ह्या ग्रंथांत १८ अध्याय आसात.‘ सिध्दान्तसंहिता ’ ह्या ताच्या नामनेच्या ग्रंथांत ताणें मूळ संहितेचेर पांच हजार होंवयांची टीका केल्या. ताणें मराठी आनी हिंदी मेळून सुमार चार हजार पदां बरयल्यांत.
-कों. वि. सं. मं.
आंबिल: नासण्याचें पीठ आनी उदक वा शिताचो निवोळ वा ताक घालून केल्लो दाटसार जिनस. हो पदार्थ करचे आदले दिसा थोडें नासण्याचें पीठ थंड उदकांत खिरोवन आंबोवपाक दवरतात. दुसऱ्या दिसा ताचें आमटें तयार जाता. तें मागीर आंबील करपाखातीर आदन सळसळावन तातूंत घालतात. हून उदकांत आमट्याचे गुळे जावपाची भिरांत आसता, देखून तें चाळीत रावचें पडटा. उपरांत तातूंत पीठ खिरोवन घालतात. रुचीक फावो तितलें मीठ घालून हें मिश्रण बरें खतखतायतात. हें मिश्रण दाट जातकच आंबील तयार जाता.
कांय कडेन नासण्याचें पीठ आदले दिसा उदकांत भिजोवन आंबोवचे बदला एक वा दोन दीस आदलो शिताचो निवळ घेवन तातूंत नासण्याचें पीठ धोळयतात आनी तें रांदनीर दवरून पांच मिनटां चाळीत रावन खतखतावन काडटात. फाव ती दाटसाण ये मेरेन हो निवळ धवळटात.कांय कडेन निवळाबदला ताकाचो उपेग जाता. रुचीक फावो तितलें मीठ घालून वेलें मिश्रण दाट जातकच आंबील तयार जाता. आंबिलाचे खास अशे प्रकार नात. धंय करचेखातीर जशें विरजण सांबाळचें पडटा, तशें आंबील करचेखातीर ‘ आमटें ’ सांबाळचें पडटा.
आंबील खऱ्या नुस्त्यावांगडा खावपाक रूचीक लागता. रांदिल्लें जितें नुस्तें, आंबली (तोर) हांचे वांगडाय आंबील खातात. जायतेफावट आंबीलेंत शिताचे गोटे वा पेज भरसून पितात. आंबील हो पुश्टीक आनी घटाय दिवपी जिनस आसा. नासण्यांत ‘ बी ’ जीवनसत्त्व आसता. शेतकार, कश्ट करपी मानाय, वावर करपी लोक, सकाळचें खाण जातकच २-३ वरांनी आंबील घेतात. हें खाण घेतकच बरोच वेळ भूक लागना. आदल्या काळांत कश्टकरी लोक सकाळची च्या पियेवचेबदला आंबील घेताले. गांवगिऱ्या वाठारांनी आयजूय ही पध्दत चलता. गावडे आनी कुणबी जमातींत हो प्रकार चड दिश्टी पडटा.
- सुधा आमोणकार
आंबे, दीनानाथ ( दिनकर ) दत्ता शेणवी: (जल्मः २० एप्रिल १९२४,सदाशिवगड-कारवार; मरणः १९ जानेवारी १९८१.) गोंयचो सुटके झुजारी.ताणें मॅट्रिक मेरेन शिक्षण घेतलें.१९४६ त, तो मडगांव शारांत सेवादलाची शाखा चलयतालो आनी भुरग्यांक व्यायाम शिकयतालो.१८५४ वर्सा तो ‘ नॅशनल काँग्रेस गोंय ’ संघटनेचो वांगडी जालो आनी सुटकेझुजाचो वावर करूंक लागलो. २ फेब्रुवारी १९५५ दिसा ताणें विश्वनाथ गुडे, रजनिकांत महात्मे आनी गुरूदास कुंदे हांच्या वांगडा मडगांव सत्याग्रहांत वांटो घेतिल्लो. तेन्ना पोलिसांनी ताका धरलो. उपरांत प्रादेशिक लश्करी दंडाधिकाऱ्या (Territorial Military Tribunal) मुखार ताची चवकशी जावन, ताका आठ वर्सां बंदखणीची खर ख्यास्त आनी दोन वर्सां सादी बंदखण, वा दर दिसा तीस इस्कूद ह्या प्रमाण दोन वर्सां दंड भरूंक लायलो. तशेंच पंदरा वर्सांखातीर ताचे नागरी हक्क काडून घेतले. फुडें साडेचार वर्सां बंदखणीची ख्यास्त भोगतकच बंदखणीतल्यान ताची सुटका जाली. भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन सुटके झुजांतल्या ताच्या वावराचो भोवमान केला.
- कों. वि. सं. मं.
आंबेडकर, भीमराव ( बाबासाहेब ) रामजी: (जल्मः १४ एप्रिल १८९१, महू-मध्यभारत; मरणः ६ डिसेंबर १९५६, दिल्ली).
भारताच्या संविधानाचो शिल्पकार. एक म्हान कायदेपंडित. दलीत लोकांपासत आपली पुराय जीण ओंंपिल्लो म्हान भारतीय फुडारी.
