वाठार आसा. नैऋत्य वाठारांत दाट पानांच्या निवालांच्या जातीची वनस्पत सांपडटा. मादागास्कार जुंव्यावेली वनस्पत आफ्रिकेच्या मूळ भुंयेपरस विंगड आनी तरांतरांची आसा. रानां आनी तरेकवार वनस्पत हें आफ्रिकेचें खाशेलेंपण जावन आसा. मोनजातः आफ्रिकेंतली मोनजात तरेकवार आनी संख्येन भरपूर आसा. आफ्रिकेची लांबरूंद भूंय, विषुववृत्तीय आनी गरमेच्या हवामानांत आशिल्ले ह्या खंडाचे वाठार, युरेशियाकडेन आयिल्लो बऱ्याच तेंपाचो संबंद आनी त्या वाठारांतल्यान आफ्रिकेंत आयिल्ली मोनजात हाकालागून हांगाच्या तरेकवार मोनजातीक जाय तशी परिस्थिती फाव जाल्या. हांगाचे पयलींचे आदिवासी शिकार करून जियेताले. मनशांची संख्या हांगा वाडूंक लागल्याउपरांत मोनजातीची जीण इल्ली इल्ली उणी जावंक लागली. युरोपीय लोकांच्या वसाहतींचे उदरगतीन हांगाचे मोनजातीचेर खर परिणाम केलो.
सहाराच्या दक्षिणेवटेनचो वाठार तणाचेर जगपी मोनजातीच्या व्हडल्या व्हडल्या पंगडांक आनी तांच्या मांसाचेर जियेवपी जनावरांक अन्नाचे नदरेंतल्यान बऱ्याक पडटा. पूण विषुववृत्तीय पावसाच्या रानांनी तणाचेर पोट भरपी जनावरां रावंक शकनात. भूंयचर जनावरां सामकींच उणी सांपडटात. ऊंच झाडांचेर मात माकड, सुकणीं आनी तरांतरांचे सोरोप आसतात. सूर्याचो उजवाड मेळोवच्याखातीर ऊंच वाडपी झाडांच्या दाट रानांनी, झोपांनी रावपी किडे तरांतरांचे आसतात. किडे, सुकणीं, माकडां, आनी हेर जनावरांच्या आवाजान रानां गाजिल्लीं आसतात. आफ्रिकेच्या उत्तर दर्यादेगेवेल्या मोनजातीभितर दक्षिण युरोपीय, भूंयमध्यसागरी आनी नैऋत्य आशियांतली मोनजात भरसल्या. ईशान्य आफ्रिका आनी इथिओपियाच्या उंचेल्या वाठारांनी तांबड्या दर्याचे पलतडची अरबस्तानांतलीं जनावरां दिश्टी पडटात. मादागास्कार जुंवो खूब तेंपापयलींच मूळ भूंयेकडल्यान पयस गेल्ल्यान थंयची मोनजात मूळ आफ्रिकेंतल्या मोनजातीपरस वेगळी आसा. सस्तन जनावरांच्या वट्ट 17 मुखेल जातींमदल्यो 13 आफ्रिकेंत सांपडल्यात. किडे खावपी मोनजातीच्या स जातींतल्यो चार जाती मूळ आफ्रिकेंतल्यो आसात. हातूंत मादागास्कारचे टेनेरेक्स, उत्तर आफ्रिका ते केप मेरेन सांपडपी एलेफंट चिचुंदऱ्यो, विषुववृत्तीय उदकांतलो ऑटर आनी तरेकवार चिचुंदऱ्यो आनी हेजहॉग हे आसात. वागोळीं बरींच आसात. पूण तांच्या 10 प्रकारांमदीं आफ्रिकेचो खास असो एकय प्रकार ना. फ्रूट बॅट (एक प्रकारचें वागोळें) हांची संख्या सगळ्यांत चड आसा. अस्तंत आफ्रिकेत भयांकृत हॅमरहेड नांवाचें वागोळें आसा पूण ‘ व्हॅम्पायर बॅट ’ हे जातीचीं वागोळीं