भोवमानाचो पुरस्कार मेळोवपी अँग्नन हो पयलोच हिब्रू लेखक.
-कों. वि. सं. मं.
अॅटलास: नकाशांच्या झेल्याक ‘अॅटलास’ अशें म्हणटात. हातूंत दिल्ल्या सगळ्या नकाशांतल्यो सांकेतिक कुरवो आनी भास एकेच तरेची आसता. तंत्रीक विशयांतल्यो रेखाकृती आनी तेविशींची आंकडेवारी दिवपी पुस्तकांकूय ‘अॅटलास’ अशें म्हणटात. पृथ्वीचो गोल आपल्या खांदार घेवपी ग्रीक पुराण पुरुश ‘अॅटलास’ हाची आकृती ‘मर्केटर’ हाणें आपल्या नकाशा-झेल्याचेर १६ व्या शतमानाच्या दुसऱ्या अर्दांत पयलेच खेप दाखयली. ते उपरांतच्या कितल्याशाच नकाशा-झेल्यांचेर हें रेखाचित्र दाखयलां. अशे तरेन ल्हव-ल्हव करून नकाशा-झेल्याक ‘अॅटलास’ हें नांव पडलें.
सगळ्यांत पूर्विल्लो अॅटलास म्हळ्यार टॉलेमीचो २८ पानांचो अॅटलास. ताचे उपरांत मध्य युगाच्या काळांत खास अशे अॅटलास तयार जालेनात. फुडें १५ व्या शतमानांत जेन्ना टॉलेमीच्या ‘जिऑग्रॅफ्रीया’ ह्या अॅटलासाची पर्थून आवृत्ती आयली तेन्ना शास्त्रज्ञांनी नकाशे करपाक सुरवात केली. १५७० त ‘ऑर्तीलिअस’ हाणें ‘थिएट्रम ऑर्विस टेरारम’ हो अॅटलास तयार केलो. तेन्ना सावन आर्विल्ल्या पध्दतीच्या अॅटलास युगाक सुरवात जाली अशें म्हणटात. १६ व्या शतमानांतलो अॅटलासचो दुसरो बरो नमुनो म्हळ्यार इटालियन नकाशाशास्त्रज्ञांनी तयार केल्लो ‘ला फ्रेरी’ हो अॅटलास. १७ वें शतमान हें अॅटलास निर्मणेच्या काळांतलो भांगरा-काळ अशें मानतात. ह्या काळखंडांत कोरोनेलीसारक्या इटालियन शास्त्रज्ञांचे आनी मर्केटर ब्लू, हाँडियस ह्या नकाशाशास्त्रज्ञांचे अॅटलास उजवाडाक आयले. हे सगळे अॅटलास सोबीत चामड्याचे बांदावळीचे आनी व्हड आकाराचे आशिल्ले. १८ व्या शतमानांत तयार जाल्ल्या फ्रेंच अॅटलासांत म्हायती चड आशिल्ली. ह्या शतमानाचे अखेरेक इंग्लीश अॅटलास उजवाडाक आयले. ह्या काळांत होमान घराण्यांतल्या शास्त्रज्ञांनी तयार केल्ले जर्मन अॅटलास, तातूंतलो तपशील, चित्रां, टीपो आनी ल्हान-ल्हान नकाशे हांकां लागून खूब लोकप्रिय जाले. उपरांतच्या काळांत नकाशाशास्त्रांत बरीच उदरगत जाली. १९ व्या शतमानांत वेगवेगळ्या देळांच्या सरकारां वरवीं ‘अॅटलास’ उजवाडाक येवपाक लागले.
