जगाक दिल्यात.
शिक्षण: भुगोलीक परिस्थितीचो परिणाम शिक्षणाचेर कसो जाता हाची बरी देख ऑस्ट्रेलियाकडल्यान शिकूंक मेळटा. स व्हड शारां, हेर ल्हान व्हड गांवां, फांफडून गेल्ली लोकवस्ती, वयर सकयल आशिल्ली भूंय, अशें परिस्थितींत इंग्लंडातल्यान हाडिल्ले शिक्षण पद्धतीक हांगा एक नवीच दिका मेळ्ळ्या.
फकत शंबर वर्सांभितर ह्या शिक्षणाची वाड जाल्या. 1866 सावन ताका संघटित रूप आयलें. 1872 सावन दरेक राज्यान राज्यशासित शिक्षण पद्धतीची थापणूक केली. सरकारी फुडारपणाखाल आनी सरकारी खर्चान फुकट, सक्तीचें आनी धर्मनिरपेक्ष शिक्षण हांगा सुरू जालें.
म्हायती आनी आंकडेवारी उजवाडाक हाडप, संशोधनाक पुरस्कार दिवप, आदिवासींचें शिक्षण आनी खासा शिक्षणाक अर्थीक पालव दिवप, इतलेंच काम केंद्रशासन करता. राज्यांतलीं शिक्षण वेवस्था त्या त्या राज्याचो शिक्षणमंत्री पळयता. साक्षकतेचें प्रमाण 99% वयर आसा.
शिक्षण दिवपाची मुखेल जापसालदारकी जरी सरकाराची आसली, तरी खाजगी संस्थांचो म्हत्वाचो वांटो आसा. सादागणपणान 75% भुरगीं खाजगी शाळांनी शिकतात. ह्या खाजगी शाळांक सरकारी अनुदान मेळना. दानाचेर ह्यो संस्था चलतात. 75% ते 80 % विद्यार्थी रोमन कॅथलिक पंथाच्या शाळांतल्यान शिक्षण घेतात. उरिल्ले हेर पंथांच्या आनी स्वतंत्र शाळांतल्यान शिकतात. शिक्षणाचो पांवडो बरोच ऊंच आसा.
शिक्षणाच्या मळार दरेक राज्याक स्वतंत्र अधिकार आशिल्ल्या कारणान, शिक्षणाची रचणूक, फी पद्धत, अभ्यासक्रम ह्या गजालींचेर स्वतंत्र धोरण आसता. सक्तीचें फुकट शइक्षण सव्या वर्सा सुरू जावल चवदा-पंदरा वा सोळा वर्सांचेर सोंपता. मुळावें आनी माध्यमीक धरून बारा वर्साचें शिक्षण सोंपल्याउपरांत विश्वविद्यालयांत वचूंक मेळटा. बारा वर्साची ही रचणूक कांय जाग्यांचेर 6+6 जाल्यार कांयकडेन 8+4 अशी आसा. मुळाव्या शिक्षणा उपरांत बौद्धिक, तांत्रिक नाजाल्यार शेतकी विशयांसारकिल्या उंचेल्या महाविद्यालयांनी वचूंक मेळटा.
भाशा आनी साहित्य: बरोवपाची आनी उलोवपाची भाशा इंग्लीश आसा. तरीपूण ऑस्ट्रेलियांतल्यो ज्यो आदिवासींच्या भाशा आसात, तांकां ऑस्ट्रेलियन भाशा म्हूण वळखतात. हांचीय संख्या तशी बरीच आसा. राश्ट्रीय थराचेर आनी संवारीक साहित्यांत नामना मेळिल्लें साहित्य ह्या दोनूय नदरांतल्यान हांगाच्या साहित्याची बरीच उदरगत जाल्या. गद्य बरोवपांत हेन्री हँडेल रिचर्डसन (1870-1946) खिस्तीना स्टीड, कॅथरिन प्रिचर्ड आनी पॅट्रीक व्हयट हांचीं नांवां बरींच गाजल्यांत. काव्यांच्या मळार क्रिस्तोफर बेनन (1870-1932) जेम्स मॅकॉली आनी ज्यूडिथ रायट हांणी नामना मेळयल्या. पॅट्रीक व्हायट हाका ताच्या साहित्याक लागून 1973 वर्सा नोबेल इनाम फाव जालें. एदो व्हडलो मान मेळोवपी हो पयलोच ऑस्ट्रेलियन साहित्यीक.
