रॉयल सोसायटीचो अध्यक्ष जालो (१९०५-५५). १९५५ त ताका ‘ बॅरन ’ हो भोवमान फाव जालो. ताणें बरयल्लीं पुस्तकां अशीं: The Basis of Sensation (१९२७), The Mechanism of Nervous Action (१९३२) आनी The Physical Background of Perception (१९४७).
-कों. वि. सं. मं.
अॅन्फिन्सन, खिश्चन बी (जल्मः २६ मार्च १९१६, मोनासीन-पेन्सिल्वानिया).
नामनेचो अमेरिकन जीवरसायनशास्त्रज्ञ. ताणें १९४३ त हार्वर्ड विद्यापीठाची पीएच्.डी. पदवी मेळयली आनी ते उपरांत पेम्सिल्वानिया आनी हार्वर्ड विद्यापीठांत तशेंच स्टॉकहोमच्या नोबेल इन्स्टिट्यूट हातूंत अध्यापनाचें आनी संशोधनाचें काम केलें. १९०५ त ताणें अमेरिकेच्या ‘ नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ हेल्थ ’ हातूंत नोकरी धरली.
एंझायमची (enzymes) रचना आनी हेर प्रथिनां (proteins) हांचें तांच्या शरीरक्रियात्मक वावरालागीं घडून येवपी अनुयोजन (adaptation) हाचो ताणें खोलायेन अभ्यास केलो. प्रथिनांची रेणवीय रचणूक (molecular structure) आनी तांचें जैव कार्य (biological function) हांच्यामदलो संबंद दाखोवपाचें संशोधन कार्य ताणें केलें. १९५९ त ताणें The Molecular Basis of Evolution हें पुस्तक बरयलें. Ribonuclease आनी खास करून जैव रुपान क्रियाशील आशिल्लें संरुपण (conformation) हांचेमदलो संयोग दाखोवपाखातीर ताणें केल्ल्या मोलादीक संशोधनाखातीर ताका १९७२ त रसायनशास्त्राखातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार स्टॅनफर्ड मूर आनी विलीयम स्टीन ह्या शास्त्रज्ञांवांगडा वांटून मेळ्ळो.
-कों. वि. सं. मं.
अॅपलटन, सर एडवर्ट विक्टर (जल्मः ६ सप्टेंबर १८९२, ब्रॅडफर्ड – यॉर्कशायर; मरणः २१ एप्रिल १९६५, एडिंबर्ग).
नामनेचो इंग्लिश भौतिकशास्त्रज्ञ. ताचें शिकप केंब्रिज हांगाच्या सेंट जॉन्स कॉलेजांत जालें. पूण पयल्या म्हाझुजांत सैन्यांत भरती जावपाखातीर ताका शिकप अर्द्यार सोडचें पडलें. झूजकाळांत सिग्नल ऑफिसर म्हूण काम करता आसतना ताका रेडिओविशीं आवड तयार जाली आनी झुजाउपरांत केंब्रिजाक परत येतकच ताणें ह्या विशयाचो अभ्यास सुरू केलो. १९२०त कॅव्हेंडिश प्रयोगशाळेंत तो प्रायोगिक भौतिकीचो साहाय्यक निर्देशक आनी उपरांत १९२२त ट्रिनिटी कॉलेजांत साहाय्यक प्राध्यापक आशिल्लो. १९२४-३६ मेरेन लंडन विद्यपीठांत आनी ते उपरांत केंब्रिज विद्यापीठांत तो भौतिकीच्या प्राध्यापकपदाचेर आशिल्लो.