अॅटलासाचे दोन प्रकार आसात. १. जगाच्या विंगड विंगड नकाशांचो झेलो. २. प्रादेशिक नकाशांचो झेलो. दोनूय प्रकारच्या नकाशांत गांवांच्यो आनी शारांच्यो सुवातो, प्रदेशांचें प्राकृतिक स्वरूप तशेंच राजकी आनी शासकीय विभाग दाखयल्ले आसतात. शिमो, हवामान, अर्थीक उदरगत, सैमीक संपत्ती, लोकसंख्या हे सारकी हेर म्हायती नकाशांत दिल्ली आसता. नकाशांत वेगवेगळ्या तरेच्यो कुरवो तरेकवार रंगांनी वा एकाच रंगाच्या कितल्याशाच छटांनी आनी बरपावळीच्या पध्दतींनी दाखयतात.
आर्विल्ल्या काळांत सगळ्यांत चड उपेगांत येवपी आनी सुमार २ ते ५ लाख नांवांच्यो नोंदी आस्पावतात अशा अॅटलासांत, आंद्रे हाचो ‘आल्जीमीनार हँड अॅटलास’, स्टीलर हाचो ‘हँड अॅटलास’, इटालीयन प्रवास-संघटनेचो आंतरराश्ट्रीय अॅटलास ५ खंडांत उजवाडाक आयिल्लो लंडन टाईम्सचो ‘संवसारीक अॅटलास’ ह्या अॅटलासांचो आस्पाव जाता. ‘The Encyclopaedia Britannica World Atlas’ लेगीत खूब लोकप्रिय आसा. आर्विल्ल्या अॅटलासांचें खाशेलेंपण म्हळ्यार भुगोलीक सुवातांची तांच्या नांवांच्या उच्चारांसयत दिल्ली वळेरी. तांच्या वांगडा तांच्या अक्षांश-रेखांशांचोय उल्लेख केल्लो आसता. कांय अॅटलासांत गिरावळी, पृथ्वीचो जल्म, गिराणां, भरती-सुकती, पृथ्वीवेल्या सैमीक संपत्तीचे वेगवेगळे उपेग, भाशा, मनीसवंश आनी वेगवेगळीं उत्पादनां हांची साबार माहिती नकाशे आनी आकृती हांचेसयत दिल्ली आसता.
ह्या शेंकड्यांत ३५ परस चड देशांचे राश्ट्रीय अॅटलास उजवाडाक आयल्यात. तातूंत त्या त्या देशाचे भुगोलीक, अर्थीक, भाशीक, नकाशे आंकडेवार म्हायती सयत दिल्यात. भारतांतल्या मुखेल अॅटलासांत, भारताचो राश्ट्रीय अॅटलास, हवामानाचों अॅटलास, शेतीविशींचो अॅटलास, म्हैसूरचो अॅटलास ह्या अॅटलासांचो आस्पाव जाता.
-कों. वि. सं. मं.
अॅडम्स, जेन (जल्मः ६ सप्टेंबर, १८६०, सेडरवाईल-इलिनॉय्स; मरणः २१ मे १९३५, शिकागो).
एक नामनेची शांतताय पुरस्कर्ती समाजसुधारक. अमेरिकेचे निकॉलस मरे बटलर हाच्या वांगडा १९३१ तल्या शांततायेखातीर दिल्ल्या नोबेल पुरस्काराची सहविजेती. उत्तर अमेरिकेची पयली समाजीक वसाहत ‘हल हाऊस, शिकागो’ हाची तिणे थापणूक केली. १८८१ त रॉकफोर्ड कॉलेजांतसून पदवी घेतकच तिणे फिलाडेल्फीयाच्या बायलांच्या वैजकी कॉलेजांत प्रवेश केलो. पूण तिची भलायकी इबाडिल्ल्या कारणान तिका हें शिकप सोडून दिवचें पडलें. ते उपरांत ती युरोपाचे भोंवडेर गेली. हे भोंवडेर आसतनाच तिणें लंडनच्या व्हाईटचॅपल जिल्ह्यांतल्या टॉयनबी हॉल वसाहत घराक भेट दिली. ही भोंवडी सोंपून अमेरिकेक परत येतकच ती आनी तिची भोंवडे वेळा वयली वांगडी अॅलन गेट्स स्टार हांणी टॉयनबी हॉलासारकीच कामगार वस्ती आशिल्ल्या शिकागोंतल्या एका जिल्ह्यांत ‘हल हावज’ उबें केलें. जायते नामनेचे समाजसुधारक हल हावजांत रावपाक आयले. कांय जाणांनी वेपार-धंदो, कला हांचे वरवीं आपली उपजिविका चलोवपा वांगडाच मिस अॅडम्स हिच्या वसाहत थापणुकेच्या वावरांत मोलादीक हातभार लायलो.