म्हत्वाचीं थळां: ऑस्ट्रेलियांतलें हवाई येरादारीक लागून थंय पर्यटनाची उदरगत जायत चल्ल्या. सिडनी, ग्रेट बॅरियर रिफ, ब्लू मावंटन्स हांगा पर्यटक चड येतात. कॅनबरा हें राजधानीचें शार. हांगाचें प्राणी संग्रहालय नामनेचे आसा. ब्रिस्बेन, पर्थ, मेलबॉर्न हांगा 1956 त ऑलिंपिक सर्ती जाल्ल्यो. तेभायर एडिलॅड हेंय शार खेळा मळाक लागून आनी थंय जावपी कलामळाक लागून नामनेक पावलां.
इंग्लंड: पळेयात ग्रेड ब्रिटन इंग्लीश भास: इंग्लीश (इंग्लेज, आंग्ल) भास. ही मूळ इंग्लंडांतल्या लोकांची भास आसून, आयज ती ग्रेट ब्रिटन, आयर्लंड, युनायटेड स्टेट्स ऑफ अमेरिका, वेस्ट इंडीज जुंवे, कॅनडा, दक्षिण आफ्रिका, ऑस्ट्रेलिया आनी न्यूझीलंड ह्या देशांतल्या लोकांची मुखेल भास जावन आसा. भारत, पाकिस्तान, बांगला देश, ब्रह्मदेश, श्रीलंका,आग्नेय आशियांतले जायते देश, आफ्रिका खंडांतले चडशे देश आनी संवसारातलीं ल्हान-व्हड राश्ट्रां, वेपार धंदो, उंचेलें शिक्षण तशेंच आंतरराश्ट्रीय संपर्काखातीर माध्यम म्हूण ही भास वापरतात. भारतीय गणराज्याच्या राजकारभाराची ती एक भास आसून भारतांतल्या दोन राज्यांची ती राजभास जावन आसा. संवसारीक भास म्हूण आयज, खंयचेय भाशेपरस इंग्लीश भाशेक चड म्हत्व आसा.
इंग्लीश भास पांचव्या आनी सव्या शतमानांत, उत्तर युरोपांतल्यान इंग्लंडात आयिल्ल्या इंडो-युरोपीय भाशाकुळांतल्या जर्मानीक गटाच्या आक्रमक पंगडांनी आपल्या वांगडा हाडली. ताच्या आदी ग्रेट ब्रिटनांत केल्टिक पंगडाच्यो भासो उलयताले. काळांतरान त्यो नश्ट जाल्यो. हालीं ह्या कांय भासांचें पुनरुज्जीवन जायत आसा.
सव्या शतमानासावन इकराव्या शतमाना मेरेनच्या काळाक अँग्ल-सॅक्सन वा पूर्विल्लो इंग्लीश काळ म्हणटात. इ.स.1066 त फ्रांसाच्या नॉर्मन लोकांनी इंग्लंडाचेर आपलो शेक चलोवन फ्रेंच आनी लॅटीन भासांचें व्हडपण इंग्लीशीचेर बसयलें. पंदराव्या शतमाना मेरेनचो काळ, हो मध्य काळ तर सोळाव्या शतमान ते आयजमेरेनचो काळ हो आर्विल्ल्या इंग्लिशीचो काळ मानतात. एकुणिसाव्या शतमाना उपरांत इंग्लिश भाशेचें उदरगतीचें नवें यूग सुरू जालें अशें मानतात.
