आस्पावतातः 1. हिमालयाक लागून आशिल्लो वाठार, भारताच्या उदेंत शीमेवयली पर्वतांवळ तशेंच मध्य खासिया आनी गारो दोंगुल्ल्यो. 2. नर्मदा आनी गोदावरी हांचेमदलो वाठार, दक्षिण आनी उत्तर भारताक वेगळावपी पर्वतावळ; उदेंतेक संताळ परगणा, दक्षिणेक हैद्राबाद (आंध्र), अस्तंतेक गुजरात, उत्तरेक राजस्थान ह्या चार शीमांभितर हो वाठार आस्पावता. 3. दक्षिणेक वायनाडसावन कन्याकुमारी मेरेन पातळिल्लो अस्तंत घाटांतलो वाठार. 4. अंदमान-निकोबार हे जुंवे आनी भारताचो हेर भाग. आफ्रिका खंडा उपरांत, भारतांत आदिवासी लोकांचो आंकडो सगळ्यांत चड आसा.
भारतांतल्यो विंगड विंगड आदिवासी जमाती फुडलेतरेन आसातः
आंध्रप्रदेशः चेंचू, कोया, गदबा, जतपुस, कोंडा-दोरा, कोंडा-कापुस, कोंडा-रेड्डी, खोंड, सुगली (लंबाडी), येनाडी, येरू, कुल, भिल, गोंड, डोंगरी रेड्डी, कोलाम्, वाल्मिकी, परधान (बोगता).
आसामः गारो, खासी, कुकी, मिझो, मिकिरनाग, अबोर, डफ्ला, मिश्म, अप्तनि, सिंग्फो (काचरी).
बिहारः असुर, बैगा, बंजारे, बिरहोर, गोंड, हो, खाडिया, खोंड, मुंडा, कोरवा, उराँव, संताळ, माल पहारिआ, भूमिज, सवरिया, पहाडिया (मुसाहर, थारु).
महाराष्ट्र आनी गुजरातः भिल, गोंड (हातूंत अगारिया, असुर, बिसनहॉर्न, कोया हांचो आस्पाव जाता), वारली, कोळी, ठाकूर, दुबळा, बैगा, गदवा, कमार, काडिया, खोंड, कोल, कोलाम् कोरकु, कोरवा, मुंडा, उराँव, परधान आनी वाघेरी.
केरळः कदर, इरुल, मुथुवन, कनिक्कर मलंकुरवन, मलयरयन, मलवेतन, मलयन (मालंपटारम् येरवा), मन्नन, उल्लतन, उरळी, विशवन, अरनदन, कुटटुनैकन, कोरग, कोत, कुरिचियन, कुरूमन, परियन, पुलयन, मालसर, कुरूंब.
मध्यप्रदेशः कोरल, भिल, बैगा, गदबां, गोंड, खोंड, कोल, कोलम्, उराँव, परधान.
मद्रासः तोड, कदर, इरुल, कोत, अदियन, अरनदन, कटटुनैकन, कोरग, कुरिचियम, मालसर, कुरूमन, मुयुवन, पसियन, पुलयन, मलयाली, कुरूंब, एरवल्लन, कनिक्कर, मन्नन, पलियन, उरळी, विशवन (हळबा).
म्हैसूर (कर्नाटक): गौदलु, हक्विपिक्वि, इरुलिग (बेरड, सोलेगा), जेतु कुरुब, मलैकुडि, भिल, गोंड, तोड, वारली, चेंचू, कोया, अरनदन, येराव, होलेय, केरम.
ओरिसाः बैगा, बंजारे, बिरहोर, बोंदो, चेंचू, गदबा, गोंड, हो, जतपुस, जुआंग, खडिया, कोल, खोंड, कोया, उराँव, संताळ, सवरा (पोरजा).
पंजाबः गड्डि, स्वंगल, भोट.
राजस्थानः भिल, गरासिया, दुबळा, गोंड, कोरकु, कोळी, कातकरी, वारली, पारधी, सेहरिया.
अस्तंत बगालः हो, कोल, मुंडा, उराँव, भूमिज, संताळ, गारो, लेपचा, असुर, बैगा, बंजारे, गोंड, बिरहोर, खोंड, कोरवा, लोहार.
हिमाचल प्रदेशः गड्डि, गुर्जर, लहौल, लांब, पगवल.
मणिपुरः अंगामी, मिझो, कोम, पैते, पुरुम, सेमा.
त्रिपुराः लुशाई, मग, कुकि, हलम, खासी, भुतिया, मुंडा, संताळ, भिल, जमतिया, रिआंग आनी उच्छै.
वर्गीकरणः मानववंश शास्त्रज्ञांनी आनी समाजीक वावुरप्यांनी भारतांत सद्या अस्तित्वांत आशिल्ल्या आदिवासी जमातींचें वर्गीकरण फुडलेतरेन केलाः
1. वन्य समाजः (ट्रायबल कम्युनिटीज्) दाट रानां, दोंगर-देगणां सारक्या वाठारांनी आपल्या मूळ जाग्यार राबितो करून रावपी लोक. हे लोक आपली आदीकाळासावन चलत आयिल्ल्या जीवनक्रमासारकीच जीण जियेतात.