मात हांगा दिश्टी पडनात. आफ्रिकेंत माकडांच्यो तरेकवार जाती आसात, तेभायर तांची संख्याय बरीच आसा. वायव्य वाठारांत बार्बरी, तणांच्या वाठारांत बुश बेबी, रानांनी पॉटो, बॅबून अशा कितल्याशाच तरांचीं माकडां हांगा पळोवंक मेळटात. गोरिला आनी चिंपाझी फकत आफ्रिकेंतूच आसात. अँटइटर (मुयो खावपी), मॅनॅटी, डुगाँग सारकीं जनावरां रानांनी आसात. सोशे, कोळहुंदीर, झाडावेल्यो, जमनीवेल्यो आनी उडटात तसल्यो चानयो, केळ्यांच्या रानांतले हुंदीर, साळ, मुंगूस हीं ल्हान-व्हड जनावरां, विंगड विंगड वाठारांनी आसात. जर्बोअ फकत उत्तरेवटेन मेळटा. इथिओपिया हांगा वायटी खावपी आर्डव्हार्क आसा. तणाच्या वाठारांनी आनी तांच्या लागींच्या रानांनी हत्ती, हायरेक्स, झेब्रा, गाडव, गेंडो, तरांतरांचीं हरणां, कुरंग (gazelle), फेनेक, एलंड, नू, इंपाला, ओकापी, ल्हान व्हड म्हांयडोळ ह्या सारकी मोनजात सांपडटा. उदक उणे आशिल्ल्या वाठारांनी जिराफ मेळटात. रानमेंढरां, रानबोकडां, हरणांच्यो कांय जाती, आयबेक्स सारकी मोनजात फकत उत्तर वाठारांत थोडी आसा. वाळवंटाच्या वाठारांनी उंट आसात. चिखलाच्या वाठारांनी हिप्पोपोटेमस (पाणघोडो), तरेकवार बेबे, न्हंयो-तळ्यांभितर मानगीं आनी कांसव बऱ्याच प्रमाणांत दिश्टी पडटात. केप वाठारांत काळो रेडो सांपडटा. म्हांयडोळाभशेन कोब्रा (पारो), मांबा, व्हायपर, पफगॅडर, हॉर्न्ड अँडट सारक्या जातींचे सोरोप आनी पाली, शेड्डे, नायल मॉनिटर सारकी सरपटपी मोनजात आसा.
तण खावपी जनावरांफाटल्यान शिंव, चित्तो, बिबटो वाग, तरस, कोलो, सिव्हेट आदी मांसाहारी जनावरां आसात. आफ्रिकेंत कोलसुणीं आनी वांस्वेलां मात दिश्टी पडनात.
जळारां, मूस, कोळी, त्सेत्से नांवाचो मूस, मुयो, दोमळे, वायटी, सरपटपी किडे, रंगयाळे पाखे, म्होंवामूस ह्या सारके तरेतरेचे किडे सांपडटात. हे किडे तणांच्या वाठारांनी आनी रानांतल्या झोपांनी चड आसतात. सुकणींय हांगा तरातरांची आसात. हातूंतली बरींचशीं स्थलांतर करपी आसात. हांगा मेळपी 70 तरेकवार सुकण्यांच्या प्रकारांत शहामृग, सेक्रेटरी बर्ड, देनमाशासारकी तकली आशिल्लें बकें, टुरॅको-म्हळ्यार केळीं खावपी सुकणें, कोली, हेल्मेट, श्रायक्स, शुगरबर्ड, हीं आफ्रिकेचीं खाशेंलीं आसात. गिनी फाउल, ऑनपेकर्स, हनी गायडस् हीं इथिओपियांत सांपडपी सुकणीं. रानांच्या वाठारांनी मोर, कीर बरेच दिश्टी पडटात. सोबीत पाखांची तरांतरांची सवणीं हांगा आसात. गावपी सवणीं चुकून दिश्टी पडटात. घोण, गिदां, आयस, फ्लेमिंगो हेसारकीं सुकणींय हांगा आसात.
