शेंकड्यामेरेन ब्रिटीश सत्तेआड ल्हान व्हड झुजांय चालूच आशिल्लीं. इंग्लंडाकडल्यान जावपी धर्मीक अत्याचारांक लागून आयर्लंडची परिस्थिती चडानचड वायट जायत गेली. ह्या काळांत दुकळ, रोग हांकांलागून गांवांची गांवां काबार जालीं. डीन स्विफ्ट, बर्कली, पार्नेल, शेरीडन, हेनरी ब्रूक ह्या सारक्या लेखक, कवी आनी विचारवंतांनी आयरीश लोकांमदीं राश्ट्रीयत्वाची भावना जागयली. अमेरिकेसारक्या देशांनी रावतल्या मूळ आयरीश लोकांची मदत तांच्या राश्ट्रीय पक्षाक मेळूंक लागली. 1782 वर्सा, आयरीश पार्लमेंटांत केल्ले कायदे आनी कोर्टांत दिल्ले निर्णय ब्रिटीश शासनान बदलचे न्हय, रोमन कॅथलिकांक जमनी घेवंक मेळच्यो आनी आपल्या धर्माप्रमाण वागूंक मेळचें ह्या सारक्या थारावांक ब्रिटीशांची मान्यताय मेळ्ळी. कॅथलिकांक मत दिवपाचो अधिकार वा राजकी पदां मेळोवपाचो अधिकार मात मेळ्ळो ना. फ्रेंच राज्यक्रांतीच्या प्रभावाक लागून आयर्लंडांत अशांतताय आयली. 1798 वर्सा वूल्फटोन ह्या मनशान ‘ युनायटेड आयरीशमन ’ नांवाची संघटना काडून बंड केलें. ताका निमणो गोळाक लायलो आनी बंड फसलें. 1800 वर्सा आयरीश पार्लमेंट बरखास्त जालें आनी इंग्लंड-आयर्लंड एकचार कायदो मुखार आयलो. ह्या कायद्यान आयर्लंडाच्या प्रतिनिधींक ब्रिटीश पार्लमेंटांत बसपाचे हक्क मेळ्ळे; हाकालागून आयर्लंडची दिखाऊ स्वतंत्रताय सोंपली आनी इंग्लंड-आयर्लंड हांच्या भितरल्या संबंदांच्या एका नव्या पर्वाक आरंभ जालो.
1829 वर्सा डॅनियल ऑकोनेलच्या (1775-1847) यत्नांक लागून कॅथलिक मुक्ततायेचो कायदो येवन तांकां मताधिकार मेळ्ळे. 1845 ते 1847 वर्सा बटाटाच्या पिकाचेर रोग आयिल्ल्यान आयर्लंडांत दुकळ पडलो. सुमार धा लाख लोक ह्या दुकळांत मेले. दुकळाक लागून जाल्ल्या असंतोशांतल्यान आनी हेर युरोपीय क्रांतीकारक चळवळींनी प्रभावीत जावन ‘ यंग आयर्लंड ’ पक्षाचो फुडारी जॉन मायकेल हाणें बंडाची तयारी केली. पूण ताका देशाभायर धांवडावन घालो आनी पक्षाचो दुसरो फुडारी विलीयम ओब्रायन हाका सरकारान गोळाक लायलो. पार्नेलसारक्या फुडाऱ्यांनी ब्रिटीश पार्लमेंटांत आयर्लंडचो प्रस्न मांडपाखातीर फुडाकार घेतलो. 1903 वर्सा उदारमतवादी पक्ष इंग्लंडांत सत्तेर आयलो आनी आयरीश स्वतंत्रतायेचो प्रस्न सुट्टलो अशें दिसूंक लागलें. पूण हेविशीं कांयच घडलेंना. हाका लागून आर्थर ग्रिफीथ हाणें ‘ सीन फीन ’ (Sinn Fein) म्हळ्यार ‘ आमच्या आमीच ’ ही चळवळ सुरू केली. 