फुडले तरेन आसा.
१९५५: सूरवरमु प्रताप रेड्डी, १९५६: बुलुसु व्यंकटेशवरलू, १९५७: चिरंतनानंदा स्वामी, १९६०: पोनान्गी श्रीराम अपरावू, १९६१: बालांत्रपू रजनीकांतराव, १९६२: विश्वनाथ सत्यनारायण, १९६३: टी. गोपीचंद, १९६४: गुर्रम जाषुवा, १९६५: आचार्य रायाप्रोलु सुब्बाराव, १९६९: तुम्माल सीतारामा मूर्ति, १९७०: देवरकोंडा बाल गंगाधर तिलक, १९७१: तापि धर्माराव, १९७२: श्री. श्री., १९७३: सी. नारायण रेड्डी, १९७४: दाशरथी, १९७५: बोयी भिमन्ना, १९७७: कुंदुर्ति अंजनेयुलू, १९७८: देवुलपल्ली व्ही. कृष्णा शास्त्री, १९७९: पी. नारायणाचार्युलु, १९८१: व्ही. आर. नारला, १९८२: इल्लिंदल सरस्वतीदेवी, १९८३: रावुरि भारव्दाज, १९८४: आलुरि बैरागी, १९८५: पालगुम्मि पद्मराजु, १९८६: जी. व्ही. सुब्रह्मण्यम् १९८७: आरूद्रा, १९८८: राचमल्लु रामचंद्रा रेड्डी, १९८९: एस.व्ही.जोगाराव.
१९५८, १९५९, १९६६, १९६७, १९६८, १९७६ आनी १९८० वर्सा पुरस्कार दिवंक नात.
तेलुगू भाशेंत पयलो ज्ञानपीठ पुरस्कार १९७० वर्सा विश्वनाथ सत्यनारायण हाच्या ‘ रामायणकल्पवृक्षमु ’ ह्या महाकाव्याक फाव जालो जाल्यार दुसरो ज्ञानपीठ पुरस्कार १९८९ वर्सा सी. नारायण रेड्डी हाच्या ‘ विशम्भरा ’ ह्या महाकाव्याक फाव जालो.
म्हत्वाचीं थळां: हैदराबाद लागसरलो गोंवळकोंडा किल्लो, गुण्टूर जिल्ह्यांतलो एट्टिपोतला धबधबो, मंगलगिरींतलीं गोपुरां, चेझर्लीचें कपोतेश्वराचें देवूळ, श्रीकाकुलमचें आंध्र विष्णूचें देवूळ, पापिकोंडलूलागीं गोदावरीन निर्मिल्ली व्हड घळ आनी रान, भद्राचलमचें रामाचें देवूळ, तिरुरतीचें वेंकटेश्र्वर देवस्थान, श्रीशैलमचें मल्लिकार्जुन थळ, हनमकोंडाचें शेंकड्यांनी खांब्याचें देवूळ आनी शिल्पकाम, कोंडापूरची बौध्द लेणी, चित्तापल्ली लागसरलें रानवटी प्राण्यांचें जंगल, हैदराबाद सिकंदराबाद जोड शारां हीं हांगाचीं म्हत्वाचीं पर्यटनथळां आसात. नागार्जुन, मच्छकुंड, तुगंभद्रा प्रकल्प, विशाखापट्टणम्, काकीनाडा, मच्छलीपट्टणम् हीं बंदरां; विजयवाडा, वारंगल, कर्नुल नेल्लोर हीं शारां आंध्र प्रदेशांतलीं म्हत्वाचीं थळां आसात.
-कों. वि. सं. मं.
पूरक नोंदः तेलुगू भाशा.
आंबिये, सोहिरोबा: (जल्मः १७१४; मरणः १७८९).
एक संतकवी. हो जातीन सारस्वत ब्राह्मण आशिल्लो. हाचे दायजी गोंयच्यान सावंतवाडी संस्थानच्या बांदे गांवांत येवन राविल्ले. बांदे गांवचें कुलकर्णीपण सुमार २० वर्सां ताचेकडेन आशिल्लें. प्रामाणिकपणान तें काम करतना लेगीत ताची ओड परमार्थाकडेन आसली. ताचेविशीं अशीं दंतकथा सांगतातः
एक दीस सावंतवाडीच्या राजान ताका कांय म्हत्वाच्या कामाखातीर आपोवणें धाडलें. देवपूजा करून जेवीनासतनाच तो बांदेसावन वाडीक वचूंक भायर सरलो. वाटेर फराळाक म्हूण ताणें एक पणसूल बरोबर घेतलें. इनसुली गांवच्या व्हाळार हातपांय धुवन तो पणस फोडून घरे खावपाक बसलो. इतल्यांत एक तेजस्वी दिव्य पुरुश थंय अवतरलो. ताणें सोहिरोबाकडेन पणसूल मागलें आनी खावन जातकच प्रसाद म्हूण कांय घरे सोहिरोबाक दिले. सोहिरोबाच्या माथ्यार वरदहस्त दवरून तो दिव्य पुरूश नाच जालो.