ताचो बापूय रामजी सकपाळ लश्करांत सुभेदार आसलो. ताचे आवयचें नांव ‘ भीमाबाई ’ आसलें. आजो मालोजी सकपाळ लश्करांत शिपाय आसलो. उपरांत तो मेजर म्हूण निवृत्त जालो. रत्नागिरी जिल्ह्यांतलो आंबवडे हो ताच्या घराण्याचो मूळ गांव आसलो. आवय बापायलो बाबासाहेब चवदावो भुरगो आसलो. तातूंतलीं फकत सात जाण जिवीं उल्लीं. तो स वर्साचो आसतना ताचे आवयक मरण आयलें. उपरांत बापूय आनी आतें ‘ मीराबाई ’ हांणी ताका ल्हानाचो व्हड केलो.
बाबासाहेब दोन फावट लग्न जालो. पयलें लग्न सोळा वर्सां पिरायेचेर भिकू वलंणकार हाची धूव ‘ रमाबाई ’ हिचे वांगडा जालें. तिका १७ मे १९३५ दिसा मरण आयलें. फुडें ताचें दुसरें लग्न डॉ. शारदा कबीर हिचे वांगडा १५ एप्रिल १९४८ वर्सा जालें.
लश्करांतल्यान निवृत्त जातकच ताचो बापूय आपल्या कुटुंबासयत नोकरे खातीर साताऱ्याक आयलो. थंय ताणें आपलें मुळावें शिकप घेतलें. शाळेंत शिकतासतना ‘ आंबेडकर ’ नांवाच्या मास्तरान ताचें नांव सकपाळाचें आंबेडकर केलें. आंबेडकाराचें माध्यमिक आनी विश्वविद्यालयीन शिकप एल्फिन्स्टन हायस्कूल आनी कॉलेजींत जालें. सन १९०७ तो मॅट्रिक पास जालो तर सन १९१२ त तो पदवीधर जालो. हे खातीर ताका केळूस्कार गुरूजीचें मार्गदर्शन आनी बडोद्याचो सयाजीराव गायकवाड हाचो अर्थीक पालव मोलाचो थारलो. बडोद्याच्या राजाच्या अर्थीक पालवाक लागून सन १९१३ त तो उंचेल्या शिक्षणाखातीर विदेशांत वचूंक शकलो. अमेरिकेंतल्या कोलंबिया आनी इंग्लंडांतल्या लंडन विश्वविद्यालय आनी ग्रेज-इन हांगासून ताणें एम्. ए., पीएच्. डी. (कोलंबिया), डी. एससी. (लंडन), बार अॅट लॉ (लंडन) ह्यो पदव्यो जोडल्यो. अर्थशास्त्र, मानववंशशास्त्र, कायदेशास्त्र, दर्शनशास्त्र, धर्मशास्त्र, तर्कशास्त्र आनी समाजशास्त्र हाचें गिन्यान त्यावरवीं ताणें जोडलें.
भारतांत परत येतकच ताणें बडोदे संस्थानाची नोकरी केली. थंय ताका ‘ अस्पृश्य ’ म्हूण वायट अणभव आयले. तेखातीर ताणें नोकरी सोडली. उपरांत मुंबयंत सिडनहॅम कॉलेजींत ताणें प्राध्यापकाची नोकरी केली. थंय ताका असोच वायट अणभव आयलो. अस्पृश्य म्हूण खिणाखिणाक आयिल्ल्या वायट अणभवाक लागून अस्पृश्यांभितर जागृताय हाडपाचो वावर करपाचें ताणें थारायलें. ३१ जानेवारी १९२० दिसा ताणें ‘ मूकनायक ’ नांवाचें पंद्रशी नेमाळें काडलें. तशेंच त्याच वर्सा कोल्हापूर संस्थानांतल्या अस्पृश्यांची परिशद माणगांव हांगा घेतली. सन १९२४ त ताणें ‘ बहिष्कृत हितकारिणी ’ हे संस्थेची थापणूक केली. सन १९२६ त सातारा जिल्ह्यांत रहिमतपूरांत भरिल्ल्या महार परिशदेंत ताणें आपल्या अस्पृश्य भावांक वतनदारी आनी गांवकीचे हक्क सोडून दिवपाक सांगलें. २५ डिसेंबर १९२७ त महाराष्ट्रांत ‘ महाड ’ हांगा थंयच्या तळ्यांत अस्पृश्यांक हेर जातींवरी उदक भरपाक मेळचें म्हूण आपल्या हजारांनी वांगड्यांसयत सत्याग्रह केलो. त्यावेळार अस्पृश्यतायेचो पुरस्कार करपी ‘ मनुस्मृती ’ ताणें जळयली. भारतांतलीं देवळां अस्पृश्यांखातीर उक्तीं जावचीं अशें ताका दिसतालें. नाशिकच्या काळाराम मंदिरांत प्रवेश करपाचो सत्याग्रह २ मार्च १९३० दिसा ताणें सुरू केलो. तो सन १९३५ मेरेन पांच वर्सा चालू उल्लो. इतले मजगतीं