1886, 1893 त दोन होमरुल विधेयकां रद्द केल्या उपरांत 1912 वर्सा तिसरें विधेयक मांडलें. ह्या विधेयकाक लागून बरोच बोवाळ जालो. 1914 वर्सा पयलें म्हाझूज पेटलें आनी आयरीश स्वतंत्रतायेचो प्रस्न मात्सो कुशीक पडलो. 1916 च्या ईस्टर सणावेळार डब्लिन हांगा पॅट्रीक पीयर्स, जेम्स कॉनली, एयन् डी व्हॅलेरा हांच्या फुडारपणाखाल बंड जालें, पूण ह्या बंडाच्या मुखेल्यांक मारुन उडयले, कांय जाणांक देशाभायर धांवडायले. 1918 च्या वेंचणुकेंत सीन फीन पक्षाचे 73 प्रतिनिधी पार्लमेंटांत पावले पूण तांणी लंडनाक वचनासतना डब्लिन हांगा सभा घेवन 21-1-1919 दिसा आयर्लंड स्वतंत्र जाल्ल्याची घोशणा केली. 1920 वर्साच्या होमरूल कायद्याप्रमाण उत्तर आयर्लंड आनी आयरीश फ्री स्टेट ह्या दोन साम्राज्यांची थापणूक करपाचें थारलें. 1922 वर्सा ह्या साम्राज्यांची थापणूक जाली, पूण ह्या कायद्याक जाल्ल्या विरोधाक लागून 1923 मेरेन यादवी झुजां चालूच उरलीं. फुडें 1937 च्या संविधानाप्रमाण ‘ आयरीश फ्री स्टेट ’ चो बदल ‘ आयर ’ हातूंत जालो. राश्ट्रपती हो देशाचो मुखेल आसतलो अशेंय थारलें. त्याप्रमाण 1928 त डग्लस हायड राश्ट्रपती जालो आनी डी. व्हॅलेरा प्रधानमंत्री. दुसऱ्या म्हाझुजांत आयर्लंड तटस्थ रावलें. 1948 वर्सा युनायटेड आयर्लंड पक्षाचो फुडारी जॉन कॉस्टेलो प्रधानमंत्री जालो. 1949 वर्सा ताणें आयर स्वतंत्र प्रजासत्ताक आशिल्ल्याचो थाराव मान्य करून घेतलो आनी ताका इंग्लंडाचीय मान्यताय मेळ्ळी. इतले मजगतीं उत्तर आयर्लंड कुशीकच आशिल्लें. हे गजालीक लागून 1920 सावन सुरू जाल्ल्या यत्नांनी 1946-57 ह्या काळांत बंडाचें रुप घेतलें. 1957 वर्सा कॉस्टेलोचो पराभव जावन डी व्हॅलेरा सत्तेर आयलो. 1973 मेरेन तो त्या पदार आशिल्लो. 1973 त ताच्या जाग्यार अर्स्किन चिल्डर्स हाची निवड जाली. 1974 ते 1976 मेरेन सियरबेल ओ दालाय वेंचून आयलो. 1976 त सत्तेर आयिल्ल्या डॉ. पॅट्रीक हिलरी हाणें 1983 त परत जैत मेळोवन आपली सत्ता तिगोवन दवरल्या.
राज्यवेवस्थाः 18 एप्रिल 1949 सावन आयरीश फ्री स्टेट बदलून त्या जाग्यार स्वतंत्र आनी सार्वभौम प्रजासत्ताक जल्माक आयलें. ताचेपयलीं कांय दीस आयर्लंड ब्रिटीश राश्ट्रकुलांतल्यान भायर सरलें. सद्याचें आयर्लंडचें राज्य 1937 च्या संविधानाप्रमाण चलता. ह्याच संविधानाक लागून देशाचें नांव ‘ आयर ’ अशें दवरलां. हाका इंग्लिशींत ‘ आयर्लंड ’ अशेंय म्हणटात.