तो मनीस अंतर्धान पावतकच सोहिरोबाची ब्रह्मानंदसमाधी लागली. समाधींतल्यान भानार येतकच सावंतवाडी वचून ताणें लेखणी आनी दप्तर राजा म्हऱ्यांत दवरलें आनी नोकरेचो राजीनामो दिलो. तो दिव्य पुरूश म्हळ्यार मच्छिंद्रनाथाचो शिष्य गैबीनाथ अशें सोहिरोबान फुडें आपले एके कवितेंत बरयलां. अशे तरेन दीक्षा घेतल्या उपरांत वीसपंचवीस वर्सां सोहिरोबा घराच रावलो. भजन, पूजा, ग्रंथवाचन, ग्रंथलेखन, निरुपण हो ताचो सदचो कार्यक्रम आशिल्लो. गैबीनाथाचे कृपेन ताका कवित्व-स्फूर्त प्राप्त जाली आनी ताणें खूब कविता रचल्यो. ताणें कुलकर्णीपदाचो राजीनामो दितना लेखणी सकयल दवरिल्ली ती परत हातांत धरलीना. ताका लागून ताणें आपल्यो कविता भयणीकडल्यान आनी भुरग्यांकडल्यान बरोवन घेतल्यो. पिरायेच्या चाळीसाव्या वर्सांमेरेन ताणें संवसार केलो. प्रपंचांत आसून लेगीत संवसारापसून अलिप्त रावन मोक्षमार्गाचे दिकेन माधना करपाचे ताचे यत्न चालूच आशिल्ले, हें ताच्या कांय कवितांवेल्यान स्पश्ट जाता.
60 वर्सां पिरायेचेर सोहिरोबा आपल्या दोनूय पुतांक घेवन उत्तर भारताचे यात्रेक वचूंक भायर सरलो. काशी, प्रयाग सावन तो इ. स.१७७९ वर्सा सुमार ग्वाल्हेराक पावलो. त्या वेळार महादजी शिंदे ग्वाल्हेरचे गादयेर आशिल्लो. ताच्या दरबारांत आशिल्ल्या जिवबादादा केरकार ह्या गोंयच्या सेनापतीन सोहिरोबाक दरबारांत व्हेलो. त्या वेळार महादजीन आपणे रचिल्ल्यो कांय कविता सोहिरोबाक दाखयल्यो. सोहिरोबाक त्यो आवडल्योना. आनी ताणें आपलें मत स्पश्ट परगटायलें. ताका लागून महादजी शिंदे तापलो. तेन्ना सोहिरोबान ताका अशी जाप केली:-
अवधूत नहीं गरज तेरी। हम बेपर्वा फकिरी।।धृ.।।
तुम हो राजा मैं हूँ जोगी। पृथक पंथ का न्यरा।
चार कोट जहागीर तुमारी। ओही पंथ हमारा।।१।।
सोना चांदी हमकु नहीं चाहिए। अलख भुवन का वासी।
महाल मुलुख झांट बराबर। हम गुरुनामोपासी।।२।।
तुमबी डुबे हम बी डुबाये। तेरा हम क्या लिया।।
कहे सोहिरा सुने महादजी। प्रकाशजोत गमाया।।
हे घडणुके उपरांत महादजी शिंदेन सोहिरोबाचो अधिकार पारखून ताका परत भोवमानान दरबारांत आपोवन व्हेलो. ताणें सोहिरोबाक उज्जैन हांगा एक मठ बांदून दिलो. ते उपरांत बदरीकेदार, सोमनाथ, व्दारका, अयोध्या अशी तीर्थयात्रां करून तो उज्जैन मठांत येवन आपल्या पुतांसयत धा वर्यां रावलो. थंय ताचे शिष्यगण खूब वाडले. इ.स.१७८९ वर्सां रामनमीक तो मठांतल्यान भायर सरलो तो परत आयलोच ना.
ताचें गिन्यान शुध्द, पवित्र आनी वैराग्य कडक आशिल्लें. तो योगी आनी पुराय वेदान्ती आसून एकेकदां चार-चार दीस समाधी अवस्थेंत उरतालो. सगुण भक्तीपरस निर्गुण भक्तीकडेन ताका चड ओड आशिल्ली. ताणें पांच ग्रंथ बरयल्यात, ते अशेः ‘ अक्षयबोध ’, ‘ महदनुभवेश्वरी ’, ‘ पूर्णाक्षरी ’, ‘ अंव्दयानंद ’, ‘ सिध्दान्तसंहिता ’ हातूंतलो ‘ महदनुभवेश्वरी ’ हो ग्रंथ सगळ्यांत व्हडलो आसून ९,००० होंवयांच्या