केप वाठारांत जॅकअॅस, पेंग्विन, केपसील ही मोनजात आसा. आफ्रिकेंत मोनजातीची संख्या आनी प्रकार जगांतल्या सगळ्या खंडांपरस चड आसा, पूण मनशांच्या वावकार लागून हातूंतली कांय नश्ट जावपाची भिरांत निर्माण जाल्या.
इतिहास आनी राजकी परिस्थितीः आफ्रिका हो एक खंड जरी दिसलो तरी इतिहासीक, धर्मीक आनी वंशीक नदरेंतल्यान तांचे दोन विंगड विंगड वांटे जाल्ले दिसतात. सहारा हें वाळवंट ह्या खंडाच्या सुमार 40% वाठाराचेर पातळ्ळां आनी ह्या वाळवंटाक लागून आफ्रिकेचे दक्षिण आना उत्तर अशे दोन वांटे जाल्यात. सहारा वाळवंटाची लांबाय रुंदाय चड आशिल्ल्याकारणान आनी ह्या वाळवंटांतल्यान प्रवास चड कठीण जाल्ल्यान उत्तरेवटेनच्या वाठारांचो दक्षिणेकडेन संबंद चडसो येवंक पावलोना. ताका लागून ह्या दोनूय वाठारांच्या संस्कृतीक, धर्मीक आनी राजकी इतिहासांत बरोच फरक दिसून येता.
मनीस संस्कृतायेचे सामके पोरने पुरावे आफ्रिकेंत सांपडल्यात तांच्यावेल्यान ह्या खंडांत मनीस 10 लाख वर्सांपयलींसावन आशिल्लो म्हणपाचें समजता. कांय मनीसवंशशास्त्रज्ञांच्या मतान पयलो जगांतलो मनीस हांगासरूच आशिल्लो. खबर आशिल्ल्या इतिहासावेल्यान क्रि. पयलीं सुमार साडेतीन हजार वर्सां उत्तर आफ्रिकेंत ईजिप्तच्या लोकांनी बरेच पुरावे बरोवन दवरल्यात. ह्या पुराव्यांक लागून आफ्रिकेच्या इतिहासाचेर उजवाड पडटा. पूण सहाराचे दक्षिणेवटेनच्या वाठारांसबंदान खंयच इतिहासीक पुरावे नात, तेभायर खंयच्याच गजालींवेल्यान इतिहासाचो सोद घेवप शक्य जायना.
जगांतल्या पोरन्या संस्कृतायांमदीं ईजिप्तची संस्कृताय येता. नायल न्हंयच्या पिकाळ वाठाराक लागून पयलींचे ईजिप्त संस्कृतायेंतले लोक बरेच गिरेस्त जावंक पावले. इ.स. पयलीं हांगा बांदिल्ले पिरॅमीड ह्या लोकांच्या म्हानपणाची गवाय दितात. ह्या लोकांचे हेर दर्यादेगेवेल्या देशांकडेन वेपार-धंदे चलताले. क्रिस्तपयलीं 2000 वर्सा ईजिप्तांतल्या लोकांचे फिनीशिया (आतांचो लॅबनान) आनी शेजरा आशिल्ल्या अस्तंत आशियांतल्या लोकांकडेन संबंद आशिल्ले. क्रि. पयलीं 11 व्या शेंकड्यांत फिनीशियन साम्राज्याचो विस्तार जालो आनी तांणी आफ्रिकेंचे उत्तरेक भूंयमध्यसागर देगेर आपले वसाहतीची थापणूक केली. क्रि. पयलीं 814 वर्सा फिनीशियन लोकांनी कार्थेज शाराची थापणूक केली. आतांच्या ऱ्यूनिस शारालागीं खंयतरी हें शार आशिल्लें. ही फिनीशियाची संस्कृताय कितलींशींच वर्सां आफ्रिकेचे उत्तर देगेर आशिल्ली. पूण फुडें ती इल्ली इल्ली ना जावंक लागली आनी निमाणो क्रि. पयलीं 146 वर्सा रोमन लोकांनी तिचो नाश कालो.
क्रि. पयलीं 5 व्या नी 6 व्या शेंकड्यांत ग्रीक लोकांनीय हांगा
