गॉफ व्हिटलॅम विंटून येवन पंतप्रधान जालो. एप्रिल 1974 त, म्हयन्यांत व्हिटलॅम हाणें संसद बरखास्त केली. पूण ताचो वावराड्यांच्या पक्षाक कसलोच फायदो जालो ना. 1977 त डॉनाल्ड पीप हाच्या फुडारपणाखाला डॅमोक्रेटिक पक्षाचें सरकार आयलें, पूण वावराड्यांच्या हक्षान ल्हव ल्हव आपली शक्त वाडयली. 1983 वर्सा, तांचें सरकार आयलें आनी रॉबर्ट जे. हॉक राश्ट्रपती जालो.
राज्यवेवस्था: 1790 मेरेन ऑस्ट्रेलियांत सुमार 6 ब्रिटीश वसाहतींची पुरायपणान थापणूक जाल्ली. ह्या वसाहतींचें प्रशासन 19 व्या शेंकड्यां मेरेन ब्रिटनाकडल्यान चलतालें. संविधानाचें नदरेंतल्यान 1850 चो वसाहतीविशींचो कायदो बरोच म्हत्वाचो आसा. ताच्या पयलीं थळाव्या वसाहतींत कांय गजालीं भितर स्वतंत्रताय दिवन प्रशासनाचे अधिकार तांच्याचकडेन दिल्ले. 19 व्या शेंकड्याच्या शेवटामेरेन चडश्यो सगळ्यो वसाहती थळावी स्वतंत्रताय भोगताल्यो.
ऑस्ट्रेलियाचें संविधान अमेरिकेभशेन संघराज्याचें (federation)आसा. संघराज्य आनी हेर राज्यां हांचे अधिकार संविधानांत स्पश्टपणान बरोवन दवरल्यात. संविधानाक सगळ्यांत चड म्हत्व आसा. संविधानाचे नेम संसद आनी राज्यांतलीं विधीमंडळां, न्यायसंस्था आनी नागरिक हांकां बंदनकारक आसतात. संघराज्याचे कायदे संसदेक करपाचो अधिकार आसता. संसदेच्या प्रशासनाखाला परराश्ट्र धोरण, राज्यांतलो वेपार, रिणां घेवप, राखण, टपाल हेसारकीं म्हत्वाचीं खातीं आसता. संघाची संसद सीनेट आनी हावस ऑफ रिप्रॅझेंटेटिव्हज् अशा दोन घरांनी बसपी आसा.
ऑस्ट्रेलिया संघराज्याची संसद आनी राज्याचीं विधीमंडळां हांच्या प्रतिनिधींची वेंचणूक मतदारां कडल्यान जाता. हावस ऑफ रिप्रॅझेंटेटिव्हज् हातूंत 124 सभासद आसतात. सगळ्या राज्यांक सिनेटाखातीर सारकेच सीनेटर वेंचपाटो अधिकार आसा. मुखेल पक्ष म्हळ्यार वावराड्यांचो पक्ष, उदारमतवादी पक्ष हे आसात. हालीं हालीं कंट्री पक्ष, डेमोक्रॅटिक पक्ष हेय मुखार येवंक लागल्यात. सीनेट स वर्सांच्या काळाखातीर आसता, ताचे अर्दे सभआसद दर तीन वर्सांनी निवृत्त जातात. दुडवांविशींचीं विधेयकां सीनेटात येनात. संयुक्त बसकांभितर हावस ऑफ रिप्रेझेंटेटिव्हिजचें मत चड म्हत्वाचें आसता, मंत्रीमंडळांत चडशें सभासद तांचे आसतात. दोनूय सभाघरांमदीं मतभेद जाल्यार दोनूय घरां बरखास्त करपाचो गवर्नर जनरलाक अधिकार आसता. घटक राज्यांभितर क्वीन्सलँड सोडल्यार हेर सगळीं विधीमंडळां दोन घरांचीं आसतात.