वातावरणांतल्या केन्ली – हेवीसायड (Canley-Heavyside) थराचें अस्तित्व ताणें प्रायोगिक रितीन दाखोवन दिलें आनी ताची उंचाय मेजली. ह्या थराच्याय वयर आनी जमनीपसून २३० किमी. उंचायेचेर धर्तरेभोंवतणी रेडीओ लघुतरंग परावर्तित करपी आनीक एक थर ताणें सोदून काडलो. ह्या थराक आतां ‘ अॅपलटन थर ’ अशें नांव पडलां. अशेच कितलेशेच थर मेळून ‘ आयनांबर ’ (lonosphere) तयार जालां, अशें ताणें प्रयोगावरवीं दाखोवन दिलें. ताच्या ह्या सोदाक लागून दीर्घकालीन रेडिओ संपर्क करप शक्य जालें आनी रडाराची (Radar) फुडली उदरगत करप सोंपें जालें. विद्युत् चुंबकीय तरंगांचें प्रसारण (electro-magnetic waves propagation) आनी आयनांबराचीं (ionosphere) लक्षणां हातूंत ताणें केल्ल्या संशोधनाक लागून ताका आंतरराष्ट्रीय नामना मेळ्ळी. भौतिकशास्त्रांत ताणें केल्ल्या वयल्या वातावरणांतल्या, खास करून ‘ अॅपलटन ’ थराच्या सोदाखातीर ताका १९४७ चो भौतिकशास्त्राखातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार फाव जालो.
ताका रॉयल सोसायटीचें १९२३ त सदस्यत्व आनी १९४१ त ‘ नाइट ’ हो किताब मेळ्ळो. अमेरिकन इन्स्टिट्यूट ऑफ रेडिओ एंजिनियर्सचे ‘ मॉरिस लीपमान इनाम ’ (१९३९) आनी ‘ इन्स्टिट्यूट ऑफ इलेक्ट्रिकल एंजिनियर्सचें फॅराडे मेडल ’ (१९४६) हे भोवमानूय ताका फाव जाले. १९४९ त तो एंडिंबरो विद्यापीठाचो उपकुलगुरू जालो. दुसऱ्या म्हाझुजाच्या सुर्वेक ब्रिटनच्या शास्त्रीय आनी उद्येगीक संशोधन खात्याचो कायम चिटणीस म्हूण ताणें काम केलें. दूरचित्रवाणी समितीचो सभासद आनी नॅशनल कमिटी ऑफ रेडिओ टेलिग्राफचो तो चिटणीस आशिल्लो.
-कों. वि. सं. मं.
अॅरिस्टॉटल (जल्मः इ.स.प. ३८४, स्टागिरा-थ्रेस प्रांत – ग्रीस; मरणः इ.स.प. ३२२, कॉन्सिस-यूबिया जुंवो - ग्रीस).
एक व्हड ग्रीक तत्ववेत्तो. मॅसिडॉनियाचो राजवैज निकॉमाकास हाचो पूत. स्टाजिरा शारांत जल्मल्ल्यान हाका स्टाजिरायट अशेंय म्हणटात. इ.स.प. सुमार ३६७ वर्सा शिक्षणाखातीर अॅथेन्स हांगाच्या प्लॅटोच्या अकादेमींत पावलो आनी ३४७ त प्लॅटोक मर्ण येयसर थंय रावलो. हांगा ताणें आपलें शिक्षण बरेभशेन घेतलें आनी उपरांत तो अॅटोनिअसचो राजा हर्मियस हाच्या दरबारांत तीन-चार वर्सांखातीर रावलो. ते उपरांत मॅसिडोनियाचो राजा फिलीप हाच्या आपोवण्यावयल्यान राजकुंवर अलॅक्झांडर (अलॅक्झांडर द ग्रेट) हाचो शिक्षक म्हूण इ.स.प. ३४२ ते ३३५ अशीं सात वर्सां काम केलें. अलेक्झांडर राजा जावन उदेंतेवटेन घुरयो घालूंक भायर सरल्या इपरांत अॅरिस्टॉटल अॅथेन्साक आयलो आनी लायसियम नांवाचें आपलें स्वतंत्र विद्यापीठ निर्मीलें. ह्या विद्यापीठांत ताणें १२-१३ वर्सां शिक्षण दिले आनी विद्यापीठाचो हेर वावरय केलो. शिश्यांवांगडा बागेंत पासयो मारीत शिकवपाचे ताचे पध्दतीक लागून ताच्या पंथाक पेरिपॅटेटिक (पासयो मारपी) पंथ अशें नांव मेळ्ळें. अलॅक्झांडरच्या मरणाउपरांत अलॅक्झांडराचे राजकी दुस्मान ताका सोंपयतले ह्या भयान तो यूबिया प्रांतांतल्या कॉन्सिस गांवांत गेलो. मरण येयसर तो थंयच रावलो.