कामगारांच्या आनी खास करून बायल-कामगारांच्या न्याय्य हक्कांखातीर ती वावुरली. १९१० त, राश्ट्रीय समाजीक वावरा परिशदेची पयली बायल अध्यक्ष जाली. १९१२ त, तिणें पुरोगामी पक्षाच्या अध्यक्षीय वेंचणुकांच्या प्रचार कार्यांत वांटो घेवन थिओडोर रूझव्हेल्ट हाका तेंको दिलो. १९१५ त हेग हांगा आंतरराश्ट्रीय बायलांचे काँग्रेसीची ती चेअरपर्सन जाली. रोखडेंच तिच्या हाता सकयल बायलांच्या आंतरराश्ट्रीय शांतताय आनी स्वतंत्रतायेच्या लिगाची थापणूक जाली.
तिणे बरयल्लीं पुस्तकां अशीं: Democracy and Social Ethics (1902), Newer Ideals of Peace (1907), Twenty Years at Hull House (1910),आनी The Second Twenty Years at Hull House (1930).
-कों. वि. सं. मं.
अँड्रियान, एडगर डग्लस (जल्मः ३० नोव्हेंबर १८८९, लंडन; मरणः ४ ऑगस्ट १९७७, लंडन). ब्रिटीश शरीरक्रियावैज्ञानिक.
१९१५ त ताणें ट्रिनिटी कॉलेज, केंब्रिज हातूंतल्यान वैजकी पदवी मेळयली. पयल्या म्हाझुजांत वैजकी सेवा करतकच ताणें आपलें सगळें कार्य ट्रिनिटी कॉलेज, केंब्रिज हांगाच केलें. १९२९-३७ ह्या काळांत रॉयल सोसायटींत फाउलरटन संशोधन प्राध्यापक आनी १९४७-५१ ह्या काळांत केंब्रिजांत शरीरक्रियाविज्ञानाचो प्राध्यापक. १९५१ त ट्रिनिटी कॉलेजचो मुखेल.
ताचें मुखेल संशोधन ‘तंत्रिका (nerve) संवेदना आनी तंत्रिका कार्याची यंत्रणा’ ह्या विशयांवेलें आसा. संवेदना तंत्रिका मार्गान वता आसतना तिचे विद्युत् स्थितींत फरक पडटा आनी ताचे वेल्यान तंत्रिका मार्गान वचपी संवेदना आनी प्रेरणा हांचो खास अभ्यास करुं येता, हें ताणें सिध्द केलें. ह्याच संशोधनाखातीर ताका १९३२ तलो शरीरक्रियाविज्ञान आनी वैजकी ह्या विशयांतलो नोबेल पुरस्कार सर चार्लस स्कॉट शेरिग्टन ह्या आनीक एका ब्रिटिश संशोधका वांगडा वांटून मेळ्ळो. एकोड्या संवेदी पोंतावयलो आनी एकोड्या प्रेरक तंत्रिका तंतुचे आवेग मेजून ताणें संवेदना आनी स्नायू नियमनाची यंत्रणा हाचो खोलायेन अभ्यास केलो. ताणें १९३४ सावन मेंदूतल्यान व्हांवपी विजे विशीं संशोधन केलें. ताका लागून अपस्मार आनी मेंदूचो अर्बुद (Brain Tumour) ह्या रोगांविशींचें फुडलें संशोधन करप सोपें जालें. १९४२ त Order of Merit ही उच्च पदवी ताका फाव जाली. १९५० त तो