कार्यकारी सत्ता केंद्रांतल्या मंत्रीमंडळाच्या हातांत आसा. कायदे मंडळांत भोवमत आशिल्ल्या पक्षाचो फुडारी पंतप्रधान जाता. हाची नेमणूक गवर्नर जनरल करता. घटक राज्याच्या प्रशासनाखाल थळाव्यो स्वराज्य संस्था आसता. रस्ते, पूल बांदप, भलायकी, उदकापुरवण हीं खातीं घटक राज्याच्या अधिकारांत येता. थळाव्या स्वराज्य संस्थांची निर्मणी, अधिकार, अर्थवेवस्था ह्या सारक्यो गजालीं घटक राज्यां थारयतात. संविधानाप्रमाण उच्च न्यायालयाची थापणूक जाल्या. ह्या न्यायालयांत एक मुखेल न्यायाधीश आनी 6 न्यायाधीस आसतात. हांची नेमणूक मंत्रीमंडळांच्यो सुचोवण्यो घेवन गवर्नर जनरल करता. संघराज्यात उच्च न्यायालयाच्या पांवड्यावेलीं आनी दोन न्यायालयां आसता. तीं म्हळ्यार फॅडरल कोर्ट ऑफ बँकरप्ट्सी आनी कॉमनवेल्थ इंडस्ट्रियल कोर्ट. ऑस्ट्रेलियांतले न्यायपद्धतीचो सगळ्यांत उंचेलो अधिकार इंग्लंडातल्या प्रिव्ही काउन्सिलाकडेन पयलीं आशिल्लो. पूण 1967 वर्सा तो रद्द केलो.
राखणे खात्याक राखणे विशींचें धोरण थारावपावांगडाच राखणे कडेन संबंद आशिल्लें उत्पादन, पुरवण, संशोधन हींय खातीं सांबाळचीं पडटात. राश्ट्रांत तळ बांदपाखातीर परवानगी दितात. पयलें म्हाझूज, दुसरें म्हाझूज हेभायर कोरिया आनी व्हिएतनाम झूज हातूंत ऑस्ट्रेलियान वांटो घेतिल्लो. चिनाच्या अणुस्फोटा उपारांत ह्या देशान राखणेचेर चड लक्ष दिवंक सुरवात केल्या.
अर्थीक स्थिती: ऑस्ट्रेलियाचे वट्ट जमनींतली 34% जमीन शेतवडीखातीर उपोगी पडना. 42% जमनींत पावस उणो पडटा आनी थंय मेंढरां पोसपाचो उद्देग व्हडा प्रमाणांत आसा. उरिल्ल्या 24% जमनींत शेतांखातीर जाय तसो पावस पडटा, पूण हो वाठार चडसो दोंगरी आनी उण्या कसाच्या शेतजमनीचो आसा. फकत सुमार 8% जमनींत बरें शेत पिकता, पूण हातूंतलीय चडशीं मेंढरां, गोरवां पोसपांत खर्च जाता.
19 व्या शेंकड्याच्या सुर्वेक सावन अर्थीक-समाजीक परिस्थितींत म्हत्वाचें बदल घडून आयले. शेतांत यंत्रां लायिल्ल्यान गवांचें पीक व्हडा प्रमाणांत येवंक लागलें. गायच्या मांसाकय बरीच मागणी आयली. ऑस्ट्रेलियाच्या वायव्य वाठारांतलो गोरवां पोसपाचो वाठार, व्हिक्टोरिया आनी न्यू सावथ वेल्स हांचे अस्तंतेवटेनचे वाठार तशेंच ग्रेट ऑस्ट्रेलियन बाइट भोंवतणचो वाठार हांगा जमनीपोंदा उदक मेळटा. जमनीच्या पोटांत 2,133 मी. मेरेन खोलायेच्यो बांयो मारल्यात, हांका आर्टेशियन बांयो म्हणटात. असल्या सुमार 7,500 वयर बांयो हांगा आसात. तातूंतल्यान दर दिसा 1.4 अब्ज लिटर परस चड उदक मेळटा. वट्ट मेंढरांतली सुमार 20% आर्टेशियन बांयच्या उदकाचेर जियेतात.