निर्मणी:अॅरिस्टॉटल हो तर्कशुध्द पध्दतीन तत्वगिन्यान बरयतालो. प्लॅटो आनी डेमोक्रिट्स हांच्या तत्वगिन्यानांचेर ताणें आपलें तत्वगिन्यान आदारिल्लें आनी तांच्या तत्वगिन्यांनातलें उणेपण ताणें स्वताच्या तत्वगिन्यानांतल्यान भरून काडलें. ताणें शेंकड्यांनी ग्रंथ बरयले. तातूंतले फकत सुमार १-४ आयजमेरेन उरल्यात. चडशी ग्रंथनिर्मणी ताणें लायसियम विद्यापीठांत आसतना केली. ताचें तत्वगिन्यान पांच मुखेल विशयांतल्यान विवर्सूंक येता.
१.तर्कशास्त्र आनी गिन्यानमीमांसा [Logic & Epistemology]:सत गिन्यान मेळोवच्याखातीर अॅरिस्टॉटल इंद्रिय संवेदन आनी बुध्द ह्या दोनूय गजालींची गरज आसा अशें मानतात. विचारांचें उणेपण आसल्यार संवेदना कुड्डी जाता आनी संवेदनाचें उणेपण आसल्यार विचार अपेशी थारतात. गिन्यानाचे प्रक्रियेंत बुध्द आनी अणभव हांकां जाय ती सुवात दिवन अॅरिस्टॉटलान संवेदना आनी संकल्पना हांकां एकठांय हाडल्यांत. कसलीय वस्त जशी आपल्याक दिसता ते पध्दतीन तिचें गिन्यान आनी देवाच्या सर्जनशील मनाक ती जशी दिसता ताचें गिन्यान अशे गिन्यानाचे दोन झोत अॅरिस्टॉटलच्या तत्वगिन्यानांत दिसतात. संवाक्य (Syllogism) आनी विगमन (Induction) हे ह्या दोन विचार झोतांचे प्रतिनिधी जावन आसाता.
अॅरिस्टॉटलान तर्कशास्त्राची बुन्याद सगळ्यांत पयलीं घाली. सगळ्यांत पयलीं ताणें तर्कशास्त्राचो शास्त्रशुध्द नियाळ केलो. तर्कशास्त्राचेर ताणें स पुस्तकां बरयलीं. तर्कशास्त्र हें शास्त्रीय संशोधनाचें साधन आसा अशें तो मानतालो. शास्त्रीय सत अपरिहार्य स्वरुपाचें आसता. अॅरिस्टॉटलाच्या मतान शास्त्रीय सत म्हळ्यार ‘ जें आसा ताच्यापरस जें आनीक वेगळें आसूंक शकना तें ’ विचार करप म्हळ्यार अनुमान काडप. अनुमानां निश्चेवाच्या स्वरुपाचीं आसतात. तीं भाशेवरवीं मुखार घालतकच तांकां विधानां म्हणटात. ह्या विधानांचें स्वरुप, तांचे प्रकार, तांचे एकामेकांकडेनचे संबंद होच अॅरिस्टॉटलच्या तर्कशास्त्राचो मुखेल विशय आसा. संवाक्य ह्या अनुमानप्रकाराविशीं सगळ्यांत पयलीं अॅरिस्टॉटलान बरोवन दवरलां. संवाक्यांत साध्य विधान आनी पक्ष विधान ह्या दोन आदार विधानां वयल्यान नव्या निष्कर्षामेरेन येवंक जाता. संवाक्यांत सर्वसादारणपणाकडल्यान खाशेलेपणाकडेन