2. अर्धवन्यसमाजः (सेमीट्रायबल कम्युनिटीज्) गांवगिऱ्या वाठारांत वा, गांवालागसार येवन राविल्ल्यो आदिवासी जमाती. ह्यो जमाती शेती सारके वेवसाय करतात.
3. संस्कारित वन्य जमातीः (कल्चर्ड ट्रायबल कम्युनिटीज्) ज्यो शारां सारक्या सुदारिल्ल्या वाठारांत वचून, शारांतल्या सुदारिल्ल्या धंदो-वेवसायांत पडल्यात त्यो आदिवासी जमाती ह्या वर्गांत मोडटात. हांचेर आर्विल्ल्या जिविताचे संस्कारय जाल्ले आसतात.
4. विलीन जमातीः हिंदू भौसाभितर पुराय तरेन आस्पावन घेतिल्ल्यो आदिवासी जमाती ह्या वर्गांत मोडटात.
सादारण समाजः भारतांतल्या आदिवासी जमातींत ‘ कुटुंब ’ हो मुखेल घटक. पितृसत्ताक कुटुंब पध्दत चडशा जमातींनी दिश्टी पडटा. आसामांतल्या ‘ खासी ’ ‘ गारो ’ जमातींत मातृसत्ताक कुटुंबपध्दत चलता. जायत्यो आदिवासी जमाती, स्वतंत्र उप-जमातींत वांटिल्ल्यो आसात. ह्यो उप-जमाती अंतर्विवाही आसतात. कुटुंब, कूळ, सकुलक, अर्धक, गांव, नात्यांभितल्ले संबंद हे आदिवासींच्या समाजीक संघटनेचे म्हत्वाचे घटक. आदिवासीचे सगळे रितीरिवाज जल्म, लग्न आनी मरण ह्या तीन म्हत्वाच्या अवस्थांकडेन संबंदीत आसतात.
बायलांची सुवातः मातृसत्ताक कुटुंबांत बायलेचो पांवडो खूब ऊंच आसता. हॉबहाउस हाच्या मतान गोरवां-म्हसरां सारकीं जनावरां पोसपी जमातींत 78 टक्के, तर शेती सारके वेवसाय करपी जमातींत 73 टक्के बायलांचो पांवडो खूब सकल आसता. कादर, मलपतरम, पल्लियन, इरूला, पणियन, चेंचू आनी अंदमान-पिग्मी जमातींत दादल्या-बायलांचो पांवडो सारको आसता. पितृसत्ताक कुटुंबांत दादल्याचो बायलांचेर शेक चलता. ह्या कुटुंबांत बायलांचेर कडक बंधनां आसतात. ‘ तोडा ’ बायलांक बाळंतपण, भश्टे जावप सरकिल्या वेळार धर्मीक बंधनां पाळचीं पडटात. गोंड बायलेक लग्नापयलीं लैंगिक मेकळेंपण आसता. लग्न जावपाविशीं तशेंच सोडचीठ घेवपाविशीं गोंड बायलेक पुराय मेकळीक आसता. थारु जमातींत दादल्याचेर बायलेचो पुराय ताबो आसता.
भासः भारतांतल्या आदिवासींची भास खास करून द्राविडी आनी ऑस्ट्रो-आशियाई भाशावर्गांत मोडटा. हिमालयाचे दक्षिणेक रावपी कांय आदिवासी सिनो-तिबेटन भाशावर्गांतली भास उलयतात. सगळ्या आदिवासी भाशांभितर ‘ गोंडी ’ ही मुखेल भास जावन आसा. ही भास सुमार 20 लाख लोक उलयतात. तमिळ भाशेकडेन संबंदीत आशिल्ली कुरूख ही उराँव आदिवासीची भाशा आसा. छोटानागपूर वाठारांत मुंडा भाशा आनी तिचे बोली-भाशेंत वेव्हार चलतात. चिखीत बरपावळीची परंपरा नाशिल्ल्यान, तशेंच आदिवासींचे पंगड एकामेकांसावन पयस राविल्ल्यान आदिवासींची भाशा समजप कठीण.
भारतांतल्या आर्विल्ल्या भाशांचो संपर्क आयिल्ल्यान आदिवासी भाशांचेर बरोच परिणाम जाला. मुंडारी जमातीची बोली आता ना जावपाक पावल्या. मणिपूरच्या आदिवासींनी बंगाली लेखन पध्दत आपणायल्या. खासी, सताळी भासांक कलकत्ता विद्यापीठान दुसऱ्या पांवड्याची भास म्हूण मान्यताय दिल्या. नागा जमातींतल्या कांय बोली-भासांची किरिस्तांव मिशनऱ्यांनी लिपी घडयल्या.
भेसः आदिवासी कपडे खूब कमी वापरतात. बोंडो आदिवासी चडशे नागडेच रावतात. छतिसगडचे आदिवासी कमराभोंवतणी कपड्याची एक पट्टी बांदतात. परिया आदिवासींत बायलो दंडाचेर गोंदोवन घेतात, हिंदू वरीच आदिवासी लग्नांत कुकूम लायतात. हो कुकूम न्हवऱ्यान व्हंकलेक लावपाचो आसता. नागा आदिवासींत जायत्या जाणांनी किरिस्तांव धर्म आपणायला, त्या वांगडा भेसय बदलला. कोंड जमात कमराक केळीचीं पानां गुठलायतात.उदेंतेक संताळ परगणा,