गेरवांक खावड म्हूण उपेगी पडपी पाचव्या तणाचें हांगा बरेंच पीक येता. मेंढरां पोसप हो हांगाच्या अर्थवेवस्थेचो मुखेल उद्देग. जगांतल्या वट्ट लोकरींतलें 30% लोकरीचें उत्पादन हांगा आसा. मेंढरांच्या उद्देगा इतली उदरगत गोरवां पोसपाच्या धंद्यांत जावंक ना. मजेखातीर हाडिल्ल्या सोशाचें प्रमाण ऑस्ट्रेलियांत बरेंच वाडलें आनी व्हडा प्रमाणांत तण खावन तांणी गोरवां-मेंढरांचेर उपाशीं मरपाची पाळी हाडली. हाका लागून सोशांचो बंदोबस्त करपाखातीर हांगाच्या सरकारान लाखांनी डॉलर खर्च केले.
जमनींवेल्या पिकावळीभितर 67.9% गंव, पाचवी गोरवांच्या खावडीची वरण 14.9%, सादें तण 10% ही हांगाची मुखेल पिकावळ जावन आसा. हेभायर भाजीपालो, फळां हांचेंय हांगा बरेंच पीक येता. गंवाच्यो तरेकवार जाती हांगा सांपडटात. तांतल्यो गेबो, बेनक्युबिन आनी बंगाला ह्यो थळाव्यो लोकांमदीं बऱ्योच नांवाजिल्ल्यो आसात. वट्ट पिकावळींतलो सुमार 72% गंव निर्यात जाता. ओट, बार्ली, ज्वारी, तांदूळ, मको हांचीय ऑस्ट्रेलिया निर्यात करता.
हेर पिकांभितर ऊंस, मसमी भिकणां, तंबाखू, कापूस हीं बऱ्याच प्रमाणांत जातात. ह्या पिकांखातीर बरीच चड जमीन राखून दवरल्या. क्वीन्सलँडच्या दर्यादेगेवेल्या वाठारांत ऊंस चड जाता. लिनसीड (linseed-सिणबियां) चे पिकावळींतल्यान मेळपी तेल देशांतल्या तेलाची गरज 20% नी भागयता. द्राक्षांचे मळे सावथ ऑस्ट्रेलिया, व्हिक्टोरिया आनी न्यू सावथ वेल्स ह्या राज्यांनी चड आसात. द्राक्षांचो सोरो काडप होय एक मुखेल धंदो जाला. व्हिक्टोरिया, न्यू सवाथ वेल्स आनी टास्मानिया हांगा बटाटंचेंय पीक बरेंच येता.
हांगाच्या खण उद्देगाक 1842 सावन न्यू सावथ वेल्स राज्यांत मेळिल्ल्या ताब्यांचे सांठवणींतल्यान सुरवात जाली. ताचे उपरांत ल्हव ल्हव हेर राज्यांनी तरेकवार खनिजांचे सोद लागले आनी ऑस्ट्रेलियाचे अर्थीक वेवस्थेक एक नवें फाटबळ मेळ्ळें. पेट्रोलियम, रॉक फॉस्फेट, सैमीक गंधक, कथिल हेसारक्या खनिजांचें हांगा उत्पादन सामकेच उणें आसा, पूण हेर खनिजां बऱ्याच प्रमाणांत मेळटात. धातू खनिजांभितर तांबें, शिशें, चांदी, भांगर, लोखण हेसारकीं मुखेल आसात. तेभायर कोळसो आनी हेर अधाती खनिजांय हांगा व्हडा प्रमाणांत सांपडटात. खण उद्देग पुरायपणान सरकाराच्या हातांत आसा. ह्या उद्देगाचेर सरकार नियंत्रण दवरतात आनी तेविशींचीं धोरणां थारायतात.
न्यू सावथ वेल्स राज्यांत 90% बिट्यूमिनस आनी सेमी अँथ्रायट कोळसो आसा. तेङायर हेर खनिज संपत्ती ह्या खंडांत बऱ्याच व्हड प्रमाणांत मेळटात. रुटायल आनी झिरकॉन ह्या खनिजांच्या मळार जगांत ऑस्ट्रेलिया सगळ्यांत फुडें आसा. डोलोमायट, फ्लूओरस्फार, मॅग्नेसायट,