हांगाचें प्रशासन लोकांनी नियुक्त केल्ल्या राश्ट्रपतीच्या नांवान चलता. राश्ट्रपतीची वंचणूक दर सात वर्सां उपरांत जाता. फाटोफाट दोनदां वेंचून आयल्या उपरांत तिसरे फावट राश्ट्रपती जावंक मेळना. संसद दोन घरांनी वांटून घाल्या. लोकसभेक ‘ डेल आयरीन ’ (Dail Eireann) आनी वयल्या घराक ‘ सीनेड आयरीन ’ (Seanad Eireann) म्हणटात.
सरकारी धोरणांचेर आनी प्रशासनाचेर दोनूय घरांनी भासाभास जाता. पूण संविधानाप्रमाण सरकार फकत लोकसभेक जापसालदार आसता. पैशांच्या बिलांचेर सीनेड फकत सुचोवण्यो करूंक शकता.
सद्याचे (24 वे) लोकसभेंत 166 प्रतिनिधी आसात. ते थेट निवडून येतात. सीनेडचे 60 प्रतिनिधी आसतात. तांतल्या 11 जाणांची नेमणूक महामंत्री करता. 6 विश्वविद्यालयांचे प्रतिनिधी आसतात आनी हेर विंगड विंगड वेवसायीक पंगडांनी वेंचिल्ले आसतात. विश्वविद्यालयांतल्यान येवपी प्रतिनिधींमदले 3 जाण आयर्लंड राश्ट्रीय विश्वविद्यालयाचे तर 3 जाण डब्लिन विश्र्वविद्यालयाचे आसतात. अठरा वर्सां पुराय केल्ल्या दर एकल्याक मतदानाचो अधिकार आसता.
फियाना फेल (Fianna Fail), फायन गेल (Fine Gael) आनी लेबर पार्टी अशे तीन पक्ष आसात. वर्कस पार्टी (पयलीचो सीन फीन) होय मुखेल राजकी पक्ष जावन आसा. तेभायर ल्हानसान अशे बरेच राजकी पक्ष आसात.
आयरच्या 27 प्रांतांचें प्रशासन काउंटी काउन्सिल (County council) कडल्यान जाता. तेभायर हें प्रशासन बरेभशेन चलचेखातीर ‘ काउंटी बरो कॉर्पोरेशन ’ (County Borough Corporation). ‘ अर्बन डिस्ट्रीक्ट काउन्सिल ’ (Urban District Council) ह्यो संस्था आसात. ह्या संस्थांचेर केंद्र सरकाराचें नियंत्रण आसता. रस्ते, येरादारी, उदकापुरवण, भलायकी सारके विशय थळाव्या प्रशासनाच्या अधिकारांत आसतात. केंद्रीय प्रशासनाचें अनुदान घेवन आनी थळावे कर लावन थळावें प्रशासन आपली अर्थीक मांडावळ थारायता.
आयरीश कायदो ‘ इंग्लिश कॉमन लॉ ’ (English Common Law) चेर आदारला. न्यायालयां तीन पांवड्याचेर आसातः सकयलीं, मदलीं आनी सर्वोच्च. सर्वोच्च न्यायालयांत दिल्लो निवाडो निमाणो आसता. आयरीश पोलीस (Guardians of Peace), देशांत कायदो आनी सुवेवस्था, सांबाळपाचें काम करता. पोलीस खात्याचेर कायदोमंत्रालयाचें नियंत्रण आसता.
हांगा दोन तरांचें लश्कर आसा. थीर आनी राखीव. लश्कराविशींचे सगळे निर्णय घेवपाचो अधिकार राश्ट्रपतीकडेन आसा. 1958 सावन आयर्लंडचें लश्कर संयुक्त राश्ट्र परिशदेच्या (U.N.O.) शांतीदळाचो एक भाग जावन आसा. लॅबनान, न्यू गिनी (आतां अस्तंत आयरियन), भारत, पाकिस्तान, सायप्रस, इराण, इराक ह्या देशांनी आयरीश लश्कराचे अधिकारी संयुक्त राश्ट्रांखातीर काम करतात.
अर्थीक परिस्थितीः अर्थीक परिस्थिती शेतकी पिकावळीचेर आदारित
