रांत प्रवेश मेळटकच दादले-बायलो अशीं संमिश्रपणान नाटकां जावंक लागलीं. तेचभाशेन ‘लक्ष्मेश्र्वर स्त्री नाटक मंडळी’ ही फक्त बायलांचीच नाटक मंडळी तयार जाली. बच्यासानी नांवाची बायल कलाकार ही संस्था चलयताली. हाचेभायर गुडी राघवेंद्राचार्य, उंबळ हुच्चाचार्य, बादामी, पुट्टाचार्य, वरदाचार, वीराण्णा गुब्बी, वामनराव मास्तर, के.सीताराम शास्त्री, सिध्दरामय्या, बसवराज मन्सूर, गंगूबाई गुळेदगडु, गोहर कर्नाटकी ह्या व्यक्तीचो उल्लेख करूंक जाय.
संस, बी.एम्.श्री., के.व्ही.पुट्टप्प, मास्ती वेंकटेश अयंगार, कैलासम्, श्रीरंग, अ.न.कृष्णराव, द.रा.बेंद्र, मुगळी, गोकाक, शिवराम कारंत, के.गुंडण्णा, लक्ष्मणराव बेंद्रे, पर्वतवाणी, एन्.के.कुलकर्णी, क्षीरसागर ह्या सगळ्यांनी समाजीक नाटकां बरयलीं. संस हाणें इतिहासीकूय नाटकां बरयलीं. वेवसायिक रंगभूमिच्या काळांत संस्कृत नाटकांचीं रुपांतरां-अणकार जाले. हौशी रंगभूमिच्या काळांत चडकरून शेक्सपिअर, बर्नाड शॉ, इब्सेन, मोल्येर हांच्या नाटकांचे अंकार-रूपांतरां जालीं. १९३३ वर्सा श्रीरंग हाणें धारवाडांत ‘कन्नड नाटय विलासी संघ’ स्थापन करून आपली स्वाताची वेगळे पद्दतीचीं नाटकां रंगभूमिचेर हाडलीं. गिरीश कार्नाड, चंद्रशेखर पाटील, सिंधुवक्की अनंतमूर्ती हांणी प्रायोगिक रंगभूमिक मोलादीक सहकार्य केलें. हातूंत बंगलोरचो बी.व्ही.कारंत, म्हैसूरचो डॉ.नरेश, जयाराम ताताचार, धारवाडचो जगतीर्थ जोशी, हेग्गोडकडे, के.व्ही.सुबण्णा ही सगळी मंडळी प्रायोगिक रंगभूमिचे खांबे मानतात. गिरीश कार्नाड हाणें बरयल्लीं हयवदन, तुघलक,