इंग्लीश भाशेच्या सगळ्या काळखंडांत इंग्लिशीची ध्वनिपद्धत, खास करून स्वर व्हड प्रमाणांत बदल्ले. पूण इंग्लीश भाशेंतली बरपावळ, सोळाव्या शतमानांत आसली थंयच उरली. हाका लागून इंग्लिशीतलें उच्चार आनी बरपावळ हातूंत व्हड अंतर नदरेक येता. लॅटीन तशेच ख्रिस्ती धर्माच्या प्रभावाखाला, इंग्लीश भाशेचें बरप सव्या शतमानासावन रोमन लिपींत जायत आयलां. शब्दसंपत्ती, व्याकरण, नवनिर्मणी क्षमता ह्या गजालींनी इंग्लीश भास फुडारिल्ली. अठराव्या शतमाना उपरांत ब्रिटीश सत्तेखाला आशिल्ल्या संवसारभरच्या वसाहतींक लागून आनी विसाव्या शतमानाच्या दुसऱ्या अर्दांत अमेरिकेच्या संवसारभर वाडिल्ल्या प्रभावाक लागून इंग्लिशीक खूब म्हत्व मेळ्ळां.
आयज विसाव्या शतमानाच्या शेवटाक, इंग्लिशींत जायत्यो थळाव्योपोटभासो दिसून येतात. ब्रिटनांत स्कॉटिश, मध्य प्रांतीय, उदेंत आनी दक्षिण बोली भासांचे भेद स्पश्ट दिसतात. तेभायर अमेरिकेंतय इंग्लीश भाशेंत थळावे भेद आसात. कॅनडा, ऑस्ट्रेलिया, दक्षिण आफ्रिका, भारत आनी ब्रिटीशांच्यो हेर वसाहतीं सारक्या वेगवेगळ्या देशांतल्या इंग्लीश बोलींचीं ध्वनी उतरां, रुपविकार, व्याकरण, वाक्यरचणूक, हेल ह्या सगळ्या गजालींनी मोटो भेद आसा. संवसारांतल्या जायत्या भागांत इंग्लिशीकडेन त्या त्या वाठारांतल्या भासांचो संयोग घडून जायतो मिश्रभासो (pidgin) आनी संयुक्त भास (creole)निर्माण जाल्यात.
इंग्लिशींत अ, अ, अ, अ, आ, अ( ), अ (दीर्घ ), अ(^ ) , अ अ, ऑ ऑ ( दीर्घ) हे बारा स्वर; .........................................................हे णव जोडस्वर; प, ब, म ,ट , ड, न (दंतमूलीय); च, ज (तालव्य); क, ग, ङ, फ, व्ह, थ, द, स, झ, श, झ्य, ह (घर्षक) आनी य, र, य, ल, व हीं वट्ट चोविस व्यंजनां आसात. इंग्लिशींत स्वरांचें दीर्घत्व म्हत्वाचें आसून, घर्षकां तिचें खाशेलपण जावन आसा. उतरांचेर दिल्ले आघात हे इंग्लीश उच्चारांचें म्हत्वाचें लक्षण मानतात. आगातलय आनी वट्ट वाक्यांवेलो हेल हांकांलागून इंग्लिशींच्या उच्चाराचें खाशेलपण नदरेक येता.
इंडो-युरोपीय भाशांकुळांत कोंकणी वा मराठी सारक्या भासांचीं जायतीं खाशेलपणां इंग्लिशींत आसलीं तरीकूय रुपविकाराच्या मळार इंग्लीश विकारमुक्त जायत आयल्या. नामांचें लिंगभेद, विभक्ती, विशेषणांचे विकार आनी हेर विकार इंग्लिशींत ना जायत चल्ल्यात. हे विकार फकत सर्वनाम आनी वचनांभितर तिगून उरल्यात. नामांची उपपदां, समासिक शब्दसंयोग मूळ रुपां आदीं आनी उपरांत पुर्वपदां, उपपदां जोडून केल्ली जायत्या प्रकारांची शब्दनिर्मणी, समृद्ध उपसर्ग,
